คำอธิบายตำราเล่นหนังในงานมหรสพ

​[๑]พระนิพนธ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

พระองค์เจ้าโตสินีได้เคยประทานหนังสือมาพิมพ์ในหนังสือวชิรญาณวิเศษแต่ก่อน ไปค้นดูพบคำพากย์หนังของพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโตสินี ประทานให้ลงพิมพ์ไว้เรื่อง ๑ กับหนังสือเป็นตำราเล่นหนังในงานมหรสพอีกเรื่อง ๑ แต่หาปรากฏว่าผู้ใดส่งมาให้ลงพิมพ์ไม่ สืบก็ไม่ได้ความด้วยช้านานมาถึง ๓๐ ปีแล้ว แต่สมาชิกที่จะรู้ตำราเล่นหนังในครั้งนั้น นึกได้ว่ามีอยู่ ๒ พระองค์ คือพระเจ้าราชวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์พระองค์ ๑ กับพระองค์เจ้าโตสินีพระองค์ ๑ ตำราเล่นหนังที่พิมฟไว้ในหนังสือวชิรญาณ คงเป็นของพระองค์ใดพระองค์หนึ่งทรงแต่งประทานมาลงพิมพ์ ผู้ที่ไม่ชำนาญแต่งไม่ได้อย่างนั้น เมื่ออ่านตรวจดูเห็นว่าเป็นหนังสือแต่งดีมาก ไม่เคยเห็นหนังสือซึ่งว่าด้วยตำราเล่นหนังในงานมหรสพกันแต่ก่อนมีอยู่ที่อื่น นอกจากเรื่องที่พิมพ์ไว้ในหนังสือวชิรญาณนี้ เห็นว่าสมควรจะคัดออกมาพิมพ์ให้อ่านเป็นทางความรู้กันแพร่หลายได้ ข้าพเจ้าจึงได้คัดเรื่องตำราเล่นหนังออกมาพิมพ์เป็นเรื่อง ๑ ในจำพวกเรื่องลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ นับเป็นภาคที่ ๖