๑๕ นิทานเรื่องทำคุณเปนโทษ

ณะกาลก่อนมีกระษัตริย์องค์ ๑ ทรงพระนามสมเด็จเทวนามหาราช เสวยราชสมบัติณะเมืองอุชเชนีนคร มั่งคั่งด้วยจตุรงค์พลโยธาเกรียงไกรพยุห์นักปราชญ์ราชทรัพย์อันโอฬาร พระมหากระษัตริย์เลี้ยงนกแขกเต้าไว้ตัว ๑ เปนที่ชอบพระทัย

จำเนียรกาลนานมา นกแขกเต้าทูลลาพระมหากระษัตริย์ไปป่าหิมพานต์ ๗ เดือน ไปสำนักอยู่กับนักกายสิทธิ์ฤษี ท่านกระทำพิธีปลูกพุดซาโอสถริมอาศรม นกแขกเต้าไปอยู่ปรนิบัติให้พระดาบสใช้ พระดาบสก็เอ็นดูให้ผลพุดซาแก่นกแขกเต้าผล ๑ แม้นมนุษย์ทุรพลภาพได้บริโภคผลพุดซาแล้วก็มีอายุวัยวัฒนา นกแขกเต้าได้ผลพุดซาโอสถแล้ว ก็ทำเคารพเอาปีกทั้งสองยกประคองลาพระกายสิทธิ์ฤษีแล้วก็บินมาสู่เมืองอุชเชนีนคร จึงเอาผลพุดซาถวายพระเจ้าอุชเชนี แล้วก็กล่าวคุณผลพุดซาถวายพระเจ้าอุชเชนีฟัง พระเจ้าอุชเชนีก็มิได้เสวย จึงรับสั่งให้นายอุทยานบาลไปปลูกไว้ในสวนอุทยาน ครั้นถึงฤดูพุดซานั้นเปนผลแต่ผลเดียว ผลพุดซานั้นสุกก็หล่นลงที่ปากปล่องงูเห่า ๆ นั้นก็ขบวางเขี้ยวไว้ในผลพุดซา พิษงูเห่าก็ซาบอยู่ในผลพุดซา นายอุทยานบาลเห็นผลพุดซาสุกหล่นลง ก็เอาไปถวายพระเจ้าอุชเชนี ๆ ก็พระราชทานผลพุดซาให้ท้าวนางบริโภค ครั้นท้าวนางบริโภคผลพุดซาเข้าไป ก็ถึงแก่ความตายด้วยพิษงูเห่า พระมหากระษัตริย์ก็ทรงพระโกรธแก่นกแขกเต้าว่าล่อลวง นี่หากว่าเรามิเสวย ถ้าเราเสวยก็จะถึงแก่ความตายเปนมั่นคง พระมหากระษัตริย์จึงรับสั่งให้ประหารชีวิตนกแขกเต้าเสีย

ครันถึงฤดูผลพุดซาครั้งหลัง นายอุทยานบาลก็นำมาถวาย มีพระราชโองการให้เอาผลพุดซาให้นักโทษอันถึงตายกิน นักโทษนั้นกินก็มีเรี่ยวแรงกำลังฤทธานุภาพมากแลรูปทรงดังเทวดา นายอุทยานบาลครั้นได้เห็นดังนั้น ก็นำเอาเนื้อความมากราบทูลแก่พระมหากระษัตริย์ ๆ ได้ทรงทราบดังนั้นก็ตกพระทัย จึงให้นายอุทยานบาลพิจารณาดูเหตุผล พุดซาเดิมนั้นอยู่สถานใด นายอุทยานบาลไปพิจารณาดู ก็รู้ว่าอยู่ที่ปล่องงูเห่า จึงกราบทูลว่าอยู่ที่ปล่องงูเห่า จึงทรงทราบว่างูเห่านี้ขบเอาผลพุดซาวางเขี้ยวไว้จึงเปนเหตุฉนี้ เมื่อพระองค์ทราบเหตุดังนี้แล้ว ก็ทรงพระกรรแสงถึงนกแขกเต้าผู้มีคุณ ว่าเราฆ่านกแขกเต้าเสียฉนี้ เพราะไม่พิจารณาให้รู้เหตุก่อน แลมาทำด้วยโมหะฆ่านกแขกเต้าอันหาโทษมิได้ แลบุทคลทั้งหลายกระทำคุณแก่ท่านผู้หาพิจารณามิได้ คุณนั้นก็กลับเปนโทษแก่ตนดุจนกแขกเต้าฉนี้

นกดุเหว่าก็เล่านิยายผู้โปรดสัตว์ได้บาปให้นกทั้งหลายฟังว่า