๑ นิทานเรื่องกาแต่งงารกับหงส์

ในกาลก่อนยังมีต้นไทรต้น ๑ ใหญ่พิศาล อยู่แดนสาวัตถีนคร ยังมีหงส์ตัว ๑ ชื่อยุตราชหงส์ ภรรยาชื่อนางสุวรรณหงส์ มีบริวารเปนอันมาก อาศรัยอยู่ที่ต้นไทรนั้น ครั้นจำเนียรกาลมา ยังมีกาตัว ๑ ชื่อกลเทวะกา ภรรยาชื่อรัก กานั้นมีบริวาร ๕๐๐ อยู่ในป่าแห่ง ๑ ใกล้กัน ลูกชายกาพอใจลูกสาวราชหงส์ จึงไปบอกความแก่บิดามารดาว่า ข้าพเจ้าไปเล่นในสระพบนางหงส์เยาว์รูปอุดมสมบูรณ์ ข้าพเจ้าพอใจนัก ขอท่านได้เมตตาไปกล่าวขอให้ข้าพเจ้าด้วยเทอญ

ฝ่ายกาบิดามารดาก็พาบริวารไปยังสำนักราชหงส์ ครั้นถึงจึงกล่าวว่า แนะท่านผู้เปนสัปรุษ เราเปนผู้ดีด้วยกัน บัดนี้ลูกชายเรามีความเสน่หาลูกสาวท่านยิ่งนัก เราจะขอให้อยู่กินเปนสามีภรรยากัน ครั้นราชหงส์ผู้บิดารู้แจ้งดังนั้น จึงให้ปฤกษาด้วยหงส์ดำผู้เฒ่า ๆ ก็เห็นชอบด้วย จะให้ลูกสาวแก่กาแล้วเราจะได้พึ่งกาเปนกำลัง ยุตราชหงส์จึงไปปฤกษาด้วยหงส์เหลืองตัว ๑ หงส์เหลืองจึงว่า จะยกลูกสาวให้แก่กาผิดตระกูลกัน ข้าพเจ้ามิยอมด้วย จึงยุตราชหงส์ว่า เราได้ปฤกษาด้วยหงส์ดำผู้เฒ่าแล้ว หงส์ดำผู้เฒ่าว่าจะได้กาเปนกำลัง หงส์เหลืองจึงว่า ท่านว่าดังนั้นก็แล้วไป ปลูกเรือนตามใจผู้อยู่ ยุตราชหงส์ก็ไปบอกแก่หงส์ภรรยาว่า บัดนี้ผู้ดีกล่าวลูกสาวเรา ๆ ก็ได้ปฤกษาด้วยหงส์ดำผู้เฒ่า ๆ ก็ว่าควรนักหนาจะได้กาเปนกำลัง แต่หงส์เหลืองไม่ยอม นางสุวรรณหงส์ผู้ภรรยา ครั้นได้ยินหงส์สามีกล่าวดังนั้นก็โกรธจึงว่า ดูกรท่านผู้โฉดเขลา ไปฟังหงส์เหลืองเด็กหนุ่มรู้จักอะไร หงส์ดำเปนผู้เฒ่ารู้จักกาเปนประโยชน์อันดีควรเชื่อฟัง จึงยุตราชหงส์กับหงส์ภรรยา แลหงส์ดำก็ยกลูกสาวให้แก่กา นางหงส์กับกาผู้ดีทำวิวาหอยู่สมัคสังวาสด้วยกันในต้นไทร ครั้นอยู่มากาบุตรเขยคิดถึงที่อยู่แห่งบิดามารดา เคยได้กินมังสะอันมีรสนักสบายใจ ทุกวันนี้มาอยู่ด้วยหงส์กินแต่ผลไม้ ไม่มีความสบายเลย ครั้นกาคิดดังนั้นแล้วจึงบอกแก่นางหงส์ว่า บัดนี้เรารำฦกถึงบิดามารดาแห่งเรา ๆ จะพาเจ้าไปด้วย แล้วพามาสู่สถานแห่งราชหงส์ผู้เปนบิดามารดาแห่งนางหงส์ภรรยา บอกความประสงค์แห่งตนแล้ว จึงอำลาราชหงส์ทั้งสองพานางหงส์ไปยังสำนักแห่งตน ครั้งถึงกาก็ไปเที่ยวกินมังสทุรสตามวิสัยของตน ส่วนนางหงส์เห็นกาประพฤติเช่นนั้น มีความรังเกียจเปนกำลัง ด้วยวิสัยหงส์เปนสัตว์อันสอาด จึงชวนกาสามีไปยังสำนักตน

ฝ่ายกายังกำหนัดกินทรากอสุภอยู่ ครั้นได้ฟังนางหงส์ชวนดังนั้นมีความโกรธเปนกำลัง แกล้งกล่าวด้วยคำหยาบช้าว่า ตัวคิดถึงชู้แล้วแกล้งอุบายมายาไปทุกอย่าง ฝ่ายนางหงส์ทนทุกข์อยู่มิได้ก็หนีไป กาครั้นรู้ก็ตามมาทันพากลับไปรัง ครั้นภายหลังกาไปเที่ยวหาอาหารในที่ไกล นางหงส์ก็หนีไปได้ ครั้นถึงก็เล่าความชั่วของกาให้บิดามารดาฟังทุกประการ หงส์เหลืองจึงว่า แต่แรกข้าพเจ้าได้ทัดทานแล้วท่านมิฟัง ไปเชื่อท่านหงส์ดำผู้เฒ่าว่ารู้ธรรมเนียมมาก อันชาติกาใครเขานับถือ ท่านก็หากเปนคนโฉดเขลาพวก ๑ แล้วนกกาเรียนว่าอันหงส์จะชั่วแต่เท่านี้หามิได้ แลหงส์เปนผู้โฉดเขลาจนสุนัขจิ้งจอกชาติต่ำเตี้ยเยาะไยไพได้

นกทั้งหลายจึงถามว่า หงส์โฉดเขลาจนสุนัขจิ้งจอกติเตียนได้ฉันใด มีธรรมเนียมท่านเล่าไป เราจะขอฟัง

นกกาเรียนจึงเล่านิยายให้นกทั้งหลายฟังดังว่านี้