๑๙๑ ประกาศพระราชบัญญัติให้ใช้คำนำหน้าชื่อชนต่างๆ

ณวันพุธ เดือน ๑๐ ขึ้น ๗ ค่ำ ปีระกา ตรีศก

มีพระบรมราชโองการ ให้ประกาศให้ทราบทั่วกันว่า คนในพระราชอาณาจักรมิใช่จีนมิใช่ฝรั่ง แขก ญวน พม่า มอญ ซึ่งมาแต่เมืองจีน เมืองฝรั่ง เมืองแขก เมืองญวน เมืองพม่า เมืองมอญ แลมิใช่พระภิกษุสงฆ์ สามเณร ชีพ่อพราหมณ์ หลวงญวน หลวงจีน บาทหลวงฝรั่ง โต๊ะแขก รูปชี แพทย์หมอ แลครูอาจาริย์สอนหนังสือก็ดี ยกเสียแต่ข้าราชการที่มีชื่อตามบรรดาศักดิ์ แต่หมื่นขึ้นไปถึงสมเด็จเจ้าพระยาแลเจ้าพระยาก็ดี แลยกเสียแต่พระองค์เจ้า หม่อมเจ้า หม่อมราชวงศ์ แลเจ้าประเทศราชแลเจ้าซึ่งเปนบุตรหลานพี่น้องของเจ้าประเทศราชตลอดลงไปจนท้าวเพี้ยในเมืองลาว พระยาพระในเมืองเขมร ตองกูตวนเจะในเมืองมลายู จ่ากังในพวกกะเหรี่ยงก็ดีแล้ว ชายสามัญทั้งปวง มีคำนำหน้าชื่ออยู่แต่สองอย่าง คือนายอย่างหนึ่ง อ้ายอย่างหนึ่ง ตั้งแต่นายยามหุ้มแพรมหาดเล็ก แลนายเวรตำรวจ นายม้าจูง นายท้ายช้าง ลงไปจนตัวเลขหมู่ไพร่หลวงสามัญ มิใช่ไพร่หลวงมหันตโทษ แลนักโทษที่ไม่มีบรรดาศักดิ์แลขาดบรรดาศักดิ์ก็ดี ไพร่สมกำลัง แลลูกหมู่มิใช่ทาสมิใช่เชลยก็ดี มีคำนำชื่อว่านายทั้งหมด

ตัวแลลูกหมู่ไพร่หลวงมหันตโทษ แลนักโทษที่ไม่มีบรรดาศักดิ์ แลขาดบรรดาศักดิ์แล้ว แลตัวแลลูกหมู่ ทาสเชลย ทั้งปวงมีคำนำหน้าชื่อว่าอ้าย หญิงเช่นผู้ชายที่มีคำนำหน้าชื่อว่าอ้ายทั้งปวงนั้นย่อมมีคำนำหน้าชื่อว่า, อี, ทั้งสิ้น

แต่หญิงอื่นจากที่ต้องมีลักษณะจะเรียกว่า อี, นั้น ถ้าเปนพระองค์เจ้า หม่อมเจ้า ก็เรียกว่าพระองค์เจ้า หม่อมเจ้าตามที่ ถ้าต้องโทษถอดจากบรรดาศักดิ์ พระองค์เจ้า หม่อมเจ้าก็เรียกว่าหม่อม บุตรชายหญิงของหม่อมเจ้าก็เรียกว่าหม่อมเหมือนกัน กับราชนิกูลที่ไม่มีชื่อตำแหน่งทั้งชายหญิงก็เรียกว่าหม่อม

แต่ในกาลทุกวันนี้เจ้าราชนิกูล ผู้หญิงเชื้อพระวงศ์ที่สนิทในพระเจ้าอยู่หัว เขาเรียกกันว่าคุณว่าเจ้าคุณบ้าง ข้างในใช้ชิดของพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมมหาราชวังแลพระบวรราชวัง มีคำนำหน้าว่าเจ้าจอม, ถ้ามีพระองค์เจ้าก็มีคำนำหน้าเพิ่มเข้าว่าเจ้าจอมมารดา จอมเปล่าก็ขาดไป ท่านเจ้าจอมก็เกินไป

เจ้าจอมอยู่งานในแผ่นดินที่ล่วงแล้ว ที่สูงอายุแล้วใช้ราชการออกข้างหน้าได้ เรียกว่าเจ้าจอมเถ้าแก่

พนักงานข้างในทั้งปวงที่ไม่ได้เปนเจ้าแลราชนิกูลเรียกว่าหม่อมพนักงานทั้งสิ้น

หม่อมพนักงานที่สูงอายุแล้วใช้ราชการออกข้างหน้าได้ก็ดี หญิงหม้ายภรรยาข้าราชการที่ผัวถึงอาสัญกรรมถึงแก่กรรมบ้าง ผัวอย่าผัวร้างบ้างเข้ามารับราชการเช่นนั้นก็ดี บรรดาหญิงสูงอายุที่มิใช่เจ้าจอมเก่า ซึ่งรับราชการเช่นเดียวกับเจ้าจอมเถ้าแก่นั้น เรียกว่าท่านเถ้าแก่

หญิงมีบรรดาศักดิ์ในตำแหน่งมีชื่อตามบรรดาศักดิ์ มีคำนำว่าท้าว, แต่กาลบัดนี้หญิงที่ไม่มีชื่อตามบรรดาศักดิ์ แต่ว่าราชการแทนท้าวฤๅเทียบที่ท้าว ก็มีคำว่า ท้าว, หน้าชื่อเดิม ว่าท่านท้าวก็เกินไป

นายโขลนที่เปนจ่าทนายเรือน ก็มีคำว่านำหน้าชื่อว่า ทนายเรือน ข้างในใช้ชิดของพระองค์เจ้าหม่อมเจ้าทั้งปวง ที่มิใช่พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าก็เรียกว่าหม่อมทั้งสิ้น

ภรรยาหลวงข้าราชการที่ถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาของข้าราชการที่ถือศักดินาตั้งแต่นา ๑๐๐๐๐ ลงมาจนถึง ๔๐๐ ก็ดี ที่ได้พระราชทานเครื่องยศตามบรรดาศักดิ์ ก็มีคำว่าท่านผู้หญิงว่าท่านนำหน้าชื่อ ที่ไม่ได้รับพระราชทานเครื่องยศบรรดาศักดิ์ก็ดี เปนอนุภริยามิใช่ทาสภริยาที่มีบุตรด้วยกันก็ดี หญิงบุตรหลานข้าราชการที่มีบรรดาศักดิ์ก็ดี หญิงยังไม่มีผัวก็ดี ไม่ต้องมีคำนำหน้าชื่อทั้งสิ้น

ภรรยาข้าราชการที่ต่ำนา ๔๐๐ ลงมา จนถึงไพร่หลวงไพร่สมทั้งปวง ยกแต่หญิงมหันตโทษทาสเชลยที่ต้องลักษณะจะเรียกว่าอีแล้ว มีคำนำหน้าชื่อว่าอำแดง

เด็กสามัญที่ยังไม่ได้โกนจุกอายุไม่เกิน ๑๓ ปี ทั้งชายทั้งหญิงที่นอกจากจะเรียกว่าอ้ายว่าอีแล้ว จะเรียกว่าหนูนำหน้าชื่อก็ควร

ประกาศมาณวันพุธ เดือน ๑๐ ขึ้น ๗ ค่ำ ปีระกาตรีศก ศักราช ๑๒๒๓ ฤๅวันที่๓๗๗๓ ในรัชกาลประจุบันนี้