๑๘๐ ประกาศพระราชบัญญัติเรื่องที่กระหนาบคาบเกี่ยว แลการกู้หนี้ในระหว่างญาติ

ณวันพฤหัสบดี เดือน ๑๒ ขึ้น ๑๕ ค่ำ ๒ ปีวอกโทศก

มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ดำรัสเหนือเกล้า ฯ ว่า กฎหมายเดิม๑๒ มาตราว่าด้วยราษฎรซื้อที่บ้านเรือนแลสวนไร่นากระหนาบคาบเกี่ยวกัน ว่าบ่าวทาสช้างม้าโคกระบือบุตรภรรยาผู้ต้องกระหนาบคาบเกี่ยวมีอันเปนป่วยไข้ตาย เปนความสงสัยว่าต้องเสนียดฤๅไข้โรคกรรมไม่แน่ไม่เที่ยง ให้ปรับผู้ซื้อผู้ทำที่กระหนาบเปนสินไหมพินัยนั้นเกินหนักอยู่ ให้ยกเลิกปรับไหมเสีย แต่นี้สืบไปเมื่อหน้า ถ้าราษฎรผู้ที่จะซื้อที่บ้านเรือนสวนไร่นาตำบลใด ก็ให้ผู้ซื้อไปหาอำเภอกำนันมาชัณสูตรดูที่บ้านไร่นาที่สวนซึ่งจะซื้อกันนั้น ถ้าเห็นว่ากระหนาบคาบเกี่ยวกันจริง ก็ให้อำเภอกำนันทำแผนที่พาโจทย์มากฎหมายร้องเรียนในการเมือง ถ้าราษฎรยื่นเรื่องราวในกรมเมือง ก็ให้นำขึ้นกราบเรียนต่อท่านผู้สำเร็จราชการในกรมเมือง สั่งให้ผู้ใดพิจารณาชันสูตร เห็นว่าที่บ้านที่สวนเปนกระหนาบคาบเกี่ยวจริง ก็ให้บังคับตัดสินให้คืนที่ให้ผู้ขายเสียอย่าให้เปนกระหนาบคาบเกี่ยวกันต่อไป ถ้าผู้ต้องกระหนาบจะรับซื้อเอาที่ไว้ ก็ให้ทำราคาเปน ๔ ส่วนลดราคาที่บ้านที่สวนลงส่วนหนึ่ง ให้ผู้ซื้อที่กระหนาบแต่ ๓ ส่วน ถ้าผู้ต้องกะหนาบจะเปลี่ยนที่ให้ ที่กระหนาบ ๕ ส่วน ให้แต่ ๔ ส่วน อนึ่งที่ตรอกถนนทางน้ำบกในกรุงนอกกรุง ซึ่งเปนทางเดินเข้าออกไปมาทุกตำบล เปนการแห่งอำเภอกำนันกองตระเวนได้พิทักษ์รักษาบังคับ ห้ามอย่าให้เจ้าที่เจ้าบ้านปิดทางทุกทาง ถ้าขัดขวางว่ากล่าวมิฟังให้อำเภอกำนันทำเรื่องราวร้องเรียนต่อกรมนครบาลให้จัดแจงเสียให้จงได้ อนึ่งมีบทกฎหมายว่าด้วยญาติแลมิตรขายแลกู้แก่กันมีสารกรมธรรม์เปนคำนับ ๗ มาตรา ว่าได้โดยง่ายให้ยกดอกเสีย ได้โดยยากให้แบ่งดอกเบี้ย ๒-๓-๔-๕ ส่วนยกเสียส่วน ๑-๒ ส่วนบ้างตามสนิทแลห่างนั้น ทรงเห็นว่าเปนอาญาการบังคับไว้จะให้ญาติสงเคราะห์แก่ญาติ แลญาติผู้เปนเจ้าหนี้นายเงินที่รักทรัพย์มากอยากได้ดอกเบี้ยนั้น ถึงลูกหนี้รับตามสารกรมธรรม์เจ้าหนี้ก็ไม่รับว่าเปนญาติ ต้องพิจารณาเอาความจริง อย่างหนึ่งญาติที่ยากจนจะกู้หนี้ขายตัวญาติที่มีทรัพย์ ๆ ก็รังเกียจความมีกฎหมายห้าม ไม่ให้เสียดอกแก่กันนั้น เหมือนอย่างหนึ่งจะให้ญาติมิตรที่ยากจนกู้หนี้ขายตัวกับญาติมิตรไม่ได้ ซึ่งบทพระอัยการยังบังคับไว้ว่าให้ยกดอกเบี้ยแลแบ่งได้แบ่งเสียกันโดยง่ายโดยยาก เห็นเกินอยู่ให้ยกเสีย แต่นี้สืบไปเมื่อหน้า ถ้าญาติมิตรกู้หนี้ขายตัวแก่กันทำสารกรมธรรม์สัญญาผูกดอกเบี้ย คำนับมีดอกเบี้ยมากน้อยเท่าใด ก็ให้เสียกันตามหนังสือสัญญาตามแต่ญาติจะสงเคราะห์ยกให้แก่กันนั้นเถิด ให้มหาดไทยกลาโหมหมายประกาศพระราชบัญญัตินี้ให้รู้จงทั่วกัน กฎให้ไว้ณวันพฤหัสบดี เดือน ๑๒ ขึ้น ๕ ค่ำ ปีวอกโทศก พระราชบัญญัติใหม่