ปลายแผ่นดิน

ร่าย๏ มาจะกล่าวบทไป ถึงจอมไผทไทยราษฐ์ เสด็จออกอาศน์โอฬาร ข้าราชการเคียมคัล บรรพชิตทั้งสังฆราช บังคมบาทภูวนัย กรมมหาดไทยทูลบอก ออกความว่ากรุงเก่า เกิดมีเหล่ากำเริบ ก่อการเติบปฏิมารค นายบุญนากแม่ลา ร่วมคบหาพวกพ้อง ขุนแก้วน้องพญาสรรค์ กันกับทั้งขุนสุระ ไม่เกรงพระบารมี เข้าต่อตีรุกร้น ปล้นผู้รักษากรุง พระผู้ผดุงรัฐเรื้อง จงตระหนักแทบเบื้อง แห่งใต้บทมาลย์ ท่านเทอญ ฯ

๏ ปางพระองค์ทรงรัฐ ตรัสทราบเรื่องเบื้องต้น นึกว่าปล้นธรรมดา ด้วยอยุธยาเป็นหน่วย แห่งส่วยขุดทรัพย์สิน ซึ่งฝังดินซ่อนพม่า ผิวทรงชล่าโจรภัย ไหนประชาจักยับ ไหนราชทรัพย์จักสูญ เกิดอาดูรทั่วหน้า ควรจะไปป่าช้า รีบล้างทางโจร ฯ

ร่าย๏ กล่าวฝ่ายนายบุนนาก มากพวกพ้องซ่องเติบ ก่อกำเริบต่อเจ้า กล่าวตามเค้าโฆษณา ในบรรดาร่วมคิด ว่าบพิตรภูบาล มีสัญญาณมัวมล ราษฎรดลดาลทุกข์ เกิดฉุกลหุกทั่วด้าว ร้าวไปทั้งแผ่นดิน มีมลทินคลุกคละ ถึงพระสงฆ์ทรงศีล เกิดเบียดบีฬทั่วไป คนจังไรมากมี เช่นพันสีพันลา ซึ่งวาศนากอบกั้ง ให้ตั้งวงไพบูลย์ ทรัพย์พอกภูลพวกตน ผลเรื่องร้ายหลายหลาก นายบุนนากแม่ลา กล่าวปรารถนาแก่หมู่ ว่าจักจู่เข้าจับ ขับพระเจ้ากรุงธน ล้างเปือกปนมลทิน ถวายแผ่นดินน้อมเกล้า แด่พระเจ้ากษัตร์ศึก ให้ทรงตรึกต่อไป ไฉนจะสบสุขสานต์ ทรงบริหารภายใน ปิดทางภัยภายนอก ล้อมคอกไว้แน่นแฟ้น เกลือกริปูคู่แค้น จักเข้าข่มเรา อิกแล ฯ

​๏ นายบุนนากอยากได้ ผู้ใหญ่ให้นำน่า รู้ทีท่าทางกรุง เป็นผู้จุงไปรบ ครั้นพบพระยาสรรค์ จึ่งผ่อนผันชวนชัก ประจักษ์จำนงปลงใจ ตกลงไปด้วยกัน พระยาสรรค์หัวน่า ร่าเริงใจไพร่พล สวมมงคลสีแดง แรงน้ำใจใช่น้อย หมู่หมวดตรวจเรียบร้อย รีบเต้าตามทาง นาทย์นา

กาพย์ธนัญชยางค์๏ พญาสรรค์นั่งซัง ในพระราชวัง เรียกเงินพระคลัง แจกจ่ายมากมี เสร็จแล้วกลับออก ภายนอกมณฑีร์ เวลาราตรี นอนนอกราชวัง ฯ

๏ สั่งไพร่ให้ตรวจ วางเวนเกณฑ์หมวด ล้อมท่านผู้ผนวช กวดขันกำลัง ให้จับบุตรหลาน ของท่านไปขัง ผู้คนพร้อมพรั่ง โดยดังบัญชา ฯ

๏ กลางคืนสั่งให้ นวลนางข้างใน บรรเลงเพลงไป ในกำบังตา จะฟังนอกม่าน ไม่ผ่านเข้ามา ขอเพียงปรีดา แต่ด้วยสำเนียง ฯ

๏ คำขับจับใจ คืนหนึ่งนางใน ทรงลักษณ์ไฉไล ผู้เป็นต้นเสียง เจ็บครรภ์ขึ้นมา เวลาจำเรียง พญาสรรค์รู้เยี่ยง ส่งเตรียมประโคม ฯ

​๏ เขาไปทูลความ ท่านให้ไปห้าม ว่าไม่งดงาม ใช่ยามครึกโครม “มันสุดชาติแล้ว” เชื้อแถวซุดโซม ไม่ใช่ไผทโกรม สิ้นบทหมดกัน ฯ

๏ คืนหนึ่งต่อมา พญาสรรค์บัญชา ให้มีเทศนา ที่พระโรงคัล เกิดไฟไหม้ม่าน อลหม่านขึ้นพลัน เหตุเพราะเทียนอัน ติดขึ้นข้างใน ฯ

๏ เพลิงแลบแปลบปลาบ ใจเสียวเขวียวขวาบ ชักหอกชักดาบ วับวาบหวั่นไหว นึกว่าแกล้งจุด อุดตลุดกันใหญ่ ตื่นอกตกใจ เกรงภัยไพรี ฯ

๏ จุดเทียนสับเพร่า แตกตื่นเปล่าเปล่า ไม่เห็นมีเค้า ใครมาราวี ต้องเลิกฟังเทศน์ เพราะเหตุขวัญหนี เส้นปสาทไม่ดี อักอ่วนป่วนทรวง ฯ

๏ ฝ่ายพวกนักโทษ ซึ่งทรงเกรี้ยวโกรธ เพราะถูกจำโนทย์ ว่าฉ้อเงินหลวง ครั้งออกจากคุก เที่ยวรุกทลวง แก้เผ็ดคนปวง ที่แกล้งกล่าวหา ฯ

๏ แล่นไล่ราวี เหยียบย่ำยายี คนพวกอัปรี พันสีพันลา กราวเกรียวเรี่ยวแรง ถีบแทงบีฑา โรมรันฟันฆ่า กันทั่วธานี ฯ

​ร่าย๏ ฝ่ายพญาสุริยอภัย ทราบข่าวไปว่ากรุง เกิดนัวนุงหนักขึ้น เสียงสทื้นจวนแจ แลไม่เห็นทางเรียบ เปรียบดังเรือเพียบแปล้ ถึงคาบความเสื่อมแท้ เที่ยงแล้วแนวสลาย ฯ

​ร่าย๏ ในเมื่อเจ้ารามลักษณ์ คุมพลพรรคผ่านไป เธอแวะในอุโบสถ ประณตทูลพระภิกขุ ว่าประจุออกเถิดไท้ โอกาศกลับมาให้ คิดแก้แค้นคราว นี้นา ฯ

จบภาค ๒