ราชอาณาเขต

​ร่าย๏ สยามราชอาณาจักร ภักดีต่อภูบาล ในรัชกาลที่หนึ่ง พึ่งพระราชอุปสดมภ์ แห่งองค์ปฐมจักรี มีอาทิมลายู ตรังกานู ปตานี ไทรบุรี กลันตัน ซึ่งพร้อมกันสามิภักดิ์ ฯ

๏ ส่วนในปักบูรพา กัมพูชาประเทศ พระภูเบศตั้งแต่ง ตำแหน่งเจ้าแผ่นดินขอม เป็นจอมประเทศราช ฯ

๏ อนึ่งนรนาถดำรัศ ให้จัดทัพฝ่ายเหนือ เจือกับกองทัพใหญ่ แห่งเชียงใหม่ ลำปาง หลวงพระบาง เวียงจันทน์ บรรจบพลแพร่ น่าน ไปขับม่านเม็งดื้อ จากแดนลื้อแดนเขิน ทัพม่านเยินเม็งยับ นับเมืองขึ้นพะม่า จำนวนกว่าสี่สิบ สู่นราธิปจอมไทย นบภูวนัยในกรุง เจ้าเชียงตุงมาเฝ้า เจ้าเชียงรุ้งมากราน ภูบาลทรงกรุณา ให้พากันกลับเมือง ปราศขุนเคืองรำคาญ ฯ

๏ ฉนี้รัชกาลที่หนึ่ง เมืองขึ้นพึ่งพระเดช อาณาเขตภูบดี มีกว้างใหญ่ไพศาล กว่าสยามกาลก่อนกี้ แน่ถนัดชัดชี้ เชิดรู้ชูฤทธิ์ ท่านแล ฯ

ร่าย๏ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ เป็นปัฐพินทร์ที่สาม สยามราชอาณาจักร .กรมหมื่นศักดิ์พลเสพย์ ปฐมนรเทพวโรรส เถลิงพระยศนฤนาท กรมพระราชวังบวร ขจรพระเกียรติ์กระเดื่อง เลื่องพระบวราภิธัย ในการทัพจับศึก ปัจจนึกขยาดรณรงค์ อนึ่งไท้ธทรงสันทัด กวีวัจนโคลงกลอน พระบวรราชนิพนธ์ มีแยบยลเยี่ยงกว้าง ซึ่งพระองค์ทรงสร้าง สฤษดิ์ไว้ในวรรณ คดีเอย ฯ

ร่าย๏ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมัยขมุกขมัวอาสยา พระปรีชาเชิงการณ์ พาภูบาลให้เห็น ความขุกเข็ญแค้นเคียด อันเบียดเสียดมาถึง พึงย่อหย่อนผ่อนปรือ ทำหนังสือสัญญา พาณิชยราชไมตรี เอาใจดีเข้าต่อ กอบก่อสันถวมิตร รักษาอิศรภาพ เหตุทรงทราบตัวอย่าง ในเมืองต่างประเทศ ฯ

๏ เช่นภูเบศร์แห่งพม่า ชล่าอยู่ตามคติเก่า ไม่รู้เท่าทางภัย จึ่งเป็นไปดังเห็น เป็นเครื่องเศร้ากำศรด หมดศักดิ์สิทธิ์ฤทธิ์เดช ฯ

๏ อนึ่งประเทศญี่ปุ่น เกิดว้าวุ่นนักหนา จำเดิมภาละครั้ง ดั้งเดิมตั้งรังเกียจ เดียดฉันชนต่างด้าว เกิดร้อนร้าวพัลวัน เรืออเมริกันเข้าไป ญี่ปุ่นใสด้วยปืน แต่ฝรั่งขึ้นไปใหม่ เรือปืนใหญ่สี่ลำ นำไปจอดทอดเสมอ คอมโมดอร์เปอร์รีย์ ​ดื้อไม่มีใครเหมือน ส่งสารเตือนรัฐบาล แม้ยืนกรานจักยับ ภายหลังกลับไปใหม่ เรือรบใหญ่สิบลำ กำยำยืนปืนหนัก เรือใช้จักรเร็วฉกาจ เป็นเครื่องประหลาดสมัยนั้น ครั้นญี่ปุ่นปราชัย จำใจเซ็นสัญญา ทหารอเมริกาจึงยก ขึ้นสู่บกครั้งแรก แปลกที่ไม่เคยมี เซ็นไมตรีกับใคร พึ่งมีในครั้งนั้น ฯ

๏ ความบีบคั้นอักอ่วน ส่วนเมืองจีนนั้นเล่า ถูกเขย่าหลายครา ถูกบีฑาหลายคราว ศึกอื้อฉาวหลายครั้ง ไป่ยันยั้งอยู่ได้ ต้องยอมให้สัญญา เปิดมรคาพาณิชย์ รักษาอิศรภาพ อันเป็นลาภพึงสงวน ฯ

๏ ฉนี้ทั้งมวญประเทศ เขตทวีปอาสยา ภาคบูรพามีสาม สยาม ญี่ปุ่น จีน เลี่ยงปราธีนอยู่ได้ นอกจากสามนี้ไสร้ ตกต้องเป็นเมือง ออกเอย ฯ

ร่าย๏ พระปิ่นเกล้าสวรรค์คต ก่อนพระจุมภฎภูวนาถ รัชทายาทว่างลง จึ่งองค์พระภูบาล พระราชทานพระแสงดาบ เป็นที่ทราบกันปวง ว่าในหลวงทรงกะ สมเด็จพระโอรส ผู้เพ็ญยศสมญา เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ แทนภูธรต่อไป ฯ

ร่าย๏ ทางไมตรีกับฝรั่ง ดั่งสมเด็จพระชนก ยกเป็นแยบดำเนิน จำเริญรัฐประศาสน์ เบ็ญจมราชทรงอนุวัตน์ หลายพหิรัฐต่อติด สนิทสันถวไมตรี มีสัญญาค้าขาย ขยายออกไปให้กว้าง ทรงเรียกจ้างผู้ชาย เชิงราชการต่างแผนก ให้แรกเริ่มเผดิมงาน ในเฉพาะกาลหัวต่อ ทางกอบก่อหลายนัย อาไศรยชาวต่างประเทศ อันอวยเลศรอบรู้ กว่าจะมีไทยผู้ ช่วงใช้ได้พอ การแฮ ฯ

ร่าย๏ ไมตรีส่วนพระองค์ ทรงสืบส่อต่อติด กับชนทิศอัสดงคต ปรากฏนามภูธร ขจรไปในยุโหรป โอบถึงทวีปอเมริกา แขกเมืองมาเยี่ยมเยียน เจ้ายุโรเปียนหลายองค์ หลายราชวงษ์หลายประเทศ ฯ

๏ อนึ่งภูเบศร์เสด็จประพาศ เยี่ยมจอมราษฐ์ในยุโหรป โกบประโยชน์โสตถิผล ไม่มีคนไทยใด ได้เคยไปเที่ยวถ้วน สังเกตเหตุการล้วน ดั่งไท้ได้ยล ทั่วเอย ฯ

ร่าย๏ กรมพระราชวังบวร บวรวิชัยชาญ ทรงถนัดการศิลปะ แลวิศวะกรรมกล เครื่องใยยนต์หลายแยบ แบบไทยแบบต่างประเทศ อันมีเลศนานา ฯ

๏ ทรงภาษาอังกฤษ ปลิดมาแปลเป็นไทย ไขเรื่องรามายัณ ตลอดทุกกัณฑ์ที่มี ฯ

๏ ส่วนการกวีนั้นเล่า ชนรุ่นเก่ารู้กัน ว่าคำฉันท์ยาวเฟื่อง มีสองเรื่องที่ไท้ ทรงพระนิพนธ์ไว้ เทิดแท้ทางกวี ฯ

ร่าย๏ พระปรมินทร์ปิ่นภพ ปรารภรัฐประศาสน์ บำรุงราษฎรไทย ในรัชกาลของพระองค์ ทรงพระราชดำรัศ ซัดกระแสแง่ความ ตอบคำถามพระกนิษฐ์ กรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย ดำเนินนัยดั่งนี้ แน่ตระหนักชักชี้ เชิดแท้พระหทัย ท่านเอย ฯ

ร่าย๏ ใจความตามดำรัศ ใคร่ออกอัตถ์อธิบาย ขยายให้เห็นแจ่มแจ้ง ในที่เสรีแท้ง เทียบถ้อยทำนอง นี้นา ฯ

ร่าย๏ กล่าวฉนี้ไซร้ใช่ดำรัศ แห่งจอมกษัตร์โดยคำ แต่โดยทำนองความ คำทูลถามทรงแถลง ไม่เคลือบแคลงมิดเมี้ยน คำราชอาจเทียบเที้ยน ที่ถ้อยตูแถลง นี้แล ฯ

​ร่าย๏ พระจุลจอมเกล้าเจ้าชีพ รีบเสด็จด้าวนภดล พระชนม์ห้าสิบแปด แต่แวดสยามมานาน รัชกาลยาวยืนยง ยิ่งกษัตร์องค์ใดใด ในพระราชพงษาวดาร ขานพระนามฉายา พระปิยมหาราชเจ้า เพราะพระจุลจอมเกล้า ท่านแม้นพ่อแม่ มวญเอย ฯ

ร่าย๏ พระมหาวชิราวุธ มกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ไม่ขมุกขมัวพระกมล .เชิงปรุงชนชาติไทย เพื่อกาลไกลอนาคต ทรงออกบทบริหาร บังคับการศึกษา เสริมปัญญาราษฎร ปลูกสหกรณ์ เผยแผ่ แง่ประชาธิปัตย์ ให้ฝึกหัดไปพลาง วางบัญญัติ นามสกุล เป็นทางหนุนสำนึก รำลึกเผ่าพันธุ์ไทย ผู้ภูวนัยนิตยน้อม นำหทัยให้พร้อม พรักไว้ในอนา คตนา ฯ

ร่าย๏ ในรัชกาลที่หก ยกการโลกขึ้นขาน เหตุการน่าสังเกต หลายประเทศยุโหรป ลโมภอาณาน่าหัว เครื่องพันพัวลามปาม ต่างเกิดความแก่งแย่ง แข่งอำนาจราชศักดิ์ จักรพรรดิราชเรืองเดช เป็นด้วยเหตุมหิจฉตา พามักใหญ่ใฝ่สูง จูงให้จิตคิดเอื้อม เพื่อดนูอยู่เงื้อม ยิ่งเชื้อชนใด ฯ

ร่าย๏ ออสเตรียราชาธิราช ประกาศศึกเซอร์เบีย รัสเซียราชาธิราช ประกาศระดมพลพลัน เยอรมันราชาธิราช ประกาศศึกรัสเซีย เยียให้เกิดเป็นเหตุ ฝรั่งเศษประกาศยุทธ ฉุดอังกฤษเข้าไป ในที่สุดสงคราม ลามสิบแปดประเทศ เหตุอุตลุดสุดก้ำ โอบเอิบเติบยิ่งล้ำ กว่าครั้งคราวใด ฯ

ร่าย๏ สิ้นรัชกาลที่หก พระปกเกล้าครองกรุง ผดุงอาณาประชาชน พระกมลน้อมนำไป ในทางประชาธิปัตย์ แบบกษัตรรัฐธรรมนูญ หวังเพิ่มภูลผาสุก ปลุกเสรีที่ควร ทรงสอบสวนลักษณะ ระบอบแบบปฏิบัติ จัดกรรมการองคมนตรี ใช้วิธีรัดกุม การประชุมปฤกษา ตามแบบปาลิเม็นต์ ให้เห็นเป็นตัวอย่าง เครื่องสว่างเคร่าไว้ เพื่อประโยชน์โปรดให้ แก่ด้าวคราวควร ฯ

๏ ตรัศให้สืบหลายสาย กฎหมายรัฐธรรมนูญ อันเป็นมูลนิติธรรม ประจำหลายพหิเทศ จำแนกเลศหลายแบบ มีเยี่ยงแยบนานา ที่ปฤกษาหลายนาย ถวายความเห็นต่างกัน ปฤษณาอันยอกย้อน พอเกิดการแซกซ้อน เมื่อร้อยห้าสิบปีเอย ฯ

เก้าปี

ร่าย๏ ปางเมื่อพระราชา อานันทมหิดล ชนมายุยังเยาว์ เนาทวีปตกทิศ โรงเรียนสวิตเซอร์แลนด์ คณะผู้แทนพระองค์ ทรงราชานุภาวะ พระองค์เจ้าอาทิตย์ หลวงประดิษฐ์มนูธรรม สำเร็จราชการไผท ในพระนามยุวเจ้า เค้ากษัตรรัฐธรรมนูญ หลวงพิบูลสงคราม “ผู้นำ” สยามคาบนี้ มีมหัปผลชี้ ช่องให้เห็นหลาย หนแล ฯ

เก้าปี

ร่าย๏ ประเทศไทยใจสทก ตกกระไดพลอยโจน โอนหฤทัยไปตาม ประกาศสงครามโฆษณา ว่าอเมริกาอังกฤษ เป็นอมิตรของไทย แต่ไชมมหาราษฐ์ ไม่ประกาศสงคราม ​ตอบสยามสักคำ ทำไม่รู้ไม่ชี้ การที่เป็นเช่นนี้ ชักโน้มนำใจ ไฉนเนอ ฯ

ร่าย๏ ใคร่ครวญส่วนปัจจุบัน อันบุคคลควรคนึง ต่อไปถึงภายน่า ว่าที่สุดยุทธแม้ ญี่ปุ่นแพ้สงคราม สยามจะผันฉันใด ใครสามารถก่อกู้ ใครรู้ลู่ทางบ้าง ไทยจะเท้งเคว้งคว้าง ไขว่คว้าหาหน ไหนเอย ฯ

วันที่ ๓๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๗

----------------------------