(สมัยอยุธยาวสาน)

ปีกุญนพศก พ.ศ. ๒๓๑๐

ร่าย๏ แถลงปางปวงดัสกร ม่านแลมอญมากมวญ ขบวนทัพสัพพาวุธ มาประยุทธ์อยุธยา ปีระกาสัปตศก ยกเป็นกองเจารีย์ ต้อนตีตามตำบล ปล้นทุกหนทุกแห่ง แย่งชิงบ้านชิงเมือง เปลืองกำลังไทยลง ไทยไม่ปลงใจกัน ยืนยันรับสัปรยุทธ์ สุดยำเยงไพรี ขาดคนดีเป็นประมุข ปลุกหฤทัยให้ห้าว รบรักด้าวแดนเกิด ต่างเปิดเตลิดต่างตน ต่างเสือกสนเล็ดลอด ให้ปลอดภัยดัสกร ม่านแลมอญได้ที ตีถึงกรุงอยุธยา พระราชาเอกทัศ ถนัดแต่เยี่ยงหยำเยอะ เลอะราชการงานนคร ดัสกรใช่ทัพกษัตร์ ชิงได้ฉัตรมไหสุรย์ ในปีกุญนพศก นราธิปกปิ่นอยุธยา คราววาศนาโรยร่วง เหมือนมะม่วงอมหล่น นึกน่าข่นเคืองจิต ชวนให้คิดคำนึง ถึงบางคาบบางครา ไทยปรีดาอิศรภาพ ปราบปรปักษ์หักหาญ ใช่แหลกลาญเช่นนี้ บางสมัยไทยกี้ กาจกล้าการณรงค์ ยิ่งแล ฯ

​สมัยเตลงพ่าย

สมัยอยุธายาวสาน

ร่าย๏ ถวิลย้อนหลังครั้งพม่า อ่าอำนาจราชศักดิ์ อัครมหานุภาพ ปราบตลอดทิศใต้ ได้มอญเป็นเมืองออก อยู่ในคอกอัญชลี ทั้งมณีปุระ ประเทศยะไข่ด้วย พลหลังดุจดังห้วย ไป่แห้งเหือดหาย ฯ

ร่าย๏ ยุทธศาสตร์ปราศกีดขวาง เปิดทางสู่แดนสยาม คุกคามโดยอหํภาพ จักปราบไทยทั้งมวญ ทั่วไทยยวนไทยใหญ่ ไทยสยามไกล่ให้เรียบ เปรียบดังน่าเภรี อังวะบดีจึงดำรัศ ให้จัดทัพสรรพพหล ยกเข้าดลแดนไทย ในปักใต้ฝ่ายเหนือ เพื่อให้เหลือแรงสู้ อย่าให้รู้ทางหนี จู่เข้าตีให้ยับ โจมเข้าสับให้ย่อย ถ้าไทยถ่อยทางรณ หลบหนีตนแตกลี้ จงขย้ำทำขยี้ อย่าให้เงยหัว ฯ

ร่าย๏ ฝ่ายกรุงไทยสมัยนั้น ชั้นเชิงเฉาเบาจิต ขอบความคิดแคบแคบ ไม่รู้แยบกว้างขวาง ไม่เห็นทางไปไกล ไม่รู้นัยการเมือง เครื่องขุ่นเคืองหนามหน่าง เนื่องแต่ต่างประเทศ ​ไม่รู้เหตุจักเกิด มัวแต่เพลิดเพลินใจ ในการแข่งแย่งอำนาจ เวียนวิวาทกันเอง ความโฉงเฉงมิรู้หมด ความออมอดมิรู้มี ศัพท์เสรีแปรความ ว่าตามอำเภอใจ ผู้ใดมีวาศนา อาจบีฑาคนอื่น หื่นอำนาจบาศใหญ่ ไพร่พลเมืองเคืองขุ่น วุ่นไปทั้งธานี ไม่มีขื่อมีแป เกิดปรวนแปรหรอร่อย ถ่อยกำลังโทรมทรุด ชำรุดทางปัญญา ชำรุดสามัคคี มีแต่มืดมัวตา อวิชชาโชกชุม ไทยแตกกลุ่มแตกพวก ดังไฟลวกเผาผลาญ สืบแต่กาลสวรรค์คต เอกาทศรถแล้วมา นับเวลาตามมี ไม่นานปีต่อคราว เกิดเหตุราวมิคสัญญี กลีเข้าคลุกทุกมื้อ ที่รื้อรัฐฮึดฮัด ยึดอำนาจราชการ ชุดใหม่ประหารชุดเก่า ดุจดังเต่าปูปลา เครื่องบูชาภูติผี เปลืองคนดีลงไป จนเกิดใหม่ไม่ทัน ภาษิตสรรวาจา “กรุงศรีอยุธยาไม่สิ้นคนดี” จึ่งไม่มีแก่นสาร เมื่อกลีกาลกรุ่นใกล้ ใครจะดีไม่ได้ หั่นห้ามความดี ฯ

ไทยเอย

ปีจออัฐศก พ.ศ. ๒๓๐๕

ร่ายยาว๏ ในปีจออัฐศก พม่ายกทัพขยับเข้ามา ใกล้อยุธยาเข้าทุกที ตีปล้นสดมภ์ข่มขู่ ไทยออกสู้ดูกำลังปรปักษ์ แต่เมื่อประจักษ์แน่แล้ว ก็หนีแน่วกลับบ้าน มิฉะนั้นก็พล่านสู่ป่า ​อาไศรยพงเป็นที่พึ่ง สึงซุ่มซ่อนนอนดิน สินทรัพย์ยับเยินย่อย ร่อยหรอกำลังวังชา ชาวอยุธยาบ่มีใจสู้ หดหู่ต่อปฏิปักษ์ หนักในจิตอิดระอา เพราะผู้บัญชาสูงสุด ดุจไม้หลักปักเลน ไกวโยนโอนเอน ไม่เป็นแก้วเป็นการ ในอยุธยาวสานสมัยนั้น ฯ

๏ ครั้นเมื่อพม่าปัจจามิตร จวนจะเข้าประชิดกรุงไกร ไทยรบพุ่งแพ้พ่าย แต่มีชายชาวชนบท เหลือที่จะสกดโทษะ พม่าเกะกะก้าวร้าว บังคับเอาลูกสาวไปเป็นส่วย เขาจึ่งช่วยกันแก้เผ็ด เป็นเรื่องเบ็ดเตล็ดในพงศาวดาร ขานชื่อค่ายบางระจัน ซึ่งตั้งมั่นแขงข้อ ต่อต้านพม่าผู้ไปปราบ เดิมพม่าไม่ทราบว่าไทยเข้มแขง จึงแต่งทหารไปเพียงจำนวนร้อย ครั้นแพ้ยับย่อยเปิดเตลิดกลับไป ก็ส่งทัพใหญ่เป็นจำนวนพัน บางระจันรบสู้มิรู้ปราชัย เอาชนะได้ถึงเจ็ดครั้ง ตั้งแต่เดือนสี่จนถึงเดือนเจ็ด ด้วยความเดี่ยวเด็จของตน นั้นแล ฯ

ค่ายบางระจัน

พ่ายเตลง

ร่ายยาว๏ แม่ทัพปฏิปักษ์หนักหฤทัย ระจันฤทธิไกรเกินเหตุ แผลงเดชอยู่ร่ำไป ถ้าปล่อยไว้จะกำเริบเติบขึ้นอีก จำต้องฉีกให้ยับสับให้ย่อย มิให้คอยเป็นเสี้ยนเบียนด้านหลัง ต้องเลือกตั้งนายทัพดีมีปัญญา มิให้ขายหน้าอีกได้ คราวก่อนไซร้นายทัพพม่า เลื่องชื่อลือชาว่าเก่งกาจ ก็มิสามารถล้างบางระจัน จะให้เป็นเช่นนั้นอีกมิได้ แต่จะได้ใครในครั้งนี้ ฯ

​๏ กล่าวฝ่ายชายรามัญ ซึ่งเรียกกันว่าสุกี้ มีตำแหน่งเป็นนายกอง แคล่วคล่องสติปัญญา ชาญวิชากลอกกลิ้ง ทิ้งบ้านเมืองมานาน พึ่งภูบาลจอมอยุธยา ครั้นศึกมาติดพระนคร สมิงมอญผู้ภักดีต่อไทย เฉพาะแต่เมื่อภัยบ่มิมีมา ก็เข้าอาศาแม่ทัพม่าน ยกไปผลาญค่ายบางระจัน แม่นมั่นว่าจะสมปรารถนา แม่ทัพพม่าอำนวยตาม ด้วยความปรีดา ณ ครานั้น ฯ

๏ ฝ่ายบางระจันโรมรันมานาน เหลือจะต้านทานกำลังปฏิปักษ์ ซึ่งเวียนโหมหักอยู่ถึงห้าเดือน ค่ายไทยมิเหมือนเมื่อตอนต้น จำนวนรี้พลก็ไม่มีเติม จะหาปืนเพิ่มก็หาไม่ได้ จึงต้องปราชัยแก่สุกี้รามัญ นับว่าโรมรันไปจนหมดเพลง เรียกว่า พ่ายเตลง ลงในครั้งนั้น ฯ

เสตเตลง

----------------------------