๒ นิทานเรื่องหงส์หามเต่า

ณะกาลก่อนยังมีพระยาหงส์ ๒ ตัว ตัว ๑ ชื่อสุวรรณรัตน์ ตัว ๑ ชื่อบรรพทิตย์ เปนมิตรสหายพิศวาสรักใคร่กัน หงส์ทั้ง ๒ อาศรัยบรรพตภูเขาอัน ๑ ซึ่งมีสระประกอบไปด้วยปทุมชาติ แลมีทั้งแห้วแลกระจับบริบูรณ์นัก แลมีวิมลสระ ๑ อยู่ในภูมิ์สถาน แลมีจิจจูรน์ตัว ๑ อยู่ในสระนั้น แลราชหงส์ไปหาอาหารในสระทั้ง ๒ มิได้ขาด จิจจูรน์นั้นก็ถวายตัวเปนอำมาตย์ แล้วจึงทูลถามพระยาหงส์ว่า สถานสำนักที่พระองค์อยู่นั้นเปนประการใดบ้าง พระยาราชหงส์ก็กล่าวว่า อันถิ่นซึ่งเราสำนักอยู่นั้นบริบูรณ์ไปด้วยปทุมชาติอุบลจงกลนีสาหร่ายสายติ่งแลกระจับหัวบัวก็มีอยู่ ในสระโบกขรณีนั้นเปนผาสุกไม่มีผู้ใดเบียดเบียนเลย จิจจูรน์ก็ว่า ท่านกรุณาพาข้าพเจ้าไปสู่สำนักที่ยอดเขาให้เปนสุขด้วย พระยาหงส์จึงว่าตัวท่านสกุลต่ำ แลปราถนาจะขึ้นไปถึงยอดภูเขานั้นผิดวิสัยมิควรเลย แลจิจจูรน์จึงอ้อนวอนพระยาราชหงส์ ๆ จึงว่าเราจะพาท่านไป แต่ทว่าเราจะให้โอวาทสั่งสอนสิ่งอันใดอำมาตย์จะฟังถ้อยคำเราได้ฤๅ จิจจูรน์ก็ว่าจะประพฤติตามได้ทุกประการ จึงพระยาราชหงส์ทั้ง ๒ ก็ไปเอาไม้มาให้จิจจูรน์คาบกลาง จึงราชหงส์ก็คาบที่สุดแห่งไม้ทั้ง ๒ ก็ช่วยกันหามจิจจูรน์ขึ้นไปยังนภากาศ สุนัขจิ้งจอกพวก ๑ แลเห็นดังนั้นก็ร้องว่า พระยาราชหงส์คาบอไรไป โฉดเขลานักจะพาเต่าไปสวรรค์ไม่สมควรเลย ครั้นจิจจูรน์ได้ยินเสียงสุนัขจิ้งจอกว่าดังนั้นก็โกรธ จึงตอบด้วยคำหยาบช้า จิจจูรน์ก็ตกลงมากระทบปถพีมีกายาแตกออกเปน ๒ ภาค ก็ถึงแก่ความตายในขณะนั้น สุนัขจิ้งจอกก็แล่นเข้ากินจิจจูรน์เปนอาหาร

อันว่าผู้ใดในโลกนี้ มีน้ำใจโมโหมหันธการมิอดใจแลวาจาก็จะถึงซึ่งความตายดังจิจจูรน์นั้นแล

อันว่าราชหงส์ทั้ง ๒ นันหาความพิจารณามิได้ แลพาจิจจูรน์ชาติตำเตี้ยขึ้นไปบนอากาศ ทำให้สุนัขชาติต่ำต้อยไยไพได้ เหตุดังนั้นเราไม่ยอมให้หงส์เปนพระยา

นกแขกเต้าจึงว่าแก่นกกาเรียนว่า เดิมท่านยกกาว่าดีกว่าหงส์ แล้วท่านกล่าวว่ากาสมาคมแก่หงส์พาหงส์ชั่วไปเลียก็มี เห็นเปนคำ ๒ อยู่ดังนี้ จะฟังท่านสืบไปดังฤๅ นกกาเรียนก็อัปภาคแก่นกแขกเต้า แล้วนกแขกเต้าจึงกล่าวว่า นกกาเรียนช่างยกย่องกาหินชาติชั่วหลายประการดังนี้ฤๅ จะตั้งให้เปนพระยานั้นฉันใด

นกทั้งหลายจึงถามว่า กาชั่วหลายประการเปนดังฤๅ

นกแขกเต้าจึงเล่านิยายถึงกาให้นกทั้งหลายฟังดังนี้ว่า