- คำนำ
- คำอธิบาย
- ๑๕๙ ประกาศมหาสงกรานต์ปีมะแมเอกศก
- ๑๖๐ ประกาศเรื่องมิให้ละทิ้งคนเสียจริต
- ๑๖๑ ประกาศให้ผู้รับพระบรมราชโองการฟังรับสั่งให้ชัดเจน
- ๑๖๒ ประกาศพระราชบัญญัติพระสงฆ์สามเณรแลศิษย์วัด
- ๑๖๓ ประกาศขนานนามพระที่นั่งในท่าราชวรดิษฐแลพระที่นั่งสร้างใหม่
- ๑๖๔ ประกาศพระราชบัญญัติให้คัดความมรดกทูลเกล้าฯ ถวายใน ๑๕ วัน
- ๑๖๕ ประกาศให้ใช้คำ กับ, แก่, แด่, แต่, ต่อ, ใน, ยัง, ในที่ควร
- ๑๖๖ ประกาศพิกัดอากรค่าน้ำให้เก็บตามเครื่องมือ
- ๑๖๗ ประกาศว่าด้วยทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา
- ๑๖๘ ประกาศมหาสงกรานต์ปีวอกโทศก
- ๑๖๙ ประกาศห้ามข้าเจ้ามิให้ปิดบังความผิดของเจ้านาย
- ๑๗๐ ประกาศว่าด้วยลักษณะให้ลงแกงไดลายมือในหนังสือสำคัญ มณฑลกรุงเทพ ฯ
- ๑๗๑ ประกาศว่าด้วยลักษณะให้ลงแกงไดลายมือในหนังสือสำคัญ ในหัวเมืองทั่วไป
- ๑๗๒ พระราชบัญญัติกฎหมายท้องน้ำ บุกรุก ห้ามยิงปืน แลการเที่ยวอาละวาดของพวกกลาสี
- ๑๗๓ ประกาศให้ยกค่าไม้ปกำใบค่าน้ำมัน
- ๑๗๔ ประกาศพระราชบัญญัติให้ภิกษุสามเณรแลศิษย์วัด เมื่อประพฤติอนาจารแล้วให้มาลุแก่โทษเสีย จะยกโทษให้
- ๑๗๕ หมายประกาศเรื่องตัวเลขเปนพาลให้เจ้าหมู่มูลนายกักขัง แลบอกกล่าวเสียจึงจะพ้นความผิด
- ๑๗๖ ประกาศห้ามพระสงฆ์ไม่ให้บอกบ้ายแทงหวยแลประพฤติอนาจาร
- ๑๗๗. ประกาศให้ผู้ที่ทรงรู้จักมาเฝ้าจะพระราชทานเงิน
- ๑๗๘ ประกาศพิกัดราคาเงินเหรียญบาทแลเงินแป
- ๑๗๙ ประกาศให้เจ้าคณะมีหมายประกาศไปตามพระอารามให้ชำระต้นไม้ต่างๆ ที่ขึ้นบนหลังคาแลกำแพง ให้ชำระลานวัดให้หมดจด ในเวลาเสด็จพระราชทานพระกฐิน
- ๑๘๐ ประกาศพระราชบัญญัติเรื่องที่กระหนาบคาบเกี่ยว แลการกู้หนี้ในระหว่างญาติ
- ๑๘๑ ประกาศให้ตรวจตรารักษาบ้านเรือนแลจับกุมโจรผู้ร้าย
- ๑๘๒ ประกาศขอแรงราษฎรบ้านใกล้เคียงตัดถอนต้นโพธิ์ต้นไทร แลต้นไม้อื่นๆ ที่กำแพง, ป้อม, ประตู
- ๑๘๓ หมายประกาศพระราชกระแสซึ่งทรงตัดสินโทษจีนเสงอำแดงอิ่มผู้ทำวิชาอาคม
- ๑๘๔ ประกาศร่างตราภูมคุ้มห้ามค่านาแก่ไพร่หลวงบางเหล่าเปนพิเศษ
- ๑๘๕. ประกาศมหาสงกรานต์ ปีระกาตรีศก
- ๑๘๖ ประกาศพระราชบัญญัติเรื่องพระสงฆ์สามเณรลักเพศ
- ๑๘๗ ประกาศเรื่องบรรจุของในพระเจดีย์ที่เขาพนมขวด
- ๑๘๘ ประกาศเรื่องข้าเจ้าแขงบ่าวนายแรงข่มเหงราษฎร
- ๑๘๙ ประกาศดาวหางปีระกาตรีศก
- ๑๙๐ ประกาศสุริยอุปราคา
- ๑๙๑ ประกาศพระราชบัญญัติให้ใช้คำนำหน้าชื่อชนต่างๆ
- ๑๙๒ ประกาศร่างพระราชหัดถเลขาพระราชทานนาพระเจ้าลูกเธอ
- ๑๙๓ ประกาศดาวพระเคราะห์พุธเข้าในดวงพระอาทิตย์
- ๑๙๔ ประกาศวางระเบียบให้เจ้านายแต่งพระองค์ในพิธีถือน้ำแลตามเสด็จ
- ๑๙๕ ประกาศทรงอนุญาตให้ข้างในกราบถวายบังคมลาออกจากราชการ
- ๑๙๖ ประกาศการโสกันต์พระเจ้าลูกเธอแลเฉลิมพระนามสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ
- ๑๙๗ ประกาศให้นำเลขมารับหนังสือพิมพ์คุ้มสักแลสักหลังมือ
๑๙๕ ประกาศทรงอนุญาตให้ข้างในกราบถวายบังคมลาออกจากราชการ
ณวันอาทิตย์ เดือนอ้ายขึ้น ๑๓ ค่ำปีระกาตรีศก
มีพระบรมราชโองการ ให้ประกาศแก่ข้าราชการ ผู้ใหญ่ผู้น้อยในพระบรมมหาราชวัง แลพระบวรราชวังทั้งหัวเมืองแลในกรุงฯ ผู้ใดๆ บรรดาที่มีบุตรมีหลานผู้หญิงถวายตัวทำราชการอยู่ในพระบรมมหาราชวังเปนเจ้าจอมอยู่งานชั้นกลาง ยังไม่มีเครื่องยศแลไม่ได้เปนเจ้าจอมมารดามีพระองค์เจ้าก็ดี เปนลครก็ดี เปนพนักงานตำแหน่งใดๆ ก็ดี ให้ทราบทั่วกันตามพระราชปฏิญญานี้ ว่าท่านทั้งปวงมีความจงรักภักดีต่อพระเดชพระคุณจึงได้พาบุตรหลานมาให้ถวายตัวทำราชการอยู่ข้างใน จัดเปนความชอบอันใหญ่ปรากฎอยู่แล้ว ก็เมื่อท่านทั้งหลายถวายบุตรหลานให้ทำราชการอยู่ดังนี้ ด้วยมีความประสงค์เกียรติยศจะให้อย่างไร ความประสงค์นั้นใครๆ ก็อาจคาดทราบถึงใจกันอยู่แล้ว ก็ข้าราชการฝ่ายในถวายตัวขึ้นทุกปีๆ ตลอดสิบเอ็ดปีมา เงินเบี้ยหวัดก็เปลืองมากขึ้นกว่าแต่ก่อน บัดนี้จนเงินสองพันชั่งก็ไม่พอ ผู้ที่ได้รับพระราชทานก็ยังบ่นว่าได้น้อยโดยมาก เพราะจำนวนผู้รับพระราชทานเบี้ยหวัดนั้นมาก ที่ทางในพระบรมมหาราชวังก็เปนที่เบียดเสียดเยียดยัดกันอยู่ไป เมื่อบุตรหลานของท่านทั้งหลายมาทำราชการอยู่มากด้วยกันดังนี้ ก็เหลือกำลังที่จะทรงพระกรุณาชุบเลี้ยงให้ชื่นชมสมประสงค์ ให้ทั่วถึงทุกหน้าทุกพวกทุกรายไป ท่านผู้ที่เคยมีภรรยามากมีบ่าวมาก เมื่อเทียบกับใจของตัวก็จะเห็นจริง วันหนึ่งคืนหนึ่ง ๒๔ ชั่วโมงเท่านี้ สารพัดการในประเทศนอกประเทศก็มาเร่งมาทวงอยู่เปนนิตย์ ทุกเวลาไม่ว่างเว้นเห็นอยู่ด้วยกันไม่ใช่ฤๅ ก็บุตรหลานของท่านผู้ใด มาทำราชการอยู่ในพระบรมมหาราชวังนานแล้ว เมื่อไม่ชื่นชมสมประสงค์เปนที่น้อยหน้าน้อยใจแก่ท่านทั้งหลายอยู่ก็ดี เปนที่เห็นว่ามาคัดค้างว่างเปล่าอยู่ให้เปลืองอายุก็ดี ก็ควรที่จะเห็นจะคิดอยู่แล้ว ขอทรงรับสารภาพแก่ท่านทั้งหลายทั้งปวงโดยซื่อสัตย์สุจริตไม่กล่าวประชดประชันแดกดันอะไรดอก บัดนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ยอมพระราชทานคืนบุตรหลานของท่านทั้งปวง ซึ่งนอกจากเจ้าจอมมารดาที่มีพระองค์เจ้าแล้วก็ดี ที่ได้รับพระราชทานเครื่องยศเปนเครื่องทองคำแล้วก็ดี นอกนั้นตามแต่ใจบิดามารดาแลญาติดังบิดามารดาเถิด จงมารับตัวกลับไปแล้วจะถวายในพระบวรราชวัง ฤๅในพระองค์เจ้าต่างกรม แลยังไม่ได้ตั้งกรมแลท่านเสนาบดี ฤๅจะยกให้มีผัวตามที่ใครจะรักใคร่สู่ขอตามแต่ใจของบิดามารดา แลญาติดังบิดามารดาแลตัวผู้นั้นๆ เถิด ฤๅผู้ที่ไม่มีบิดามารดาแลญาติใคร่ออกเอง ก็ให้มาขอร้องออกตามสบาย คำที่ประกาศนี้เปนความจริงไม่ประชดประชันอันใด ขอให้เทพยดารักษาพระมหาเศวตรฉัตร พระเสื้อเมืองพระทรงเมือง แลเทพยดาที่มีฤทธิ์รู้จิตร์มนุษย์ เปนพยานแก่พระราชหฤทัยเทอญ
แต่เจ้าจอมมารดาที่มีพระองค์เจ้าก็ดี มีเครื่องยศเปนเครื่องทองคำแล้วก็ดี ไม่ยอมพระราชทานให้ใครไม่โปรดให้ออก ใครๆ อย่าพาโลคำประกาศนี้แล้ว แลแต่งแม่สื่อมาลุยลายวุ่นวายในพระราชวัง ดังอ้ายเขียนบุตรพระยาราชภักดีทำครั้งก่อนเปนอันขาดทีเดียว ถ้ามิฟังก็ไม่พ้นพระราชอาญาตามกฎพระอัยการ
ประกาศมาณวันอาทิตย์ เดือนอ้ายขึ้นสิบสามค่ำ ปีระกาตรีศก ศักราช ๑๒๒๓ เปนวันที่ ๓๘๗๓ ในรัชกาลปัตยุบันนี้