คำนำ

หม่อมเจ้าชายประสบประสงค์ กับหม่อมเจ้าบุญจิราทร มาแจ้งความยังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ว่าในงานพระราชทานเพลิงพระศพพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์พระบิดา ณ พระเมรุท้องสนามหลวงในเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๖ นี้ มีประสงค์จะพิมพ์หนังสือสำหรับแจกเปนที่ระฦกสักเรื่อง ๑ ขอให้กรรมการหอพระสมุดฯ ช่วยเลือกเรื่องแลพิมพ์หนังสือนั้น ทั้งขอให้ข้าพเจ้าผู้มีชื่อในคำนำนี้แต่งเรื่องพระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์พิมพ์ไว้ด้วย

ข้าพเจ้ารับเปนธุระด้วยความยินดีที่มีโอกาศได้สนองพระคุณกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์บ้างเล็กน้อย เพราะเมื่อเสด็จดำรงพระชนม์อยู่ นอกจากที่ได้รักใคร่คุ้นเคยกันมาโดยฐานที่เปนพี่กับน้อง กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์กับข้าพเจ้าได้เคยรับราชการร่วมกระทรวงกันมาหลายตอน นับตั้งต้นแต่เคยอยู่ในกรมทหารมหาดเล็กมาด้วยกัน แล้วย้ายไปรับราชการทหารบกด้วยกันในสมัยเมื่อแรกตั้งกรมยุทธนาธิการ แลที่สุดได้รับราชการในกระทรวงมหาดไทยด้วยกันต่อมาอีกช้านาน ตลอดเวลาทุกระยะนี้ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ได้มีพระคุณแก่ข้าพเจ้าทั้งในหน้าที่ราชการ แลในการส่วนตัวเปนอันมาก

หนังสือสำหรับจะพิมพ์แจกในงารพระศพกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์นั้น ข้าพเจ้าเลือกได้ประชุมประกาศรัชกาลที่ ๔ ภาคที่ ๕ คือประกาศที่ได้ออกในปีมะแมเอกศก ปีวอกโทศก แลปีระกาตรีศก รวม ๓ ปี ให้พิมพ์เปนสมุดเล่มหนึ่ง เหตุที่เลือกประชุมประกาศรัชกาลที่ ๔ ให้พิมพ์ เพราะประกาศในรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์แทบทั้งนั้น นับว่าเปนหนังสือไทยหมวดหนึ่งซึ่งเปนอย่างดีที่สุด เพราะเหตุมีความรู้ทางราชการแลพงศาวดาร พระราชทานพระบรมราชธิบายไว้ในประกาศทั้งปวงนั้นเปนอันมาก ทางสำนวนเล่าก็นับว่าเปนปฏิภาณอย่างเอกในภาษาไทยด้วย เพราะฉนั้นบรรดาผู้ที่เปนนักเรียน ใครได้อ่านประกาศรัชกาลที่ ๔ จึงย่อมพึงใจไม่มีเว้น ก็ประกาศในรัชกาลที่ ๔ นั้น หอพระสมุดฯ ได้พยายามรวบรวมมาช้านาน ได้สำเนาประกาศไว้กว่า ๔๐๐ เรื่องด้วยกัน จะพิมพ์ให้พร้อมกันหมดในคราวเดียวก็มากนัก จึงได้คิดแบ่งพิมพ์เปนตอนๆ พอพิมพ์ตอนแรกออกไป ไม่ว่าใครได้อ่านก็พากันชอบ มีผู้มาเร่งรัดตักเตือนให้หอพระสมุดฯ พิมพ์ต่อเนืองๆ กรรมการจึงคิดเห็นว่าถ้าพิมพ์ประกาศรัชกาลที่ ๔ ให้ตลอดได้เร็วเพียงใด ประโยชน์ก็จะยิ่งมีมากขึ้นเพียงนั้น เมื่อหม่อมเจ้าในกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์มาขอให้เลือกเรื่องหนังสือในหอพระสมุดฯ ให้พิมพ์ สำหรับจะแจกในงารพระศพพระบิดา ข้าพเจ้าจึงแนะนำให้พิมพ์ประกาศรัชกาลที่ ๔ หม่อมเจ้าทั้ง ๒ องค์ก็เห็นชอบด้วย

พระประวัติ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ทรงพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าชุมพลสมโภช ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันอังคารที่ ๒๙ ธันวาคม ปีมะเสง พ.ศ. ๒๔๐๐ เปนพระเจ้าลูกเธอพระองค์ที่ ๓ ในเจ้าจอมมารดาพึ่ง ที่ ๑ พระองค์เจ้าชายทักษิณาวัฏ ประสูติเมื่อปีชวด พ.ศ. ๒๓๙๕ แต่สิ้นพระชนม์เสียเมื่อยังทรงพระเยาว์ ที่ ๒ กรมหลวงพิชิตปรีชากร ประสูติเมื่อปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๘๘ ที่ ๓ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ เปนพระองค์น้อยในเจ้าจอมมารดาเดียวกัน

ในรัชกาลที่ ๔ เมื่อกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ พระชัณษาได้ ๑๑ ปี สมเด็จพระบรมชนกนาถ ทรงเลือกไว้ในเหล่าพระเจ้าลูกเธอที่สำหรับรับใช้ประจำพระองค์ แต่รับราชการอยู่เช่นนั้นไม่ถึงปีหนึ่ง พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็เสด็จสวรรคต มาได้โสกันต์ต่อในรัชกาลที่ ๕ แล้วทรงผนวชเปนสามเณรอยู่วัดบวรนิเวศ ทรงศึกษาพระธรรมวินัยในสำนัก สมเด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ พระอุปัธยายาจารย์ อยู่พรรษา ๑ ได้ถวายเทศนามหาชาติกัณฑ์ฉกระษัตริย์ตามประเพณีเจ้านาย ทรงผนวชแล้วลาผนวชมาประทับอยู่ที่วังกรมหลวงพิชิตปรีชากรกับเจ้าจอมมารดาด้วยกัน

(อยู่ในระหว่างตรวจต้นฉบับ)

กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ขออนุโมทนากุศลบุญราศีทักษิณานุปทาน ซึ่งหม่อมเจ้าในกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ บำเพ็ญสนองพระเดชพระคุณบิดา ด้วยความกตัญญูกตเวที ทั้งได้พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ให้ได้อ่านกันแพร่หลาย เชื่อว่าท่านทั้งหลายที่ได้รับหนังสือนี้ไป คงจะอนุโมทนาทั่วกัน

สภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๑๕ ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๖