สงครามพม่า

​ค่ายบางกุ้ง

ร่าย๏ แถลงณรงค์ทรงศักดิ์ รบปฏิปักษ์ภายนอก อันตะคอกจักข่ม บ่มกรรมเวรแก่กัน เมื่อจอมขัณฑ์มรัมมเขต ตระหนักเหตุว่าไทย ไอศวรรย์ฟื้นขึ้นใหม่ ใช่การใหญ่แต่เตือน ให้มาเยือนดูที จึ่งมีราชโองการ ให้ทวยหาญเหล่าหลาย เจ้าเมืองทวายแม่ทัพ ยกมาสดับข่าวคราว สาวถึงตัวผู้เติบ กำเริบต่อม่านเจ้า ทัพพม่าจึ่งเข้า สู่แคว้นแดนเรา อีกแล ฯ

(ปีกุญนพศก ๒๓๑๐)

สวรรคโลก

ร่าย๏ ปีหนูสู่ปีขาล ว่างราชการศึกพม่า กว่ายุทธ์ม่านจักมี เจ้าพระยาสุรสีห์พิศณวาธิราช ทรงอำนาจปราศเปลือง ​ครองเมืองพิศณุโลก โชคกำลังมลังเมลือง ม่าน ณ เมืองเชียงใหม่ ใคร่จะมาลองโบย โดยคำสั่งอังวะ จึ่งโปมะยุง่วน ด่วนทัพมาราวี เจ้าพญาสีห์ออกสู้ ม่านบ่ทานท่านผู้ ฤทธิ์ร้ายแรงรณ ฯ

(ปีขาลโทศก ๒๓๑๓)

เชียงใหม่ครั้งแรก

ร่าย๏ นฤบดีมีดำริห์ ว่าพม่าริศึกใหม่ ไตร่ตรองความตามการณ์ ม่านเหิมหาญเหตุว่า มีแนวน่าเชียงใหม่ ไต่ทางทัพได้ดี จึงภูมีดำรัศ ให้จัดพหลโยธี เจ้าพญาสุรสีห์ทัพน่า ร่าเริงใจไทยปวง เสด็จทัพหลวงบ่มิช้า เดียรดาษพลกาจกล้า สู่ด้าวเชียงอินทร์ ฯ

(ปีขาลต่อกับเถาะ ๒๓๑๓-๒๓๑๔)

เมืองพิชัยสองครั้ง

ร่าย๏ ปีเถาะม่านอยู่โยง ปีมโรงม่านมุ โปสุพลาแม่ทัพ กลับใคร่ลองฤทธิ์ไทย เมืองพิชัยตั้งรับ บอกขอทัพพิศณุโลก ว่าม่านชโงกมาเยือน เตือนประยุทธ์รุทร์ร้า ฝ่ายพิชัยไม่กล้า ออกง้างกลางแปลง ฯ

(ปีมโรง ๒๓๑๕)

​ร่าย๏ โปสุพลาไม่เข็ด หมายบำเหน็จความชอบ ลอบเข้ามาปีมเส็ง ฝ่ายไทยเล็งรู้ที ดักตีตายก่ายกอง รบขนาดสองแนวโกรก พลพิศณุโลกเหิมหาญ พลพิชัยชาญเชิงยุทธ รุดเข้ารบเข้ารุก บุกสบั้นหั่นห้ำ ยิงแย่งแทงถีบซ้ำ ขับข้าศึกกเจิง กจายแฮ ฯ

(ปีมเส็ง ๒๓๑๖)

เชียงใหม่ครั้งหลัง

ร่าย๏ โปสุพลานายใหญ่ อยู่เชียงใหม่อักอ่วน โปมยุง่วนนายรอง ไม่ปรองดองใจกัน ฝ่ายจอมขัณฑ์สยามเขต ตรัสทราบเลศอังวะ ว่าเตรียมระรานเรา เราพึงเอาเปรียบก่อน ผ่อนกำลังมันลง ภูวนัยทรงดำรัศ ให้จัดเตรียมโยธี รีบไปตีเชียงใหม่ ไม่ให้ไต่ทางทัพ ขยับลงมาอีกได้ โปรดให้สองภาดา เจ้าพระยาจักรี เจ้าพญาสุรสีห์เรืองฤทธิ์ ไปประชิดเชียงอินทร์ ฯ

​๏ ส่วนจอมนรินทร์ปิ่นรัฐ โปรดให้จัดทัพหลวง ทุกกระทรวงเตรียมเสร็จ เสด็จยาตราพลากร เดชขจรจบหล้า อาจจะล่มข่มข้า ศึกซ้ำทำสนอง ฯ

๏ ไตร่ตรองคลองรณรงค์ ทรงระแวงวิถี พระเจดีย์สามองค์ คงจะเป็นทางหนึ่ง ซึ่งพม่าเดินทัพ เพื่อบังคับสองด้าน ต้องเตรียมด้านไว้ก่อน ผ่อนกำลังคอยรับ จุ่งสองทัพพี่น้อง เพ่งพหลพลจ้อง จวบด้าวเชียงอินทร์ ก่อนเทอญ ฯ

ร่าย๏ จอมโยธีทัพน่า โบยพม่าแหลกหนี ท่านตามตีต่อติด จนประชิดเชียงใหม่ ตั้งค่ายใหญ่ค่ายราม รวมสามสิบสี่ค่าย ร่ายปีกกาหากัน สรรพาวุธยุทธยง พม่าตั้งวงค่ายรับ ทัพพี่น้องสององค์ ดูมั่นคงคึกคัก ฯ

๏ ฝ่ายทรงศักดิ์จอมธน ยินยุบลด้านขนอง ว่ากองทัพพม่า ฆ่าฟันเม็งผู้ขบถ มอญกระถดถอยมา สู่อาณาเขตสยาม ม่านติดตามเข้ามา ทางยาตราโยธี ด้านเจดีย์สามองค์ ปิ่นณรงค์จอมสยาม เห็นจริงตามตรึกไว้ ทำให้ห่วงด้านหลัง แต่กำลังได้เปรียบ จวนจักเหยียบเชียงใหม่ จำฝักใฝ่บ่ายเบี่ยง เสี่ยงวาศนาบารมี จึ่งภูบดียาตรา ตั้งพลับพลาที่ใกล้ คอยสดับทัพไท้ พี่น้องสององค์ ฯ

ร่าย๏ โปสุพลาอักอ่วน โปมยุง่วนอึดอัด เห็นถนัดแน่แท้ ว่าจักแพ้ไพรี คิดหนีเอาตัวรอด ให้ปลอดภัยไว้ก่อน ผ่อนชีวิตยืดไว้ นึกฉนี้จึ่งได้ เลี่ยงลี้หนีไป ฯ

(ปีมเมีย ฉศก ๒๓๑๗)

ค่ายบางแก้ว

ร่าย๏ มอญเอาใจออกหาก จากพม่าสามานย์ จึ่งภูบาลมรัมมะ มีพระราชบัญชา ให้โยธามาปราบ ฝ่ายมอญหลาบฤทธิ์พม่า จึ่งล่าสู่แดนสยาม ม่านติดตามเข้ามา ไทยธราธิบดินทร์ ตรัศทราบรบิลไพรี มาวิถีเมืองตาก ไม่ผิดจากทรงคิด อนึ่งอมิตรคงมี ด้านเจดีย์สามองค์ ท้าวธจึงทรงดำรัศ ให้ไปขัดตาทัพ รับไว้ทั้งสองทาง พลางเสด็จคืนนคร ข่าวดัสกรคอยสดับ ฯ

​๏ ทัพไทยรับรบม่าน ทางด่านแม่ละเมา เอาชัยได้โดยสดวก แต่พวกรับไพรี ด้านเจดีย์สามองค์ รณรงค์ลงพลั้งพลาด พญายมราชนำยุทธ์ (เป็นบุตรจักรีแขก) ถูกตีแตกต้องล่า หนีจากท่าดินแดง แขวงเมืองกาญจนบุรี เมื่อนฤบดีทราบศัพท์ จึ่งจัดทัพไปดัก เจ้ารามลักษณ์ทัพนุ้ย พระองค์เจ้าจุ้ยทัพเขื่อง ให้เนื่องกันออกไป อนึ่งภูวนัยโองการ เรียกทวยหาญฝ่ายเหนือ ให้เร่งเรือลงมา สั่งนาวารีบรุด ไม่ให้หยุดขึ้นบ้าน เร่งสู่ด้านสงคราม หนุนเนื่องตามกันไป ครั้นภูวนัยสั่งเสร็จ จึงเสด็จคุมทัพหลวง รวมพลปวงเก้าพัน ล้วนยงยันยืนยุทธ์ ศัสตราวุธพร้อมสรรพ ฯ

๏ ฝ่ายกองทัพปฏิปักษ์ ประจักษ์กำลังทัพไทย ลองชิงชัยไม่ชนะ หย่อนวิริยะอ่อนแอ้ว ติดข่ายค่ายบางแก้ว จิตท้อรอปรา ชัยแฮ ฯ

(ปีมเมีย ฉศก ๒๓๑๗)

ศึกอแซหวุ่นกี้

ร่าย๏ ปางพระเจ้ามังระ อังวะบดีมีเดช ตรัสทราบเหตุเมืองไทย กรุงธนไอศวรรย์รัฐ เจ้าตากกษัตร์เกรียงไกร จึ่งจอมไผทมรัมมะ ร้อนอุระรุ่มเร้า เกรงจะก่อต่อเค้า เครื่องร้อนในภาย น่านา ฯ

๏ ขณะนั้นมอญกำเริบ ตั้งตนเอิบอิศระ องค์อังวะเดือดแด สั่งอแซหวุ่นกี้ จงขยี้มวญเม็ง ตามตาเต็งโทษทัณฑ์ สมที่มันกลอกกลับ จึงแม่ทัพผู้เถ้า รับสั่งเจ้าอังวะ ไปเมาะตะมะปราบมอญ ดังภูธรปรารถนา ให้โยธาติดตาม เม็งซึ่งขามฤทธิ์ม่าน พล่านเข้ามาแดนไทย ฯ

​๏ ฝ่ายภูวนัยจอมธน จัดพหลหลายทัพ ออกต่อรับรบศึก ครั่นครื้นคึกคักคลุก ม่านถูกรุกหลายด้าน จนเมื่อม้านฤทธิ์แล้ว ติดข่ายค่ายบางแก้ว ถูกเค้นเป็นเชลย ฯ

ร่าย๏ ฝ่ายเจ้าพญาจักรี เจ้าพญาสุรสีห์เรืองเดช ทราบเหตุการด้านขนอง สองจึงปฤกษากัน พลันเลิกทัพกลับใต้ ไม่อาจวางใจได้ จักต้องครองทาง ไว้แฮ ฯ

​ร่าย๏ สุดสรรเสริญเยิรยุ สดุดิพจน์หมดกระแส จึ่งอแซหวุ่นกี้ ชี้สั่งให้นำของ อานม้าทองคำฉาย กับอีกหลายสิ่งอัน เป็นของขวัญให้แก่ แม่ทัพไทยฤทธี เจ้าพระยาจักรีรับไว้ ส่งเครื่องตอบแทนให้ เสร็จแล้วกลับคืน เมืองนา ฯ

๏ เจ้าพระยาจักรี เจ้าพญาสุรสีห์ทั้งสอง ทราบทำนองศึกเติบ ปราศความเคลิบเคลิ้มใจ รีบบอกไปทูลความ แด่สยามภูมินทร์ ตามรบิลแห่งศึก พลางตรึกตรองถ่องแท้ คงจะมีทีแก้ เมื่อไท้เสด็จถึง ฯ

ร่าย๏ ตีค่ายไทยไม่แตก กองแยกพม่าล่ากลับ แม่ทัพสดับรายงาน หยั่งเห็นการคาบนี้ จึ่งอแซหวุ่นกี้ เรียกร้องกองหนุน อีกนา ฯ

​ร่าย๏ ปางอแซหวุ่นกี้ ศึกเพียงนี้สำเร็จ เดี่ยวเด็จดังปรารถนา จึงยาตราเหยียบเมือง เกิดขุ่นเคืองนัยนา พบแต่ธานีเปล่า เย่าบ่มีผู้คน ปราศพืชผลอาหาร ยุ้งฉางลาญแหลกหมด ความอดอยากมากล้ำ เสบียงทัพกลับยิ่งซ้ำ ลดน้อยถอยลง ฯ

ร่าย๏ ฝ่ายข้างกรุงอังวะ เจ้ามังระสวรรค์คต ราชโอรสครองราชย์ หวาดขบถบีฑา จึ่งบัญชาเรียกทัพ ให้เร่งกลับจากสยาม ตามดำรัศบัดนี้ จึ่งอแซหวุ่นกี้ รุ่มร้อนอ่อนอก นักเอย ฯ

(ปีวอก ๒๓๑๙)

ร่าย๏ ศึกพม่ากับไทย ในครั้งนั้นหลากนัก ไม่ตระหนักแน่แท้ ใครพ่ายเป็นฝ่ายแพ้ กึ่งก้ำกันอยู่ นะเอย ฯ