๑๖๔ ประกาศพระราชบัญญัติให้คัดความมรดกทูลเกล้าฯ ถวายใน ๑๕ วัน

ณวันจันทร์ เดือน ๙ แรม ๙ ค่ำ ปีมะแมเอกศก

ว่า พระบาทสมเด็จพระบรมนาถบพิตร พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชหฤทัยทรงพระเมตตากรุณา แก่อาณาประชาราษฎรไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน สมณพราหมณาจารย์ทั่วพระราชอาณาเขตร ตั้งพระราชหฤทัยให้ทำนุบำรุงให้อยู่เย็นเปนสุข ได้ทรงทราบว่าตุลาการขุนศาลทุกกระทรวงชำระความต่างๆ ตามเรื่องคดีของราษฎรถูกต้องตามยุติธรรมบ้าง มิถูกต้องตามยุติธรรมบ้าง อาศรัยโลภเห็นแก่ลาภเล็กน้อย ตัดสินตกไปฝ่ายโจทย์บ้างจำเลยบ้าง ที่ควรแพ้ให้เปนชนะ ที่ควรชนะให้เปนแพ้ ตามความปราถนาของตน แลเสี้ยมสอนฝ่ายโจทย์ฝ่ายจำเลยให้มีถ้อยคำสำนวนต่อกัน เรื่องความควรจะสั้นก็ชักให้ยืดยาวเนิ่นช้า ให้ราษฎรป่วยการหาผลประโยชน์เลี้ยงชีวิต อันเปนธรรมดาของลูกขุนตุลาการที่แส่หาลาภผลในโรงในศาล เปนการเกียจโกงไม่ชอบโดยยุติธรรมแลพระราชกำหนด มีตัวอย่างเหมือนความมรดกเรื่องนาย..........โจทย์ อำแดง.........จำเลย ที่ตุลาการตัดสินว่าผู้ใดได้รักษาไข้ปลงศพให้ได้ส่วนแบ่งปันทรัพย์มรดกของผู้ตาย ไม่ได้ไต่ถามหาเครือญาติที่สนิทแลทางที่ควรจะได้ส่วนแบ่งปันตามมากแลน้อยฤๅไม่ควรจะได้ แลทรัพย์มรดกนั้นควรจะแบ่งปันก็แต่บุตรภรรยา แลเครือญาติที่สนิทซึ่งได้ร่วมทุกข์ร่วมสุขทำมาหากินมาด้วยกันกับผู้ที่ถึงแก่กรรม จึงจะชอบโดยยุติธรรม เพราะฉนั้นจึงโปรดเกล้าฯ ให้พระยาประสิทธิ์ศุภการ เปนพนักงานคัดเรื่องความของราษฎรที่ฟ้องร้องขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายให้ทรงทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท เมื่อทรงเห็นชอบประการใด จะได้ทรงตัดสินให้แล้วแก่กันโดยยุติธรรม เพื่อจะให้ราษฎรในพระราชอาณาจักรได้อยู่เย็นเปนสุขทุกถ้วนหน้า แลข้อซึ่งพระยาประสิทธิ์ศุภการพูดอ้างว่าคอยหาช่องที่ทูลเกล้าฯ ถวาย เรื่องความมรดกนั้นไม่ใคร่ได้ความจึงเนิ่นช้าอยู่ การซึ่งพระยาประสิทธิ์ศุภการพูดเช่นนี้ ก็เห็นว่าเปนอันแส่หาผลประโยชน์ฝ่ายตัวอย่างเดียวเท่านั้น เพราะฉนั้นจึงได้หน่วงเหนี่ยวเรื่องความมรดกไว้ให้เนิ่นช้า เรื่องหนึ่งถึงห้าเดือนหกเดือนปีหนึ่งก็มีบ้าง จนมีผู้กล่าวโทษร้องถวายฎีกาทรงทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท จึงได้ทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งพระราชบัญญัติว่าตั้งแต่นี้ไป ถ้ามีผู้มาร้องฟ้องด้วยเรื่องความมรดกแล้ว ให้คัดข้อความตามเรื่องส่งให้พระยาประสิทธิ์ศุภการ นำขึ้นกราบบังคมทูลพระกรุณาให้ทรงทราบฝ่าลอองธุลีพระบาทแต่ในกำหนด ๑๕ วัน ถ้าแลขุนศรีธรรมราชจ่าศาล เหนแก่จะได้ผลประโยชน์เล็กๆ น้อยๆ ผิดเพี้ยนกดความของราษฎรให้เนิ่นช้าไปจนเกินกำหนด ๑๕ วัน ถ้าราษฎรผู้ได้ความเดือดร้อนมาฟ้องหากล่าวโทษ ฤๅร้องถวายฎีกาให้ทรงทราบฝ่าลอองธุลีพระบาทแล้ว จะให้ปรับไหมวันละบาท นับตั้งแต่วันฟ้องแล้วมาจนถึงวันทรงทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท

ประกาศมาณวันจันทร์ เดือนเก้า แรมเก้าค่ำ ปีมะแมเอ๙กศก เปนวันที่ ๓๐๗๕ ในรัชกาลปัตยุบันนี้