สงครามพม่า

ศึกห้าด้าน

ร่าย๏ ด้าน ๑ ทัพที่หนึ่ง ซึ่งยกผ่านด่านมฤท ประชิดเมืองปักใต้ ได้ชุมพรไชยา ตลอดสงขลาธานี ไม่มีใครต่อต้าน ฯ

๏ ด้าน ๒ ทัพที่สอง เดินกองทางทวาย พลนิกายหมื่นเศษ เข้าทางเขตเจ้าขว้าว ห้าวกำลังคั่งคับ ฯ

๏ ด้าน ๓ ทัพที่สาม เดินตามทางเมืองตาก มากด้วยพลเกรียงไกร ยากที่ใครจักค้าน ฯ

๏ ด้าน ๔ ทัพที่สี่ ถี่กันหนุนมาเนือง ทัพเจ้าเมืองตองอู ดูแสนยาคลาเคลื่อน เกลื่อนกาจพลดาษดื่น รวมสามหมื่นไพร่พล มาผจญลำปาง แลทางเมืองฝ่ายเหนือ ไหลล้นเหลือกำลัง ดูดุจดังน้ำโกรก ชุ่มสวรรคโลกสุโขทัย ราษฎรใจสั่นสท้าน ฯ

๏ ด้าน ๕ คือทัพกษัตร จัดเป็นห้ากองทัพ นับประมาณเก้าหมื่น ถนัดดั่งคลื่นสงคราม เข้าทางสามเจดีย์ เสนานีคือองค์ ปดุงผู้ทรงเดชกล้า เอิบอิทธิ์ดุจปลิดฟ้า เฟื่องแกล้วการรณ ฯ

ร่าย๏ ตกลงทรงดำรัศ จัดโยธีสี่ทัพ สองทัพรับสองหน้า อีกทัพรับลาดหญ้า หนึ่งนั้นทัพหนุน ฯ

ร่าย๏ เดือน ๑๒ ทราบข่าว ผ่าวหฤทัยไทยรัฐ ว่าทัพกษัตร์ศัตรู ย่างพยูห์มาเหยียบ เปรียบดังเพลิงเริงลน ฝ่ายจอมพลสยามินทร์ ยินข่าวยุทธ์มาเยือน เดือนเดียวทรงปฤกษา จัดโยธาพร้อมเสร็จ สมเด็จราชอนุชา เสด็จยาตราทัพแข่ง ชิงตำแหน่งลาดหญ้า ตั้งค่ายก่อนที่ข้า ศึกได้ไปถึง ฯ

ร่าย๏ สมเด็จน้องนฤบดี ทันท่วงทีไปดล ณ ตำบลลาดหญ้า หน้าช่องเขาบันทัด จำกัดทางปฏิปักษ์ ชักปักกาเรียงร่าย ค่ายต่อค่ายตลอดกัน บัญชาส่งพญาเจ่ง ให้เร่งคุมรามัญ รวมสามพันไปตัด ขัดตาทัพรับไว้ ใกล้เชิงช่องปล่องกว้าง ดักม่านด่านกรามช้าง ต่อสู้ดูแรง ฯ

ร่าย๏ กล่าวการด้านปฏิปักษ์ ม่านหมายหักแนวผ่าน ด่านเจดีย์สามองค์ ตรงเข้าตีรามัญ อันพญาเจ่งตั้งรับ ขัดตาทัพคอยที พวกไพรีทัพน่า ง่าเงื้อมาอึงมี่ ทั้งทัพ ๔ ทัพ ๕ มอญฝ่ายไทยใจกล้า ต่อต้านตอบตี ฯ

ร่าย๏ เหลือตายป่ายตีนเปิด เตลิดร่นแหลกแตกยับ แต่มีทัพหนุนมา ถอยเข้าหากันทัน พลันตั้งค่ายรายลง ตรงเนินใหญ่ใกล้ช่อง พลที่พร่องก็เพิ่ม เหิมกำลังพรั่งพร้อม ค่ายประตูคูล้อม เรียบร้อยคอยรณ ฯ

ร่าย๏ กล่าวฝ่ายค่ายพะม่า ทัพน่าปัจจามิตร คิดทำลายค่ายไทย ในระยะสินาด กวาดด้วยแรงปืนใหญ่ ขวักไขว่ปลูกหอรบ ครบตามจำนวนปืน พร้อมพลยืนยิงลั่น สั่นสเทื้ยนเลื่อนก้อง ครื้นครั่นปั่นป่วนห้อง แห่งฟ้ากาหล ฯ

​ร่าย๏ สมเด็จราชภาดา องค์อนุชาชัยชาญ ทูลรายงานการศึก ว่าปัจจนึกหู่หด จวนจักอดอยู่แล้ว ไม่กล้าแกล้วกลางแปลง เห็นว่าแร่งอ่อนแอ้ มัวแต่ท้อแต่แท้ จุ่งไท้วายกังวล เทอญ ฯ

ร่าย๏ ปางสมเด็จอนุชา พระเชษฐายาตรทัพ กลับคืนสู่พระนคร จึ่งพระบวรราชเจ้า เรียกข้าเฝ้าทูลลออง ทุกนายกองนายทัพ กำชับการกลศึก ว่าเมือดึดึกให้เดิน ทัพสู่เถินที่ลับ ครั้นเช้ากลับมาใหม่ ใส่กลให้ข้าศึก นึกว่าทัพเพิ่มมา ทุกเวลาทุกวัน อย่าให้ทันล่วงรู้ มันจะมุดคุดคู้ เร่าร้อนอ่อนใจ ฯ

กาพย์ธนัญชยางค์๏ ปางมวลพะม่า เนาเนินแนวผา เห็นไทยโยธา เพิ่มมาร่ำไป ช้างม้าผู้คน ดุจชลหลั่งไหล ธงทิวปลิวไสว ทุกวันทุกวัน ฯ

๏ ทัพแดงดาษดา กลับไปไม่ช้า ทัพอื่นกลับมา แน่นหนาเนืองกัน โห่ร้องก้องกึก คักคึกนี่นรร แนวรบครบครัน เข้มแขงแรงรณ ฯ

๏ ฝ่ายเราเซาซาน ตกปลักดักดาน เข้าปลาอาหาร ทรมานขัดสน มากมายฝ่ายเขา ฝ่ายเราอับจน ยากนักจักทน สู้รบปรบแรง ฯ

๏ ธรรมดาสงคราม ฝ่ายหนึ่งครั่นคร้าม ฝ่ายหนึ่งคุกคาม คำรามเข้มแข็ง ท่วงทีบีฑา ตั้งท่าทิ่มแทง ฝ่ายเหี่ยวเสียวแสยง จักดลผลใด ฯ

กาพย์พนัญชยางค์๏ ปางปดุงภูมี อัครเสนานี ตั้งหน้ามาตี กรุงเทพมหานคร ทัพหลวงหยุดยั้ง อยู่ยังแนวดอน ทัพนามาต้อน ตีไทยไพรี ฯ

๏ แต่กองลำเลียง ไม่ห่างทางเสี่ยง กองโจรไทยเมียง แย่งแทบทุกที่ คล่องแคล่วแนวผลู รบสู้ต่อตี ลำเลียงม่านมี แต่แพ้ร่ำไป ฯ

๏ กองทัพหลวงเอง ยังถูกข่มเหง โจรไทยไม่เกรง โฉงเฉงสุดใจ เลาะลัดขัดขวาง ตัดทางในไพร แยบย่องจ่องไว หลบหลีกปลีกตน ฯ

​๏ สงครามครั้งนี้ เริ่มต้นไม่ดี โรคภัยยายี ลำเลียงขัดสน ทัพไทยลาดหญ้า ทัพพม่าประจญ เอาชัยเริงรณ ไม่ได้ดังใจ ฯ

๏ ปดุงยั้งตั้งอยู่ ช่องเปิดจักจู่ ทัพใหญ่ไปสู่ กรุงเทพทันใด แต่ว่าทัพน่า ชักช้าเกินไป ตรัศใช้ม้าใช้ เร่งให้ไปฟัง ฯ

๏ ม้าใช้ควบม้า ไม่ถึงช่องผา รีบควบกลับมา ว่าทัพกลับหลัง กองน่าแตกพ่าย รส่ำรสายเสริดสรัง ยับเยินเกินยั้ง ไทยไล่ราวี ฯ

๏ พระเจ้าปะดุง ยินข่าวหยาวยุ่ง ท่าทางนุงถุง เถิบถ่วงท่วงที ทัพน่าปราชิต ถูกติดตามตี หมายมาครานี้ ไม่สมดังปอง ฯ

๏ ลำเลียงเพลี่ยงพลาด เกิดโรคระบาด มากมีฝีดาษ คนตายก่ายกอง จักรอต่อติด ก็ผิดทำนอง ไม่เห็นมีคลอง จักสิทธิ์สมใจ ฯ

๏ ความไม่ประมาท ดีกว่าไม่ขลาด ศึกไม่สมมาด มัวทำทำไม ไม่ไว้ใจทาง ไม่วางใจไทย โอกาศมีชัย มิใช่จักมี ฯ

​๏ ทัพสยามสามหมื่น อึกทึกครึกครื้น แขงขันยันยืน เก้าหมื่นถอยหนี เจ้าม่านม้านกลับ เลิกทัพทันที ไม่รอราวี ทราบแน่แพ้ไทย ฯ

ร่าย๏ สององค์ทรงปฤกษา กนิษฐภาดาเสด็จใต้ องค์เชษฐ์ไท้เสด็จเหนือ ศัตรูเหลือสามด้าน สองเสด็จต่อต้าน แยกย้ายอุบายยุทธ นานา ฯ

ร่าย๏ ฝ่ายเจ้าเมืองตองอู จอมจมูพายัพ ตังทัพล้อมลำปาง ให้แยกทางพลท่อง ทัพจอข่องนรทา มาอยู่บ้านระแหง แขงกำลังตั้งค่าย อีกทางจ่ายพลพยู่ห์ มาอยู่ปากน้ำพิง สิงค่ายรายฝั่งน้ำ พลแผคงแรงก้ำ เรี่ยวแกล้วแนวรณ ฯ

​ร่าย๏ ม่านปากพิงวิงแสยง ม่านระแหงหันหนี จึ่งภูบดีบัญชา ราชภาดาทรงศักดิ์ กรมหลวงจักรเจษฎา ยกโยธาคั่งคับ สมทบทัพเจ้าพญา มหาเสนานามยง ตรงขึ้นไปลำปาง วางเข้าตีปฏิปักษ์ หักเจ้าเมืองตองอู จมูบดีด้านเหนือ อย่าให้เหลืออยู่ได้ โทแม่ทัพสดับไท้ ท่องเต้าตามโอง การเอย ฯ

​ร่าย๏ ศึกฝ่ายเหนือสำเร็จ สมเด็จปรโมรุราช ให้พญากาวิละ ครองรัฏฐะเชียงใหม่ หฤทัยใฝ่บำรุง ผดุงประชาราษฎร แล้วภูธรเลิกทัพ กลับกรุงเทพมหานคร คอยข่าวบรปักใต้ ซึ่งพระน้องท่านไท้ ท่องท้องทเลไป ปราบแฮ ฯ