ในราชมณเฑียร

ศรีสนม

ร่าย๏ ทูลพลางนางสังเกต เห็นภูวเนตรนิ่งนึก ลึกระวังลังเล นงคราญคเนแน่แล้ว เปล่งขับจับจิตแล้ว แจ่มน้ำคำไข ฯ

สวรรค์ชั้นกวี

ร่าย๏ ภูมินทร์ยินนางขับ จับหฤทัยจอมไผท ใสสำเนียงเพียงพิณ ยินย่อมยินดีสดับ ศัพท์เสาวรศพจน์พร้อง ฉอเลาะเสนาะเสน่ห์น้อง สนิทน้ำคำเสนอ ฯ

พระยาตากสิน

อยุธยาวสาน

ร่ายยาว๏ แม่ทัพม่านสองนายตายลงหนึ่ง จึ่งเนเมียวสีหบดี ผู้ชนนีเป็นไทยพายัพ ซึ่งเคยใช้ศัพท์ว่าลาวด้าวเชียงใหม่ “มิใช่เชื้อชาติพม่าชาตรี” แต่มีสติปัญญาสามารถ เข้าถืออำนาจเป็นโบชุก ให้เลื่อนค่ายเข้ารุกล้อมกรุง ไทยรบพุ่งมิเป็นแก้วเป็นการ ไม่มีพนักงานเป็นหัวน่า แห่งการรักษาพระนคร นอกจากภูธรจอมอยุธยา ก็ไม่ปรากฏตระหนักแน่ นายทัพลาไปเผาแม่เสียก็มี บ้างก็เข้าต่อตีปัจจามิตร โดยมิได้ยั้งคิดน่าหลัง ไม่สงวนกำลังไว้ก่อน บ้างก็มรณ์ลงทั้งมวญ บ้างก็รวนเลี่ยงหลีก ปลีกตัวไปคอยโอกาศ ที่จะกู้ชาติในอนาคต เป็นงานอันไม่ปรากฎว่าจะทำได้ในขณะนั้น ฯ

​๏ ฝ่ายเนเมียวแม่ทัพพม่า บัญชาให้ปลูกหอรบวางปืนใหญ่ ยิงกราดเข้าไปในพระนคร ถูกราษฎรลัมตายก่ายกอง เลือดไหลนองราชธานี อพยพหลบหนีกันตะพัดตะเพิด เกิดชกชิงวิ่งราว ฉาวไปทั่วบุรีราช มิหนำซ้ำภัยพยาธิ์มายายี แล้วภัยอัคคีมาเผา บ้านช่องเรือนเย่าถึงหมื่นหลัง ยังวัดวาอารามอีกมาก ซึ่งบ้างก็ยังเห็นทรากอยู่จนวันนี้ ร้อยเจ็ดสิบห้าปีตั้งแต่บัดนั้น ฯ

๏ ม่านขุดอุโมงค์เป็นโพรงเข้าไป กองฟืนสุมไฟใต้กำแพงพระนคร เตรียมพลนิกรไว้พร้อมสรรพ กำชับให้ฟังปืนสัญญา ครั้นเดือนห้าขึ้นเก้าค่ำวันอังคาร วันเนาว์สงกรานต์ปีกุญนพศก พม่ายกเข้าปล้นธานี ระดมศราคนีเข้าไป พาดบันไดปีนแย่ง ข้ามกำแพงได้ในที่สุด ถึงอยุธยาวสาน ในยามต้นแห่งวันอังคาร นั้นแล ฯ

สพฺเพ สํขารา อนิจฺจาติ

ยทา ปฺาย ปสฺสติ

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข

เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา ฯ

อยุธยาหวุ่น

​เตลงครอง

เก้าปี

จบภาค ๑