อวสานพจน์

ไตรภูมิพระร่วงนี้ ทรงนิพนธ์เมื่อปีระกา ศักราช ๒๓ เดือน ๑๐ เพ็ญ ๑๕ ค่ำ วันพฤหัสบดี มฤคเศียรนักษัตร

พญาลิไทยซึ่งเป็นพระราชนัดดาของพญาเลลิไทย ผู้เสวยราชย์ทั้งกรุงศรีสัชนาลัยและกรุงสุโขทัย ผู้ซึ่งเป็นพระราชนัดดาในพระรามราชซึ่งเป็นสุริยพงษ์ เมื่อครองกรุงศรีสัชนาลัยได้ ๖ ปี จึงได้ทรงพระราชนิพนธ์ไตรภูมิกถา เหตุที่ทรงนิพนธ์ก็เพื่อแสดงความหมายของพระอภิธรรม และแสดงธรรมเทศนาแก่พระราชมารดาและแก่คนทั้งปวงผู้มีความประสงค์จะฟัง

ไตรภูมิกถานี้ ได้นิพนธ์และทรงเรียบเรียงจากคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา ดังต่อไปนี้

คัมภีร์อรรถกถาฎีกาพระจตุราคม คัมภีร์อรรถกถาฎีกาพระอภิธรรมาวตาร คัมภีร์อรรถกถาฎีกาพระอภิธัมมัตถสังคหะ คัมภีร์พระสุมังคลวิลาสินี คัมภีร์พระปปัญจสูทนี คัมภีร์พระสารัตถปกาสินี คัมภีร์พระมโนรถปูรณี คัมภีร์พระลีนัตถปกาสินี อรรถกถาฎีกาพระวินัยปิฎก พระธรรมมหารถกถา พระมธุรัตถปกาสินี พระชาตกัฏฐกถา พระชินาลังการ พระโพธิวงษ์ พระสารสังคหะ พระอภิธัมมัตถสังคหะ พระอภิธรรมาวดาร พระมิลินท์ พระธรรมหทยะ พระมหานิทาน พระพุทธวงษ์ พระอนาคตวงษ์ พระจริยาปิฎก พระธรรมบท พระโลกบัญญัติมหากัลป์ พระอรุณวดีสูตร พระสมันตปาสาทิกา พระวิสุทธิมรรค พระลักขณทิธรรม พระอนุปติกา พระโลกุปปัตติ พระสารีริกวินิจฉัย

ทรงนำเนื้อความจากพระคัมภีร์ต่าง ๆ เหล่านี้มาผสมกันจึงมีชื่อว่า ไตรภูมิกถา

พญาลิไทยทรงได้รับการศึกษาจากสำนักต่าง ๆ ดังต่อไปนี้

สำนักพระอโนมทัสสีมหาเถระ พระธรรมบาลมหาเถระ พระสิทธัตถมหาเถระ พระมณี วงษมหาเถระ พระปรัชญาณทัสสเถระ สำนักอุปเสนราชบัณทิต เรียนแต่ไกลด้วยสารพิสัยในสำนักพระพุทธโฆษาจารย์ มหาเถระเมืองหริภุญชัย

ผู้ปรารถนาทิพยสมบัติ หรือสำเร็จโมกขธรรมบรรลุนิพพานสมบัติ จงสดับฟังพระไตรภูมิกถานี้ แล้วทะนุบำรุงพระพุทธศาสนาด้วยใจเลื่อมใสศรัทธา อย่าได้ประมาท จะได้พบ จะได้สักการบูชา และได้ฟังพระธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงพระนามว่าศรีอาริยเมตไตรย ซึ่งจะเสด็จอุบัติขึ้นในอนาคตกาล

จบเล่าเรื่องในไตรภูมิกถาเพียงเท่านี้

พระมหาช่วยวัดกลางปากน้ำ เมืองสมุทรปราการ จารสำเร็จเมื่อเวลาบ่าย ๓ โมงเศษ วันอาทิตย์ เดือน ๔ ปีจอ พุทธศักราช ๒๓๒๑ รวมเวลาจาร ๙ เดือน ๒๖ วัน จึงเสร็จบริบูรณ์ ฯ