ด้านตวันออก

กัมพูชา (ตอนต้น)

ร่าย แถลงเรื่องเมืองกัมพุช เกิดอุตลุดกันเอง ครื้นเครงกรรมก่ำกาจ รบชิงราชสมบัติ ขัดแขงต่อจอมไทย จึ่งภูวนัยบัญชา พระยาอภัยรณฤทธิ์ พระยาอนุชิตราชา ยกโยธาไปปราบ ราบถึงเมืองเสียมราษฐ์ ฯ

๏ ฝ่ายนรนาถจอมธน ยาตราพลเรือจร สู่นครศรีธรรมราช ข่าวคราวปราศไปนาน จนเกิดการเลื่องรบือ ลือเหลวๆกันมา สองพระยายินอัตถ์ ว่าจอมกษัตร์สวรรค์คต จึ่งกระถดถอยทัพ กลับจากกัมพูชา ราศึกไปคราหนึ่ง ฯ

(ปีขาลโทศก ๒๓๑๓)

๏ ปีเถาะจึ่งเกิดใหม่ ครั้งนี้ใหญ่กว่าเดิม พระเสด็จเสริมทัพไป ในที่สุดเรียบร้อย กัมพุชาคลาคล้อย สู่ใต้ร่มรัฐเราแล ฯ

(ปีเถาะตรีศก ๒๓๑๔)

จำปาศักดิ์

โคลง ๔ แถลงปางโคราชเปลื้อง ปรองดอง
กับพระยานางรอง รุ่มร้า
ทูลแยบแทบฝ่าลออง ธุลีบาท
ดำรัศจัดทัพค้า ศึกล้างนางรอง ฯ
๏ แผ่เดชเผด็จบ่อนเบื้อง บูรพา
เจ้าพระยาจักรี เตร็จเต้า
นางรองบ่ครองอา ตมยืด
ปราบเสร็จท่านทราบเค้า สื่อข้อส่อเข็ญ ฯ
๏ นางรองหวังพึ่งเจ้า จำปา ศักดิ์แฮ
นึกว่ากรุงธนชตา ต่ำใต้
จำปาศักดิ์ศักดา ภิเดช ดังฤา
อารักข์ปักษ์ปกให้ ร่มข้างนางรอง ฯ
๏ กรุงกษัตร์ตรัศทราบข้อ คำเฉลย
สั่งทัพเชษฐาเลย รีบเต้า
เจ้าพระยาสุรสีห์เอย จงออก ไปเทอญ
หนุนเนื่องเบื้องหลังเข้า เข่นค้ำจำปา ฯ
๏ จอมจำปาศักดิ์ลี้ รณรงค์
เจ้าพระยาสององค์ จับได้
บริเวณเขมรดง โดยลม่อม
เกลี้ยกล่อมยอมสู่ใต้ ร่มเบื้องบาทบงสุ์ ฯ
๏ คืนทัพกลับถิ่นไท้ ไผทถวัลย์
ต่างๆรางวัลอนันต์ เอนกหน้า
จอมทัพรับเลื่อนบรร ดาศักดิ์
เกริ่นกิตติคุณบุญกล้า เกริกท้องธาตรี ฯ
๏ งามสมสมเด็จเจ้า พระยา
มหากระษัตริย์ศึกนา มไท้
เศิกศักดิ์อัครฐานา ดิเรกรุ่ง เรืองแฮ
เครื่องยศทุกอย่างได้ ดั่งเจ้าต่างกรม ฯ

(ปีวอกอัฐศก ๒๓๑๙)

เวียงจันทน์

ร่าย เจ้าเวียงจันทน์อุกอาจ ไม่เกรงบาทยุคล จึ่งจอมธนเคืองขัด ตรัศให้เตรียมโยธา สมเด็จเจ้าพระยาแม่ทัพ กับเจ้าพระยาสุรสีห์ ยกไปตีกำหราบ สองท่านปราบเวียงจันทน์ จนโรมรันเรียบแล้ว จึ่งท่านเชิญพระแก้ว สู่ไท้กรุงธน

(ปีจอสัมฤทธิศก ๒๓๒๑)

พระแก้วมรกต

โคลง ๔ สิ่งงามเป็นเครื่องปลื้ม ใจเสมอ
ปรีดิแดแผ่เผยอ เผยิบเย้า
ยวนจิตปลิดโศกเสนอ โสมนัส
แก่บ่รู้จักเถ้า ใหม่หมั้นนิรันดร ฯ
๏ พิมพ์ภักตร์ลักษณซึ้ง สันตา รมณ์แล
ศิลปะเลียนธรรมดา เด่นได้
ขจีรัตนสัตถา ภิลักข์
ก่อเกิดเชิดจิตให้ ชุ่มชื้นยืนยง ฯ
๏ ถ้อยคำธรรมรสผู้ พาที
ศัพท์บ่ดีฟังดี บ่ได้
มณีมุนีศรี ศุภอรรถ
ฟังบ่ยินหากให้ รสแท้ทางธรรม ฯ
๏ คำณวนศัตวรรษล้ำ ปรัมปรา
ชนบุราณนานกา ละกี้
สมมุติพุทธปฏิมา มณีรัตน์
ดุจดั่งเราบัดนี้ ว่าไร้ใดเทียม ฯ
โคลง ๒ จอมธนกมลผ่องแผ้ว สั่งสรรพรับพระแก้ว
เกริกซร้องสาธุการ ฯ  
๏ สมโภชโฆษณก้ำ แห่ตลอดลำน้ำ
ท่าเจ้าสนุกนิ์เนื่อง มานา ฯ  
๏ ขบวนแห่แลลิ่วริ้ว เรือลครเรืองิ้ว
ครึกครื้นนที แท้แฮ ฯ  
๏ เรือประพาศดอกสร้อย เรือพระวงศ์ใหญ่น้อย
อีกข้าราชราษ ฎรแฮ ฯ  
๏ มหรสพครบอย่างตั้ง สองฟากแม่น้ำทั้ง
หุ่นงิ้วโขนหนัง ลครนอ ฯ  
โคลง ๔ เจ็ดวารงานพระแก้ว มรกต
ชลสถลชนบท บอกเบื้อง
ภูวนัยพระหทัยสด ใสสุทธิ์
ปราโมทย์โรจนเรื้อง รุ่งไร้ราคี ฯ

สังวาลย์นพรัตน์

๏ ความชอบเชิญพระแก้ว มาถวาย
ศรีศรัณย์พรรณราย เลื่องรู้
สังวาลย์นพรัตน์สาย หนึ่งโปรด
บำเหน็จจอมทัพผู้ เกียรติ์กล้าปรากรม ฯ

กัมพูชา (ตอนหลัง)

โคลง ๔ ปีมโรงถึงชวดเก้า สังวัจฉร์
กัมพุชหยุดอยู่สงัด เงียบด้าว
ฉลูเบ็ญจศกตัด สันติ
กอบก่อการก้าวร้าว รุกรั้นกันเอง ฯ
๏ เกิดการลอบฆ่าขึ้น หลายครา
องค์อุปโยราชา ชีพม้วย
ชนฉินกล่าวนินทา เขมรราช
หาว่ารู้เห็นด้วย กับผู้ลงมือ ฯ
๏ ขบถจับจอมราชย์ได้ ทันใด
พาพระองค์ตรงไป ถ่วงน้ำ
กัมพุชประดุจไฟ โพลงพลุ่ง
พลุกพล่านอลหม่านพล้ำ เพลี่ยงคว้างทางสลาย ฯ
๏ ตำนารการขบถแท้ ทุกที เทียวเนอ
เป็นเหตุก่อการกลี เริ่มทิ้ง
ยับยิบฉิบหายมี มาเนื่อง กันนา
ยากจะหยุดดุจกลิ้ง ท่อนไม้ลงเขา ฯ
๏ บางขบถปลดรากรั้ง รัฐบาล ลงแฮ
เปลี่ยนจัดเป็นรัฐผลาญ โภคด้วน
เพ่งเล็งเร่งเร็วทยาน ขยอกเหยื่อ
ผอมหมดแต่ขบถอ้วน อิ่มท้องครองสถาน ฯ
๏ เวียงขอมจอมขบถครั้ง ปีฉลู นั้นแล
วางแยบแบบเผด็จดู ง่ายได้
ตั้งเจ้าแผ่นดินหนู เนาราชย์
สี่ขวบแต่หากให้ ครอบบ้านครองเมือง ฯ
๏ อำนาจราชกิจทั้ง ปวงหมด
สิทธิขาดแก่พวกขบถ บ่อนนั้น
ยักย้ายอุบายปลด แปลงเปลี่ยน
กลับหน้าเป็นหลังปั้น แปลกเค้าเลาเดิม ฯ
๏ ร่วมคิดปลิดราชเปลื้อง ปรุงปรับ
จับจ่ายกระจายทรัพย์ ท่านสร้าง
ส่ายเสียดเบียดบังคับ คับแคบ
เขาว่าหมาแย่งก้าง ย่อมก้าวร้าวกัน ฯ
๏ ไทยธราธิราชรู้ ราวความ
อันจะเลยลามปาม เลื่อนเปื้อน
เวรก่อจะต่อตาม เวรติด
เลอะดั่งกายลายเกลื้อน เกลื่อนกล้นมลทิน ฯ
๏ ฝ่ายเราเนานิ่งได้ ฉันใด
กัมพุชดุจอามัย หมกด้าว
พิษแพร่จะแผ่ภัย สู่เพื่อน เมืองนอ
ทามริกพลิกรัฐร้าว เรื่องร้ายหลายเหลือ ฯ
๏ ธนธรณินทร์ปิ่นหล้า ดำรัศ
กิจกระทำบำบัด บ่วงเร้า
สมเด็จมหากษัตร์ ศึกจุ่ง จรเทอญ
เป็นแม่ทัพใหญ่เต้า สู่เบื้องเมืองขอม ฯ
๏ แม่ทัพทัพน่าผู้ ภักดี ท่านนา
เจ้าพระยาสุรสีห์ ศักดิ์แผ้ว
ทัพพิศณุโลกมี เดชะ
พลทกล้าทแกล้ว เกลื่อนสล้างกลางรณ ฯ
๏ ตรัศเอาเจ้าฟ้าราช โอรส
อินทรพิทักษ์กรมขุนยศ เยี่ยมหล้า
กองหนุนธกำหนด ตำแหน่ง ให้นา
ทัพทแกล้วทกล้า กลาดกลุ้มชุมพล ฯ
๏ ศึกเสร็จให้เศกผู้ พระดนุช
อินทรพิทักษ์ราชบุตร ท่านไว้
เป็นกษัตร์รัฐกัมพุช ประเทศ
เพื่อ ณ ภายน่าให้ เรียบร้อยรอยเจริญ ฯ
๏ ศึกยังมิเสร็จได้ ดังจำ นงนอ
เกิดยุ่งกรุงธนกรรม ก่อบ้าย
เรื่องราวจะกล่าวลำ ดับต่อ ไปเอย
ทุกข์เทวศเหตุร้าย ร่ำล้ำกำศรวญ ฯ

ชาติ ชรา พยาธิ มรณ

๏ เกิดแก่เจ็บม้วยไม่ มีผัน แปรเลย
อาวุธยุทธภัณฑ์อัน เอกถ้วน
สินทรัพย์จะนับพัน แสนโกฏิ ก็ดี
ฤทธิเดชเวทมนต์ล้วน ไม้แพ้แก่ตาย ได้แล ฯ

 

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ