- คำนำ
- ประวัติพระยาสุริยเดชวิเศษฤทธิ์ ฯ
- นิทานเรื่องนำ
- ๑ นิทานเรื่องกาแต่งงารกับหงส์
- ๒ นิทานเรื่องหงส์หามเต่า
- ๓ นิทานเรื่องกาวิดน้ำทเล
- ๔ นิทานเรื่องปุโรหิตผูกเวรกา
- ๕ นิทานเรื่องกาขออาศัยนกกระทุงพัก
- ๖ นิทานเรื่องนกแขกเต้าอาสาไปเอามะม่วงหิมพานต์
- ๗ นิทานเรื่องนกแขกเต้ากับมาณพอกตัญญู
- ๘ นิทานเรื่องฤษีทุศีลติดใจแกงนกพิราบ
- ๙ นิทานเรื่องมาณพชาวชนบททำคุณแก่งูเห่า
- ๑๐ นิทานเรื่องนกกระทาเปนครู
- ๑๑ นิทานเรื่องฤษีปลอมกินนกกระทา
- ๑๒ นิทานเรื่องตั้งแร้งเปนพระยา
- ๑๓ นิทานเรื่องแมวจำศีล
- ๑๔ นิทานเรื่องทำชอบเปนผิด
- ๑๕ นิทานเรื่องทำคุณเปนโทษ
- ๑๖ นิทานเรื่องโปรดสัตว์ได้บาป
- ๑๗ นิทานเรื่องทำดีเปนคุณ
- ๑๘ นิทานเรื่องวิชาเสื่อมเพราะโกหก
- ๑๙ นิทานเรื่องนกกางเขนตกฟองที่หาดทราย
- ๒๐ นิทานเรื่องนกไส้กับช้าง
- ๒๑ นิทานเรื่องแร้งแต่งงารกับนกไส้
- ๒๒ นิทานเรื่องเทวพรหมากับโลกพรหมา
- ๒๓ นิทานเรื่องคนใช้ของรัตนเศรษฐี
- ๒๔ นิทานเรื่องนกมูลไถกับเหยี่ยว
๒๓ นิทานเรื่องคนใช้ของรัตนเศรษฐี
ณะกาลก่อนมนุษย์ ๒ คนแม่ลูกไม่ปรากฎชื่อ ฝ่ายมารดาเมื่อจะถึงแก่กรรมจึงสอนบุตรไว้ว่า ผู้ใดมีคุณแก่เจ้าแล้วอย่าคิดร้ายแก่ท่านผู้นั้น บุรุษนั้นก็ตั้งอยู่ในคำสอนของมารดาไปฝากตัวอยู่กับรัตนเศรษฐี แลบุรุษนั้นก็เปนที่ไว้ใจของรัตนเศรษฐีนัก เพราะตัวตั้งอยู่ในคำสอนของมารดา วัน ๑ เศรษฐีให้บรรทุกเกวียน ๕๐๐ เล่ม เพื่อจะไปค้าขายในประเทศอื่น จึงมอบทรัพย์ให้บุรุษผู้นั้นเปนผู้รักษา แล้วเศรษฐีกับบุรุษนั้นก็พาบริวารขับเกวียน ๕๐๐ ไป ครั้นถึงกลางป่าพอเวลาเที่ยงคืนบุรุษผู้นั้นก็ละคำมารดาสอนเสีย จึงคิดว่าเราอยู่ด้วยเศรษฐีนานมาแล้ว ผลประโยชน์อันใดจะเกิดแก่เราก็ไม่มี แต่เปนข้าท่าน ๆ ใช้ให้รักษาทรัพย์อยู่ฉนี้ เราจะได้ความสุขที่ไหน วันนี้เราเก็บเอาทรัพย์ซึ่งเรารักษาไว้หนีไปเถิด ครั้นคิดแล้วก็เก็บเอาทรัพย์ของเศรษฐีหนีไปในคืนกันนั้น ครั้นหนีไปจากเศรษฐีแล้วก็เอาทรัพย์ออกจำหน่ายขายกินสิ้น แล้วแสวงหาทรัพย์ต่อไปก็เปนอันยากยิ่ง บุรุษนั้นก็คิดจะกลับมาหาเศรษฐีเจ้าของทรัพย์อิก แล้วคิดว่าถ้าเศรษฐีให้เรารักษาทรัพย์เหมือนแต่ก่อน เราก็จะลักไปอิกไม่กลับมาเลย ครั้นคิดฉนี้แล้วก็กลับมาหาเศรษฐี ๆ ครั้นเห็นบุรุษผู้นั้นก็โกรธจึงสั่งให้จำไว้ในตรุ เศรษฐีก็มิไว้ใจต่อไปอีกเลย บุรุษนั้นก็ถึงแก่ความตายในเรือนตรุนั้น
ลูกนกจึงกล่าวแก่มารดาว่า ทำความเพียรมาแล้วแลมาละความเพียรเสียเล่า มากระทำความชั่วจะคืนมากระทำความเพียรดังนั้นข้ายังสงสัยอยู่นักหนา ขอมารดาแสดงให้ยิ่งกว่านี้เถิด แม่นกอินทรีจึงว่าแก่ลูกนกดังนี้ ว่าบุทคลผู้ใดมิฟังถ้อยคำพ่อแม่สอนเล่าไซร้ ภัยก็จะบังเกิดมาถึงตัวบุทคลผู้นั้น ๆ คิดถึงความชอบอันบิดามารดาสอนใจเลื่อมใสมั่นคงเมื่อใด ก็จะได้ความชอบเอาตัวพ้นภัยได้เมื่อนั้น
แม่นกจึงเล่านิยายให้ลูกนกฟังว่า