ตอนที่ ๒ ท้าวเสนากุฎเข้าเมือง

ยานี

๏ มาจะกล่าวบทไป	ถึงท้าวสหัสไนยโกสีย์
ให้ร้อนอาศน์นักดังอัคคี	อัศจรรย์อย่างนี้มิเคยเปน
ดีร้ายใต้หล้าจะเกิดเหตุ	จึงสอดส่องทิพเนตรสังเกตเห็น
สงสารสังข์ศิลป์ไชยได้ยากเย็น	ตกเหวเคืองเข็ญเปนเคราะห์กรรม
นี่หากเทพเจ้าจอมผา	เขาเมตตามาช่วยอุปถัมภ์
เห็นสิ้นเวรเวราที่ได้ทำ	เราจำจะไปช่วยชีวิตรไว้

ฯ ๖ คำ ฯ

ร่าย

๏ คิดแล้วมีเทวบรรหาร	เรียกเทพบริวารน้อยใหญ่
เหาะจากฟากฟ้าสุราไลย	พร้อมไปด้วยเทวดาเลว

ฯ ๒ คำ ฯ โคมเวียน

๏ ครั้นถึงเขาใหญ่ดังใจจง	อมรินทร์เหาะลงไปในเหว
อุ้มสังข์ศิลป์ไชยใส่บั้นเอว	แล้วขึ้นตามปล่องเปลวด้วยฤทธา

ฯ ๒ คำ ฯ เหาะ

๏ วางองค์ลงเหนือยอดบรรพต	เอาน้ำทิพย์รินรดเกษา
ลูบไล้ไปทั่วทั้งกายา	พวกเทวานวดฟั้นให้บันเทา

ฯ ๒ คำ ฯ รัว

๏ ที่เจ็บปวดหายฉิบดังหยิบทิ้ง	ทั้งรูปร่างงามยิ่งขึ้นกว่าเก่า
บ้างให้พรสอนสั่งบ้างหยอกเย้า	แล้วอุ้มเจ้าพาเหาะไปเวียงไชย

ฯ ๒ คำ ฯ เชิดฉิ่ง

๏ ครั้นถึงจึงลงยังแผ่นดิน	อมรินทร์ชี้บอกหนทางให้
แล้วสำแดงแผลงอิทธิ์ฤทธิไกร	คืนไปสถานพิมานฟ้า

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

ทองย่อน

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ศิลป์ไชยโอรสา
ยุรยาตรนาดกรเข้าภารา	ตรงมาปรางค์แก้วแววไว

ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	สองพระชนนีศรีใส
เหลือบเห็นลูกน้อยกลอยใจ	อรไทยไปรับด้วยยินดี
นางประทุมอุ้มองค์ขึ้นใส่ตัก	สวมกอดลูกรักกรรแสงศรี
นางไกรสรโศกศัลย์พันทวี	สิงหราโศกีจนนิ่งไป

ฯ ๔ คำ ฯ โอด

๏ ครั้นค่อยคลายกำสรดเศร้าหมอง	พระมารดาทั้งสองก็ถามไถ่
ลูกเอ๋ยเกิดเข็ญเปนอย่างไร	จึงช้าไปไม่ถึงธานี
พี่เจ้าเอาพระขรรค์แลสังข์ศร	มาส่งให้มารดรยังกรุงศรี
แล้วบอกว่าพระอาว์กับเจ้านี้	มาถึงกลางพนาลีแล้วหายไป
ความแม่ทุกข์ร้อนอาวรณ์นัก	ครวญคร่ำร่ำรักเพียงตักไษย
คิดว่าจอมขวัญเจ้าบรรไลย	เปนไฉนฉะนี้นะลูกยา

ฯ ๖ คำ ฯ

โอ้ลาว

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์โศกศัลย์เปนหนักหนา
กรรแสงพลางทางทูลพระมารดา	แต่ต้นจนมาถึงกลางดง
ด้วยเชษฐาทั้งหกเขาทำซื่อ	ลูกเชื่อถือรักใคร่ใหลหลง
มันพาชมเขาห้วยให้งวยงง	แล้วผลักตกลงในเหวฦก
เจ็บช้ำทั้งกายปิ้มวายชนม์	ได้ทุกข์ทนพ้นที่จะตรองตรึก
อันจะรอดมาได้นั้นไม่นึก	แต่ครวญคร่ำรำฦกถึงมารดา
เดชะบุญญาของข้าไซ้	จึงร้อนอาศน์เจ้าไตรตรึงษา
อมรินทร์จากสถานพิมานมา	อุ้มข้าพาขึ้นจากเหวนั้น
ท่านเอาน้ำอำมฤตย์มาโสรจสรง	แล้วช่วยพามาส่งถึงเขตรขัณฑ์
เปนกรรมของลูกเองมาตามทัน	ทั้งพลัดพรากจากกันกับบิดร
ตั้งแต่นี้ไปจะสิ้นทุกข์	จะได้เปนผาศุกสโมสร
เห็นบิดาจะมารับคืนนคร	พระมารดรจงเชื่อลูกเถิดรา

ฯ ๑๒ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมตอบองค์โอรสา
แม่กรวดน้ำเสียแล้วนะแก้วตา	จนชั้นแต่ภักตราไม่ขอดู
เราอยู่นี่ดีกว่านะพ่อเอ๋ย	อย่าออกชื่อเขาเลยรำคาญหู
จะขืนไปใกล้เคียงคนศัตรู	มันจะกรูกันทำระยำยับ
ว่าพลางนางค่อยอุ้มประคอง	ลุกจากแท่นทองเข้าห้องหับ
วางองค์ลงบรรธมกอดประทับ	จงนอนหลับเสียเถิดอย่าพูดไป

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์อาวรณ์ถอนใจใหญ่
บรรธมรำพึงคนึงใน	คิดจะใคร่ได้พบกับบิดร
ครั้นจะรบชนนีเซ้าซี้ว่า	ก็กลัวจะโกรธาไม่โอนอ่อน
ให้รำสับรำสนทุรนร้อน	แต่นอนนอนกลิ้งกลับจนหลับไป

ฯ ๔ คำ ฯ ตระ

จำปานารี

๏ ครั้นรุ่งแสงสุริยาการ้อง	พระตื่นจากแท่นทองผ่องใส
เทวดาสื่อสนมาดลใจ	จะพาไปให้พบกับบิดา
พระเร่าร้อนจิตรขุ่นฉุนเฉียว	คิดจะใคร่ไปเที่ยวประพาศป่า
จึงบังคมชนนีมีวาจา	ลูกรักจะลาไปเล่นไพร
ตวันบ่ายชายแสงทินกร	จะรีบร้อนกลับมายังกรุงใหญ่
ทำชอ้อนพาทีพิรี้พิไร	พระองค์จงโปรดให้ลูกไคลคลา

ฯ ๖ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	พระชนนีมีจิตรเสนหา
รับขวัญรำพรรณพูดกับลูกยา	จะไปป่าแม่นี้มิไว้ใจ
เกลือกอ้ายกระยาจกทั้งหกคน	จะเคลือบแฝงแต่งกลออกมาใหม่
เจ้าจะกลับนับถือซื่อไป	มันจะซ้ำทำให้ได้เดือดร้อน
สิงหรามาถึงก็เจ็บป่วย	จะได้ใครไปด้วยช่วยสั่งสอน
แม่นี้มิใคร่จะให้จร	แต่แก้วตาว่าวอนก็จนใจ
พ่ออย่าหลงเล่นอยู่เย็นค่ำ	ฟังคำมารดาอัชฌาไศรย
อย่าคบค้าสมาคมกับผู้ใด	จะระวังระไวไพรี

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระโอรสปรีดิ์เปรมเกษมศรี
เคารพรับคำด้วยยินดี	อัญชลีลาสองพระมารดร
แล้วชำระสระสรงทรงเครื่องทิพย์	พระหัดถ์หยิบพระขรรค์แลสังข์ศร
ลงจากปราสาทแก้วแล้วรีบจร	ออกนอกพระนครเข้าพงไพร

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

๏ พระดำเนินลดเลี้ยวเที่ยวมา	ชมพรรณพฤกษาสูงไสว
จึงผาดแผลงศรสิทธิ์ฤทธิไกร	เรียกสัตว์น้อยใหญ่มาฉับพลัน

ฯ ๒ คำ ฯ เชิดฉิ่ง เจรจา

๏ บัดนั้น	เสนีนายพลคนขยัน
พาพวกพรานไพรใจฉกรรจ์	เที่ยวด้นดั้นหาเนื้อในดงดาน

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

๏ มาพบสัตว์จัตุบาทนานา	มฤคาโคกระทิงวิ่งพล่าน
เหลือบไปเห็นองค์พระกุมาร	งามโฉมเปรียบปานกับเทวัญ
แล้วจะเปนพระสังข์กระมังหนา	ที่ว่าหายไปในไพรสัณฑ์
จำจะถามนามวงศ์พงศ์พันธุ์	ให้แม่นมั่นตระหนักประจักษ์ใจ
คิดพลางทางเดินเข้าไปหา	จึงมีวาจาปราไส
เจ้าเด็กน้อยนี้มาแต่แห่งใด	ช่างกระไรแกล้วกล้าน่ากลัวแทน
ป่ากว้างทางเปลี่ยวมาเที่ยวอยู่	แต่ล้วนหมู่สิงห์สัตว์อัดแน่น
อันถิ่นฐานประเทศเขตรแคว้น	อยู่ด้าวแดนตำบลหนใด
บิตุเรศชนนีพี่น้อง	เปนพวกพ้องสุริวงศ์พงศ์ใหน
ดูโฉมงามนามกรชื่อไร	จงบอกไปให้หมดอย่าปดกัน

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ศิลป์ไชยมิได้พรั่น
จึงตอบว่ามึงนี้จองหองครัน	มาถามถึงพงศ์พันธุ์พูดเลอะเทอะ
เงือดเงื้อพระขรรค์ขึ้นสำทับ	มันน่าสับศีศะให้หวะเหวอะ
ทุดอ้ายชาติข้าหน้าเคอะ	นี่มึงเซอะเซิงมาแต่แห่งใด
เองเร่งกลับไปเสียเดี๋ยวนี้	อย่าเซ้าซี้กูนะหาละไม่
เขาว่าโดยดีแล้วมิไป	คัดมือคันไม้จริงจริงเจียว

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	เสนีโกรธาไนตาเขียว
จึงว่าลูกกะจิริดนิดเดียว	มากราดเกรี้ยวเอาผู้ใหญ่ได้ครื้นเครง
ลิ้นลมน่าต่อยสักร้อยโขก	โอกโขยกโป้งโหยงโฉงฉาง
อย่าอ้างอวดฤทธิไกรกูไม่เกรง	จะจับเองไปถวายยังค่ายคู
แล้วขับไพร่ไล่รุกบุกบัน	กลัวมันทำไมกับไอ้หนู
บ้างล้อมหน้าล้อมหลังพรั่งพรู	บ้างกู่เรียกเพื่อนมาช่วยกัน

ฯ ๖ คำ ฯ เชิด

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์เคืองขุ่นหุนหัน
อ้ายพวกนี้จะมาให้ฆ่าฟัน	น้ำใจมันเหี้ยมฮึกบึกบึน
ใครเข้ามาก็รันด้วยคันศร	ล้มนอนนิ่งจุกลุกไม่ขึ้น
พระตีต้องตัวนายลงเมื่อยมึน	ไพร่ตื่นแตกครึนกระจายไป

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

๏ บัดนั้น	อำมาตย์บอบช้ำน้ำตาไหล
ผุดลุกคุกคลานเข้าแอบไม้	บ่าวพาหนีไปมิได้ช้า

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

๏ ครั้นถึงค่ายหลวงไม่หน่วงหนัก	ยังหอบฮักลนลานซานถลา
ร้องทูลแถลงแจ้งกิจจา	ครั้งนี้ชีวาไม่รอดดอน
ข้าไปพบเด็กน้อยในไพรวัน	มือถือพระขรรค์กับสังข์ศร
ครั้นเข้าใกล้ไต่ถามนามกร	มันอ้างอวดฤทธิรอนเข้ารบรุก
พวกเราทั้งมากแทบมอดม้วย	ถูกด้วยคันศรลงนอนจุก
ต่างตะกายเสือกสนซนซุก	มันไล่รุกบุกบั่นกระชั้นมา
ฤๅยักษ์ดอกกระมังผิดสังเกต	ลูกนิดฤทธิ์เดชมันหนักหนา
ที่จะต่อสู้นั้นสุดปัญญา	ผ่านฟ้าระวังองค์ให้จงดี

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏผุดลุกหนี
เอ๊ะตายจริงจังแล้วครั้งนี้	ดีร้ายยักษีมันแปลงมา
งมเงาเอาชีวิตรมาทิ้งเสีย	ที่ไหนเลยลูกเมียจะเห็นหน้า
เพราะเจ้าเกสรสุมณฑา	พาพี่มาฆ่าเสียจริงแล้ว
เมื่อมันเปนยักขินีผีไพร	ใครจะสู้มันได้นะน้องแก้ว
เห็นคงจะบรรไลยนี้ไม่แคล้ว	จะกลับไปเสียแล้วย่าทานทัด

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ขนิษฐาฉวยฉุดยุดหัดถ์
นางพิไรร่ำว่าสารพัด	ทั้งภ้อตัดแนมเหน็บให้เจ็บใจ
ตัวน้องเปนหญิงยังนิ่งฟัง	ไม่ตึงตังตื่นเต้นเปนไฟไหม้
พระเชื้อชายประเสริฐเลิศไกร	น้ำพระไทยขลาดจริงยิ่งสัตรี
ยังไม่ทันถามไถ่ว่าใต้เหนือ	แต่ออกชื่อว่าเสือจะวิ่งหนี
น้องเห็นว่ามิใช่ไพรี	ดูท่วงทีจะเปนสังข์ศิลป์ไชย
แล้วเบือนภักตร์ซักถามเสนาพลัน	เจ้าคนนั้นยังเล็กฤๅเด็กใหญ่
สูงต่ำดำขาวสักราวไร	เห็นจะเปนลูกไพร่ฤๅผู้ดี

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	เสนาทูลสนองนางโฉมศรี
อันกุมารที่ข้าว่านี้	เห็นทีจะเปนหน่อกระษัตรา
รูปโฉมโนมพรรณนั้นงามนัก	ลม้ายองค์ทรงศักดิ์พระเชษฐา
จะคราวกันกับหกกุมารา	ชัณษาสิบสองสิบสามปี
ถ้าใครขืนต้านต่อรอฤทธิ์	เห็นไม่รอดชีวิตรจงคิดหนี
ข้าจะขอล่วงน่าไปธานี	อย่าเซ้าซี้ซักไซ้อยู่ให้ช้า

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	นางเกสรสุมณฑาได้ฟังว่า
จึงห้ามหมู่อำมาตย์เสนา	ใครอย่าตื่นตระหนกตกใจ
อันกุมารนั้นหลานของข้าแน่	เที่ยงแท้มั่นคงไม่สงไสย
ท่านช่วยนำมรคาพาไป	ให้เราได้พบพานพระหลานชาย
ขอเชิญภูวไนยไปด้วยกัน	อย่ากลัวตัวสั่นมาผันผาย
อนิจายังขืนตื่นตะกาย	ช่างไม่อายสาวสรรค์กำนัลใน

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระเชษฐายิ้มแห้งแถลงไข
วันนี้แข้งขาเหน็บชาไป	จะคลาไคลสุดที่จะเหยียบยัน
ไปดูก่อนให้แน่เถิดแม่เอ๋ย	เจ้าเปนคนคุ้นเคยกับหลานขวัญ
พี่จะคอยอยู่นี่ไม่หนีกัน	สุพรรณไปเพื่อนชนนี

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ขนิษฐาว่าดูน่าบัดสี
อกเอ๋ยมีแต่กล้าทั้งตาปี	ช่างพาทีแก้ไขไปร้อยคุ้ง
กลับจะใช้ให้น้องนี้ผันผาย	พระเปนชายถอยหลังเหมือนดังกุ้ง
สุพรรณฟังเถิดซิสำนวนลุง	จะใคร่แย่งให้ยุ่งเยินยับ
เชิญไปพอเปนเพื่อนอย่าเชือนช้า	ถ้าเกิดเหตุสัญญาให้ท้าวปรับ
เราจะแอบมองดูอยู่ลับลับ	แม้นมิใช่จึงกลับมาพลับพลา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏจึงตรัสว่า
จะไปก็ไปสิแก้วตา	แต่ขอให้ข้านี้เดินกลาง
เจ้าเปนคนรู้จักมักจี่	จงเดินนำหน้าพี่ไปห่างห่าง
แล้วลงจากพลับพลากับสองนาง	ให้เสนีนำทางจรจรัล

ฯ ๔ คำ ฯ เพลง

๏ บัดนั้น	อำมาตย์ยังกลัวตัวสั่น
พาลัดเลาะไปในไพรวัน	ครั้นถึงที่สำคัญค่อยแอบดู
จึงกระซิบทูลนางพลางเขม้น	นั่นแน่แลเห็นไวไวอยู่
นี่แล้วฤๅไรนะโฉมตรู	จงดูให้แน่เถิดแม่คุณ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระเชษฐาคร้ามจิตรสกิดวุ่น
ถ้าผิดองค์จงบอกพี่เอาบุญ	จะได้หมุนไปก่อนได้ซ่อนตัว

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางเกสรสุมณฑาให้คันหัว
จึงว่านี่อะไรตั้งใจกลัว	จะหนีตัวออกวิ่งทิ้งกัน
ว่าพลางนางลอบเขม้นมอง	ดูทำนองเห็นเปนพระหลานขวัญ
แล้วเทวีชี้ช่องให้สุพรรณ	จงช่วยกันดูแลให้แน่ใจ

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา

๏ ต่างจำสำคัญได้มั่นคง	ก็วิ่งตรงเข้าหาหาช้าไม่
สร้วมสอดกอดองค์สังข์ศิลป์ไชย	แล้วร้องไห้ไม่เปนสมประดี

ฯ ๒ คำ ฯ โอด

๏ ครั้นว่าค่อยคลายวายโศกา	จึงร้องเรียกเชษฐาเชิญมานี่
ได้ประสบพบลูกแล้วคราวนี้	ยังจะรีรอช้าอยู่ว่าไร

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏยังสงไสย
แต่ขยับลับล่อไม่ไว้ใจ	ถ้ามิใช่ลูกชายสิตายจริง
พระชวนเสนาในไปเพื่อนตัว	เขาสั่นหัวขัดขืนยืนนิ่ง
เข้าลูบหลังสั่งสอนวอนวิง	เองอย่าทิ้งกูนะจะแทนคุณ
ขนิษฐาซ้ำเรียกเปนหลายครั้ง	ท้าวยังคร้ามจิตรคิดว้าวุ่น
ถึงจะเปนจะตายก็ตามบุญ	ชักดาบยี่ปุ่นออกถือไว้
ขืนแขงหฤไทยไคลคลา	ออกจาพฤกษาสุมทุมใหญ่
ปากบ่นบริกรรมทุกหายใจ	ตรงไปยังที่พระน้องยา

ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ศิลป์ไชยโอรสา
บังคมทูลถามพระเจ้าอาว์	ผู้ชายที่มาด้วยนั้นใคร

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางเกสรสุมณฑาแถลงไข
นั่นคือบิดรของเจ้าไซ้	ตั้งใจมาหาพระลูกรัก
ความเกรงฤทธิ์พ่อเฝ้าท้อถอย	เดินหง่อยพรั่นตัวกลัวหนัก
เจ้าจงอภิปรายทายทัก	ให้รู้จักว่าลูกจะยินดี

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ปรีดิ์เปรมเกษมศรี
จึงบังคมบิดาแล้วพาที	ใครนี่มายืนอยู่เก้กัง
ช่างตื่นเต้นตัวสั่นดูขันจริง	ทำทีจะวิ่งไม่เหลียวหลัง
เมื่อเปนคนผูกไภยน้ำใจชัง	ฤๅเซซังมาได้ไม่อายเลย
รู้จักมักจี่ใครนี่หนอ	น่าหัวร่อหนักหนาเจ้าข้าเอ๋ย
พระแกล้งพูดจาว่าเปรียบเปรย	แล้วทำเมินภักตร์เฉยไม่นำพา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏไม่กังขา
เห็นแม่นแท้แน่แล้วว่าลูกยา	ความโสมนัศาเปนพ้นนัก
วิ่งเข้าสร้วมกอดแล้วกรรแสง	พระสังข์เสแสร้งแกล้งทำผลัก
ท้าวตรัสปลอบองค์พระลูกรัก	จงผินภักตร์มาพูดกับบิดา
พระแม่เจ้าเดี๋ยวนี้อยู่ที่ไหน	พ่อตั้งเนื้อตั้งใจออกมาหา
โทษพ่อผิดแล้วนะแก้วตา	ได้เห็นแก่บิดามาง้องอน

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ผ่านเอยผ่านเกล้า	ความเก่าในจิตรจงคิดก่อน
ว่าลูกชั่วสารพัดตัดรอน	ให้ขับจากนครทั้งมารดา
ได้ความทุกข์ทนเปนพ้นไป	ลูกอดอยากยากไร้อยู่ในป่า
ชีวิตรลูกรอดเปนตัวมา	ก็เพราะพระมารดาบำรุงเลี้ยง
เห็นเปนขาดแล้วกับบิดร	แต่ชาติก่อนทำกรรมไว้แท้เที่ยง
ไม่ควรภูวไนยจะใกล้เคียง	ใช่จะเกี่ยงเลี่ยงเปนมารยา

ฯ ๖ คำ ฯ

ชาตรี

๏ ดวงเอยดวงจิตร	ข้อนั้นพ่อผิดเปนหนักหนา
เปนเคราะห์เพราะเชื่ออ้ายโหรา	ไม่ทันตรึกคราว่าร้ายดี
เขาชวนกันว่าชั่วก็กลัวไป	จึงต้องจำใจให้ขับหนี
แต่รัญจวนครวญหาทุกราตรี	พ่อนี้มิใช่จะไม่รัก
เจ้าเปนสาโลหิตของบิดา	เกิดในภาราอาณาจักร
ถึงจากไกลไม่ได้มาฟูมฟัก	ก็คงเปนลูกรักร่วมฤไทย
พ่ออุส่าห์มาง้อขอโทษ	เจ้าจะโกรธจะขึ้งไปถึงไหน
แก้วตาอย่าละห้อยน้อยใจ	พ่อจะรับกลับไปยังภารา

ฯ ๘ คำ ฯ

ร่าย

๏ พระเอยพระทรงธรรม์	ลูกไม่เศกสรรรำพรรณว่า
เมื่อขับไล่ไม่เลี้ยงพระมารดา	ไพร่ฟ้าพลเมืองก็เลื่องฦๅ
เดี๋ยวนี้จะมารับกลับไป	ฉวยกะไรจะมิอายเขาอิกฤๅ
ลูกกริ่งเกรงอันตรายเมื่อปลายมือ	เพราะพระเชื่อถือทั้งหกนาง
อันสองมารดากับข้านี้	เข้าไปอยู่บุรีจะกีดขวาง
เชิญเสด็จคืนนครอย่านอนค้าง	หกนางจะคอยละห้อยใจ
ตัวลูกนี่ฤๅไม่ถือโทษ	จะขึ้งโกรธพระบิดานั้นหาไม่
แต่หากเจียมตัวด้วยกลัวไภย	จะสู้อยู่ยากไร้กับมารดร

ฯ ๘ คำ ฯ

โอ้โลม

๏ แก้วเอยแก้วตา	ฉลาดว่าแคะไค้นี่ใครสอน
เฝ้ายกข้อเคืองขัดตัดรอน	จะให้พ่อม้วยมรณ์เสียจริงจริง
ซึ่งแต่หลังงมเงาเฉาโฉด	ก็สารภาพโทษเจ้าทุกสิ่ง
จงเมตตาบิดรได้วอนวิง	อย่าเกรงกริ่งหฤไทยพิไรภ้อ
จะเศกเจ้าให้ครองอาณาจักร	บำรุงรักษ์ด้าวแดนแทนพ่อ
ได้สืบวงศ์พงศ์เผ่าเหล่ากอ	ใช่จะล่อลวงลูกให้หลงรัก
ว่าพลางทางถดเข้านั่งใกล้	อุ้มลูกสายใจขึ้นใส่ตัก
แล้วว่าแก่ขนิษฐานงลักษณ์	เจ้าช่วยปลอบหลานรักบ้างเถิดรา

ฯ ๘ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	นางเกสรสุมณฑาเสนหา
ยิ้มพลางทางตรัสแก่นัดดา	จงฟังคำอาว์ว่าอย่าดึงดัน
ข้อผิดบิตุเรศได้ง้องอน	เจ้าจงอดโทษกรผ่อนผัน
จะขุ่นเคืองเบื้องหน้าอาว์ประกัน	นางรำพรรณปลอบยอบให้ชอบใจ

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	นางสุพรรณเยาวยอดพิศมัย
ประนมกรวอนถามสังข์ศิลป์ไชย	เหตุไรพระพี่หนีน้องมา
เคืองเข็ญเปนไฉนไม่บอกแจ้ง	ทำให้เที่ยวแสวงกรรแสงหา
ปิ้มบรรไลยในกลางพนาวา	แต่โศกาครวญคร่ำร่ำรัก
แค้นด้วยศรีสันท์มันเลียมและ	เฝ้าเกาะแกะเกี้ยวพานหาญหัก
เขาข่มเหงน้องยาหนักหนานัก	จะด่าสักเท่าไรไม่นำพา
มีแต่เจ็บช้ำระกำใจ	คิดว่าจะไม่ได้มาเห็นหน้า
เพราะพระพี่ไม่มีเมตตา	จึงแกล้งหนีน้องมาเสียทั้งนี้

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ตรัสตอบนางโฉมศรี
เจ้าว่าไยฉนั้นนะเทวี	อย่าสงไสยว่าพี่แกล้งหนีน้อง
เปนเหตุด้วยทั้งหกเขาพาไป	แกล้งผลักให้ตกเหวเปลวปล่อง
แต่กำสรดโศกาน้ำตานอง	คิดคนึงถึงน้องกับพระอาว์
ถ้าแม้นอินทรามิมาช่วย	ก็เห็นจะมอดม้วยสังขาร์
พระเล่าความแต่ต้นจนปลายมา	เจ้าอย่ากินเหนงแคลงใจ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	สามกระษัตริย์ฟังว่าน้ำตาไหล
ให้สงสารสังเวชหฤไทย	ก็ร่ำไรโศกาจาบัลย์

ฯ ๒ คำ ฯ โอด

๏ ครั้นค่อยคลายวิโยคโศกเศร้า	ต่างโลมเล้ารับมิ่งสิ่งขวัญ
องค์พระบิดาจึงว่าพลัน	อันอ้ายทั้งหกนั้นพ่อไม่ไว้
จะแก้แค้นแทนทำให้สาหัส	ผูกมัดฟันเสียไม่ปราไส
จะฆ่าทั้งแม่มันตามกันไป	เนื้อความนี้งดไว้ต่อถึงเมือง
พ่อคิดสงสารมารดาเจ้า	มิโศกเศร้าทุกข์ตรอมผอมเหลือง
จะแค้นอกหมกมุ่นขุ่นเคือง	ยังกระเดื่องกระด้างด้วยหมางใจ
บิดาจะใคร่ไปขอโทษ	ให้หายโกรธข้างพ่อเปนข้อใหญ่
จะใคร่รับกลับคืนเข้าเวียงไชย	ทั้งทรามไวยไกรสรสิงหรา
ยังขัดสนจนใจด้วยไม่รู้	ว่าเขาอยู่ที่ไหนจะไปหา
ขวัญเข้าเจ้าจงได้เมตตา	ช่วยชักพาพ่อไปให้พบกัน

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์สำรวลสรวลสันต์
จึงสนองบัญชาบิดาพลัน	ข้อนั้นเปนธุระของลูกยา
แต่จะไปเดี๋ยวนี้ยังมิได้	ด้วยพระแม่หมางใจอยู่หนักหนา
จงรั้งรอขอผัดสักเวลา	จะไปว่าวิงวอนให้อ่อนใจ
แม้นสมคเนข้ามารดารับ	จะรีบกลับมาแจ้งแถลงไข
เชิญเสด็จคืนยังพลับพลาไพร	ลูกจะลาไปประเดี๋ยวนี้
ทูลพลางทางถวายอภิวาท	แทบบาทบิตุเรศเรืองศรี
พระสั่งเสียขนิษฐานารี	อัญชลีลาองค์พระเจ้าอาว์
แล้วจับศรเรืองฤทธิ์สิทธิศักดิ์	บ่ายภักตร์คลาไคลเข้าในป่า
สามกระษัตริย์แลตามจนสุดตา	แล้วชวนกันกลับมาพลับพลาพลัน

ฯ ๑๐ คำ ฯ เชิด

๏ พระสังข์มาถึงพระบุรี	ขึ้นปราสาทศรีขมีขมัน
จึงไปหาสิงหราพูดจากัน	น้องไปไพรวันได้ลาภมา
พบพระบิตุเรศที่กลางดง	ทั้งพระอาว์กับองค์ขนิษฐา
จะมาง้อขอดีด้วยมารดา	ให้เราสองราช่วยว่าวอน
จะสำออยอ้อยอิ่งให้เต็มที่	กว่าพระชนนีจะโอนอ่อน
ไม่สมคิดผิดชอบก็ไม่นอน	จะวิงวอนเสือกซบรบเร้า
ว่าแล้วพากันเข้าในห้อง	กราบสองมารดาบังเกิดเกล้า
ทำบรรธมทับลงกับเพลา	คลึงเคล้าเย้ายีปรีดา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมารดรแสนสุดเสนหา
ลูบไล้ไปทั่วทั้งกายา	จำนรรจาหยอกหยิกซิกชี้

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์แกล้งทำเกษมศรี
จะใคร่ทูลแถลงแจ้งคดี	กริ่งเกรงชนนีจะตีรัน
แต่ดูเนตรเชษฐาไม่ว่าออก	คิดย้อนยอกป้องปิดบิดผัน
ทำชอ้อนวอนว่ามารดาพลัน	นึกจะถามสักวันก็พรั่นใจ
ถ้าแม้นพระพ่อมาง้องอน	มารดรจะดีด้วยฤๅไม่
จะมึนตึงขึ้งโกรธกันทำไม	ลูกยาจะใคร่ให้ดีกัน
ไม่คิดสงสารข้ากำพร้าพ่อ	มีแต่เขาหัวร่อเย้ยหยัน
ลูกทุกข์ร้อนนอนละเมอไม่เว้นวัน	เห็นจะอาสัญเสียเที่ยงแท้
นิจาเอ๋ยแต่กำเนิดเกิดมา	มิได้เห็นบิดาว่าหนุ่มแก่
ลูกไม่แกล้งว่าสาระแน	พระแม่ทั้งสองจงตรองดู

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมฟังเรื่องให้เคืองหู
ดูลูกเจ้ากรรมจะทำภู	นางขู่รู่สมทบกลบความ
ขืนออกชื่อบิดามันน่าตี	เออนี่ใครใช้ให้ไต่ถาม
เฝ้าจู้จี้มิฟังแม่ห้ามปราม	ไม่มีความยำเยงเกรงกลัว

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ฟังแถลงแกล้งยิ้มหัว
จึงว่าเพราะเคราะห์กรรมมาถึงตัว	พเอิญให้ลืมกลัวพระมารดา
ซึ่งโทษลูกผิดพลั้งครั้งนี้	จะทำโพยโบยตีก็ไม่ว่า
ขอแต่ให้ชนนีมีเมตตา	พ่อมาแล้วดีเสียด้วยกัน
สิงหราพลอยว่าแม่ทั้งสอง	คำน้องว่าจริงจงผ่อนผัน
อย่าถือขึ้งถือโกรธคุมโทษทัณฑ์	ดีกันเสียเถิดกับบิดา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมกริ้วโกรธโอรสา
จึงว่าสังข์ศิลป์ไชยไอ้สิงหรา	ใครสั่งสอนมาฤๅว่าไร
มิให้พูดเรื่องนี้ก็มิฟัง	ไม่ตีเสียมั่งหาจำไม่
ว่าพลางนางยุดตัวไว้	ผูกมือเข้าได้ฉวยไม้ตี

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	นวลนางไกรสรโฉมศรี
เห็นลูกทั้งสองร้องเต็มที	ปรานีนางทูลขอโทษกร
แก้เชือกแล้วพามาซักถาม	เนื้อความทั้งนี้ใครสั่งสอน
ฤๅไปประสบพบบิดร	จึงเฝ้ามาวิงวอนพระมารดา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์เหลียวซ้ายแลขวา
เห็นพระแม่อยู่ไกลไม่ตามมา	จึงบอกแจ้งกิจจาสารพัน
วันนี้ลูกลามารดาไป	พบพ่อที่ในไพรสัณฑ์
ทั้งสุพรรณพระอาว์มาด้วยกัน	เล่าความเดิมนั้นให้ลูกฟัง
แล้วว่าจะมาง้อขอโทษ	ไม่ขึ้งโกรธพระแม่เหมือนแต่หลัง
เชิญสององค์คงคืนไปครองวัง	พระตรัสสั่งให้ข้ามาวิงวอน
ถ้าแม้นชนนีไม่ดีด้วย	ให้ลูกช่วยว่ากล่าวแม่ไกรสร
แม่อย่าเคืองขัดตัดรอน	จงช่วยกันอ้อนวอนพระมารดา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางไกรสรได้ฟังไม่กังขา
หุนหันโมโหโกรธา	ตวาดว่าดูดู๋สังข์ศิลป์ไชย
ไปคบคิดกับพ่อมาก่อความ	ที่นี้มันงามทั้งห้าไร่
ชอบแต่ตีซ้ำให้หนำใจ	แล้วกลับไปทูลนางประทุมา
สนุกจริงแล้วขาน่าหัวร่อ	ลูกไปพบพ่อที่ในป่า
วิงวอนสอนให้มาพูดจา	เมื่อกระนี้จะว่าประการใด

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมเคืองขัดอัชฌาไศรย
น้อยฤๅลมลิ้นสังข์ศิลป์ไชย	ขอบใจทั้งอ้ายสิงหรา
มิเสียทีที่เกิดในอุทร	เพื่อนเจ็บเพื่อนร้อนด้วยหนักหนา
สั่งสอนเท่าใดไม่นำพา	เถิดอย่าเลี้ยงดูมันสืบไป
ว่าพลางย่างเยื้องเข้าในที่	ตามมาจะตีไม่ปราไส
ให้นางไกรสรหาไม้	วางไว้บนแท่นทำโกรธา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์น้อยค่อยพูดกับเชษฐา
จะทำกะไรดีพี่สิงหรา	พระมารดาเคืองขัดตัดรอนเรา
จำจะไปวิงวอนผ่อนผัน	ถึงตีรันก็จะทำอย่างไรเล่า
ผิดชอบสองคนเราทนเอา	แล้วจูงมือกันเข้าไปเมียงมอง
เห็นไม้เรียวเสียวจิตรคิดพรั่น	เกียจกันมิใคร่เข้าในห้อง
แขงใจเต็มทีทั้งพี่น้อง	ค่อยย่างย่องก้มกรานคลานมา
นั่งริมแท่นสุวรรณบรรจฐรณ์	เห็นมารดรเมินอยู่ไม่ดูหน้า
จึงจับพัดอยู่งานให้มารดา	แล้ววอนว่าพาทีพิรี้พิไร
พระแม่เจ้าประคุณของลูกแก้ว	ไม่ดีด้วยพ่อแล้วฤๅไฉน
ลูกเปนกำพร้าน่าอายใจ	นานไปเขาจะฦๅออกอื้ออึง

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมพิโรธโกรธขึ้ง
จึงว่าน้อยฤๅช่างดื้อดึง	ถูกตีทีหนึ่งแล้วมิฟัง
ขืนจะเฝ้าอ้อยอิ่งวิงวอน	นี่เนื้อแท้เตือนค้อนใส่สันหลัง
ยิ่มห้ามยิ่งว่าน่าชิงชัง	จะให้ตีอิกกระมังสังข์ศิลป์ไชย

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระกุมารพี่น้องร้องไห้
แล้วแกล้งปฤกษากันทันใด	พระชนนีมิได้เมตตา
ตัวเราเดี๋ยวนี้ไม่มีพ่อ	ก็เปนข้ออับอายขายหน้า
ตายเสียเห็นจะสิ้นนินทา	อยู่ไปไพร่ฟ้าจะเลื่องฦๅ
ว่าพลางทางชักพระขรรค์แก้ว	จะเชือดคอเสียแล้วให้ลับชื่อ
สิงหราคว้าเชือกที่ผูกมือ	จะปีนขึ้นบนขื่อผูกคอตาย

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	สองนางตัวสั่นขวัญหาย
ตรงเข้าสร้วมสอดกอดลูกชาย	น้อยฤๅใจร้ายใช่พอดี
ว่าพลางนางยุดพระขรรค์ไว้	สังข์ศิลป์ไชยทำว่าอย่าจู้จี้
นางกลัวลูกจะตายวายชีวี	จึงว่าแม่จะดีด้วยบิดา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์วางพระขรรค์หรรษา
ก้มเกล้ากราบกรานมารดา	พูดจาแก้ไขในทำนอง
ลูกจะรับบิดามาบุรี	ให้พบกับชนนีทั้งสอง
แต่จะแต่งบ้านเมืองให้เรืองรอง	ด้วยฤทธิ์ของลูกน้อยในพรุ่งนี้
ว่าพลางทางขยดเข้าใกล้	นั่งนวดฟั้นให้นางโฉมศรี
สิงหราโบกปัดพัดวี	พูดจาพาทีกันไปพลาง

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

๏ ครั้นดาวเดือนเลื่อนลับเมฆา	สุริยารุ่งแจ้งแสงสว่าง
พระสังข์บังคมลาสองนาง	แล้วทรงศรมากลางเกยลา

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

๏ จึงตั้งจิตรพิศฐานเสี่ยงศร	ขอจงร้อนถึงดาวดึงษา
ให้ท้าวสหัสไนยนำเทวา	มาช่วยข้าตกแต่งพระเวียงไชย
เสี่ยงพลางทางขึ้นธนูศิลป์	ฟ้าดินกัมปนาทหวาดไหว
ผาดแผลงไปพลันทันใด	สะท้านถึงตรึงษ์ไตรด้วยฤทธา

ฯ ๔ คำ ฯ เชิดฉิ่ง

ยานี

๏ มาจะกล่าวบทไป	ถึงท้าวสหัสไนยนาถา
เสด็จออกฝูงเทพเทวา	ยังน่าสิงหบัญชรไชย
ได้ยินเสียงสนั่นครั่นครึก	อมรินทร์เร่งนึกสงไสย
จึงส่องทิพเนตรลงไป	เห็นพระสังข์ศิลป์ไชยอันเรืองฤทธิ์
จะจัดแจงแต่งที่พระนคร	จึงแผลงศรมาให้เราแจ้งจิตร
จำจะลงไปช่วยนฤมิตร	ให้สมคิดพระสังข์ครั้งนี้

ฯ ๖ คำ ฯ

ร่าย

๏ คิดพลางชวนนางสุจิตรา	ทั้งสุรางค์นางฟ้าทุกราษี
พร้อมเทพเทวัญจันทรี	พากันจรลีลงมา

ฯ ๒ คำ ฯ โคมเวียน

๏ ครั้นถึงจึงเรียกสังข์ศิลป์ไชย	มาพูดจาปราไสหรรษา
เราจะช่วยจัดแจงแต่งภารา	ให้สมดังจินดาอย่าร้อนใจ
ตัวเจ้าเล่าก็รู้จักงาม	คอนติเตือนเอาตามอัชฌาไศรย
ว่าพลางทางขึ้นบนเกยไชย	สหัสไนยนฤมิตรด้วยฤทธา

ฯ ๔ คำ ฯ ตระ

ยานี

๏ เปนปราสาทราชฐานบ้านช่อง	เรืองรองล้วนแก้วแววเวหา
มีกำแพงสามชั้นเปนหลั่นมา	เทวาเฝ้าประตูอยู่ทุกชั้น
แถวถนนหนทางรโหฐาน	นางฟ้านั่งร้านเปนหลั่นหลั่น
ขายสินค้าผ้าผ่อนแพรพรัน	ทั้งรูปโฉมโนมพรรณพึงใจ
น่าพระลานล้วนแก้วผลึกลาด	แลปลาดลื่นเลื่อมดังน้ำไหล
แล้วจัดเปนสาวสรรค์กำนัลใน	คอยช่วงใช้ที่ปรางค์ปราสาททอง
ให้นางสุจิตราสุชาดา	อยู่ด้วยประทุมาที่ในห้อง
จึงบอกสังข์ศิลป์ไชยดังใจปอง	การของเจ้าเสร็จทั้งภารา

ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์บังคมด้วยหรรษา
จึงทูลว่าข้าน้อยจะขอลา	ออกไปรับบิดามาวังใน
ว่าพลางจัดแจงแต่งองค์	สอดทรงเครื่องทิพย์สุกใส
จับศรพระขรรค์อันเกรียงไกร	รีบไปที่ประทับพลับพลา

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

๏ ครั้นถึงจึงตรงเข้าในห้อง	บังคมสองกระษัตริย์หรรษา
ปราไสสุพรรณกัลยา	พูดจาสรวลสันต์สำราญใจ

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	พระบิดายินดีจะมีไหน
กอดจูบลูบหลังสังข์ศิลป์ไชย	อย่าเพ่อพูดอื่นไปเลยลูกรัก
เจ้าเข้าไปได้การบ้างฤๅเปล่า	จงเล่าความไปให้ประจักษ์
มารดายังพิโรธโกรธขึ้งนัก	ฤๅลูกรักวิงวอนค่อยอ่อนใจ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ทูลแจ้งแถลงไข
เมื่อลูกบอกออกนามภูวไนย	แม่โกรธนี่กะไรหาไม้เรียว
ห้ามมิให้ว่าข้าขืนว่า	ท่านหวดซ้ายป่ายขวาจนขาเขียว
แล้วจับลูกผูกมือด้วยเชือกเกลียว	ข้ากัดฟันเกรี้ยวเกรี้ยวไม่เกรงกลัว
แม่ไกรสรวอนขอโทษไว้	แก้มือเสียได้ค่อยยังชั่ว
ลูกแกล้งทำมารยาจะฆ่าตัว	พระแม่กลัวจะตายมายุดไว้
ลูกเสแสร้งแกล้งทำฮึดฮัด	สบิ้งสบัดจะหนีออกให้ได้
พระแม่ตระหนกตกใจ	รับไว้ว่าจะดีด้วยบิดา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏสำรวลร่า
ช่างไม่ย่อท้อพ่อนี้นา	น้อยฤๅแข้งขายังเปนแนว
แล้วหยิบพานหมากมาค้นหาไพล	ฝนทารอยไม้ให้ลูกแก้ว
กอดจูบลูบไล้ไม่รู้แล้ว	ผ่องแผ้วพระไทยทรงธรรม์
พลางเตือนลูกยาช้าไยเล่า	จงพาพ่อเข้าไปเขตรขัณฑ์
จะได้พบมารดาพูดจากัน	ง้องอนผ่อนผันให้เต็มที
แล้วสั่งพระน้องกับนัดดา	เจ้าจงอยู่พลับพลาทั้งสองศรี
ว่าพลางย่างเยื้องจรลี	มาเข้าที่ชำระสระสรงน้ำ

ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ

โทน

๏ ลูบไล้สุคนธ์ปนปรุง	หมายจะให้หอมฟุ้งไปยังค่ำ
นุ่งผ้ายกทองท้องช้ำ	คาดเข็มขัดทองคำชมพูนุท
ฉลององค์ทรงเครื่องเรืองอร่าม	พิศดูตัวงามดังเทพบุตร
สอดทรงธำมรงค์เรือนครุฑ	กลัวจะหลุดเลือกใส่ที่ได้นิ้ว
ทรงมงกุฏเก็จเพ็ชรกระจ่าง	ผูกสายรัดคางจนหน้านิ่ว
หยิบกระจกมาส่องลองเล่นคิ้ว	เศกขี้ผึ้งผัดผิวภักตรา

ฯ ๖ คำ ฯ

ร่าย

๏ ครั้นเสร็จเสด็จยุรยาตร	ดำเนินนาดกรกรายซ้ายขวา
ยืนยั้งสั่งเสียสุมณฑา	แล้วชวนพระลูกยาคลาไคล

ฯ ๒ คำ ฯ เพลง

เพลงกระบอก

๏ ครั้นถึงเห็นเมืองเรืองอร่าม	ล้วนแก้วเก้าเงางามสุกใส
ท้าวนึกตระหนกตกใจ	เออเมืองอะไรนี่ลูกรัก
ปรางค์มาศราชฐานแต่ล้วนแก้ว	ปลาดแล้วแลดูไม่รู้จัก
พ่อเห็นต่อจะเปนเมืองยักษ์	กลับเถิดลูกรักอย่าอยู่นาน

ฯ ๔ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ยิ้มพลางทางว่าขาน
เมืองนี้ไม่มียักษ์มาร	โน่นปราสาทราชฐานพระมารดา
เชิญเสด็จเข้าไปในวัง	อย่ารอรั้งอยู่เลยฟังลูกว่า
สารพัดไพรีไม่มีมา	พระบิดาอย่าประหวั่นพรั่นใจ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏยังสงไสย
เอาสัญญาว่าแก่สังข์ศิลป์ไชย	ฉวยกะไรอย่าวิ่งทิ้งบิดา
ว่าพลางย่างเยื้องจรจรัล	ถึงประตูเทวัญอยู่รักษา
ท้าวเขม้นเห็นเทพเทวา	ตกประหม่าเหลียวแลลนลาน
ผินหน้ามาสกิดลูกชาย	ดูดู๋เห็นจ้านายไม่บอกขาน
แล้วทรุดนั่งตั้งท่าจะกราบกราน	พระกุมารฉวยฉุดยุดมือไว้
แล้วว่าเขาเหล่านี้นายประตู	เอออะไรไม่ดูด่วนนั่งไหว้
ว่าพลางทางพากันคลาไคล	เข้าไปถึงประตูชั้นกลาง

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	เทวาเฝ้าประตูอยู่สองข้าง
แกล้งแผลงฤทธาถืองาช้าง	กัดต่างท่อนอ้อยอร่อยใจ
แลเห็นพระยาหน้าตาตื่น	ยิ้มพลางทางยื่นอ้อยให้
แล้วว่าท้าวมาแต่ทางไกล	กินแล้วจึงไปให้สำราญ
ท้าวกัดไม่ออกบอกลูกน้อย	เอออ้อยอะไรจึงไม่หวาน
สังข์ศิลป์ไชยว่าน่ารำคาญ	อ้อยตาลอะไรที่ไหนมี
งาช้างทั้งอันไม่เห็นฤๅ	ยังจะถือไว้ได้ไม่บัดสี
ว่าพลางทางพาจรลี	มาถึงที่ปราการกั้นชั้นใน

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	เทวัญซึ่งอยู่ประตูใหญ่
ถือเพ็ชรเกร็ดกินสบายใจ	เห็นท้าวเข้ามาใกล้ก็แย้มยิ้ม
แล้วว่าไปไหนมาพระยาพี่	ดูท่วงทีโศกเศร้าเหงาหงิม
นี่แน่ขาข้าให้ลูกทับทิม	ลองชิมดูสักหน่อยอร่อยนัก
ท้าวกัดไม่ออกบอกว่าแข็ง	ทับทิมแห้งเคี้ยวมันกลัวฟันหัก
ว่าพลางทางยื่นให้ลูกรัก	เจ้าลองดูสักสองสามเม็ด
พระสังข์ยิ้มพลางทางว่า	เมื่อตะกี้กัดงายังไม่เข็ด
เดี๋ยวนี้จะซ้ำมากินเพ็ชร	เชิญเสด็จไปเถิดอย่าหยุดเลย

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิดาหน้าเก้อแกล้งเชือนเฉย
ได้ยินเขาหัวเราะเยาะเย้ย	ยิ่งขวยเขินเดินเลยรีบมา

ฯ ๒ คำ ฯ

ชมตลาด

๏ ถึงท้องตลาดใหญ่ใกล้วัง	เห็นนางนั่งร้านรายทั้งซ้ายขวา
รูปโฉมโนมพรรณเพียงขวัญตา	พิศผ้านุ่งห่มก็สมตัว
ขายล้วนแก้วแหวนเงินทอง	สิ่งของอย่างดีไม่มีชั่ว
เห็นรูปเขางามงามให้คร้ามกลัว	ก้มตัวดำเนินเดินไป
ฝูงนางแม่ค้าก็ร้องหยอก	นี่พระยาบ้านนอกจะไปไหน
แวะมานั่งเล่นก่อนเปนไร	ดูดู๋นิ่งเสียได้ไม่พาที
นางหนึ่งจึงร้องเรียกหา	ซื้ออะไรฤๅขาพระยาพี่
ทั้งแพรทั้งผ้าของข้ามี	ล้วนดีดีดูเล่นก็เปนไร
ลางนางบ้างบอกขายแหวน	มาซื้อเพ็ชรรังแตนให้เมียใส่
ดูดู๋แกล้งเดินเลยเฉยไป	พลางเข้าใกล้จับมือยื้อยุด
นางหนึ่งจึงถามว่านี่ฤๅ	ที่ชื่อพระยาเสนากุฏ
ท้าวสะบัดมือนางพลางรีบรุด	เดินสดุดร้านรวงเขาร่ำไป

ฯ ๑๒ คำ ฯ เจรจา

ร่าย

๏ ถึงพระลานที่ลาดแก้วผลึก	เห็นแวววาวท้าวนึกว่าน้ำไหล
เหลียวหน้ามาถามสังข์ศิลป์ไชย	เราจะข้ามอย่างไรเล่าลูกอา
เรือจ้างที่นี่มีฤๅเปล่า	ให้เบี้ยเขาข้ามส่งขึ้นถึงท่า
พ่อดูน้ำฦกราวสักเก้าวา	จะว่ายข้ามคงคาแสนสุดใจ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์สรวลสันต์ไม่กลั้นได้
จึงว่าพระบิดานี่อะไร	มิใช่น้ำท่าอย่ารอรั้ง
แก้วผลึกเขาลาดดาษพื้น	แต่เห็นเหมือนคลื่นก็ถอยหลัง
เชิญเสด็จเดินไปเข้าในวัง	อย่าได้หยุดยั้งฟังลูกยา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิตุรงค์สงไสยเปนหนักหนา
จึงว่าน้ำเห็นแน่อยู่แก่ตา	ยังเถียงว่าเปล่าเปล่าอิกเจ้ากรรม
พระสังข์เข้าพยุงจูงย่างย่อง	ท้าวร้องว่าอย่าอย่าจะถลำ
ยืนหยุดทรุดนั่งเอามือคลำ	มิใช่น้ำจริงจริงของเจ้าแล้ว
งวยงงหลงแลตลึงตะไล	พิศวงหลงใหลด้วยแสงแก้ว
พระลูกรักตักเตือนให้คลาศแคล้ว	ไปตามแนวถนนในวัง

ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ

๏ ครั้นถึงปราสาทแก้วแววไว	สาวสรรค์กำนัลในอยู่พร้อมพรั่ง
เห็นสามนางนฤมลบนบัลลังก์	ท้าวตั้งตาดูเปนครู่พัก
แต่ละองค์ทรงโฉมมิใช่ชั่ว	แปลกเมียของตัวไม่รู้จัก
เหลียวหน้ามากระซิบถามลูกรัก	ประหลาดนักมารดาเจ้าองค์ใด

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ฟังคำทำบอกใบ้
เห็นพ่อแลเปล่าไม่เข้าใจ	แกล้งเดินเข้าไปมิได้ช้า
ขึ้นนั่งบนเตียงเคียงพระแม่	แล้วแลดูพ่อพยักหน้า
แสร้งทำแย้มสรวลชวนพูดจา	จะให้พระบิดาแจ้งใจ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏยังสงไสย
เข้ามานั่งแอบหลังสังข์ศิลป์ไชย	ดูไม่ตระหนักประจักษ์ตา
จึงถามเปนแยบคายปรายเปรย	คนไหนแม่เจ้าเอ๋ยเมียของข้า
องค์นั้นฤๅองค์นี้เจ้าพี่อา	ผัวตามมาหาจงปรานี

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางสุชาดาว่าบัดสี
ไม่เคยพบเคยเห็นเช่นนี้	เข้ามาได้ไล่ชี้เสียทุกคน
กลางวันแสกแสกว่าแปลกหน้า	ดูเปนครู่หูตาไม่เห็นหน
ฤๅว่าถูกเสน่ห์เล่ห์กล	ฤทธิ์เดชเวทมนต์เข้าจับตา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏพูดแก้หน้า
ข้าไม่มีโมโหโกรธา	ตามแต่เจ้าจะว่าเถิดเทวี
จะขอถามแม่แต่ตามซื่อ	ตัวเจ้าแลฤๅเปนเมียพี่
อย่าถือโกรธโกรธาให้ช้าที	บอกกันดีดีเถิดแม่คุณ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางสุชาดาเห็นว้าวุ่น
จึงว่าข้าไม่รู้จักมักคุ้น	อย่าแม้เจ้าแม่คุณเข้ามาเลย
ลูกเมียอยู่ไหนไม่ไปหา	ช่างโดนเดาเข้ามาทำหน้าเฉย
ว่าพลางหัวเราะเยาะเย้ย	เจ้าข้าเอ๋ยท้าวเธอเก้อแล้วซิ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏสิ้นสติ
จึงว่ากับพระสังข์เจ้าช่างริ	มานั่งนิ่งมิอยู่ทำไม
ไหนว่าแม่นัดให้มาหา	คิดว่าคนนี้ก็มิใช่
ขืนอยู่ที่นี่จะมีไภย	พาพ่อกลับไปเสียพลับพลา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์นั่งยิ้มอยู่ในหน้า
จึงค่อยค่อยสกิดบิดา	พลางกระซิบบอกว่าพระอย่ากลัว
แล้วผินหน้ากราบกรานพระมารดร	อย่าเคืองขัดตัดรอนเลยทูลหัว
พ่อข้าเสงี่ยมเจียมตัว	ยำเยงเกรงกลัวนี้สุดใจ
ควรฤๅพระองค์ไม่สงสาร	ยังจะทำทรมานไปถึงไหน
แกล้งพูดจาพาทีพิรี้พิไร	พลางพยักหน้าให้พระบิดา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏไม่กังขา
รู้แน่ว่านางประทุมา	จึงพูดจาโอนอ่อนวอนวิง
อนิจาเจ้าประทุมของผัวเอ๋ย	มาเชือนเฉยผินหลังนั่งนิ่ง
เมื่อตะกี้พี่แปลกเจ้าจริงจริง	ด้วยงามยิ่งกว่าเก่าเปนเท่าไร
อันโทษตัวผัวผิดนั้นล้นพ้น	เพราะเชื่อคนยุยงหลงใหล
เจ้าจงเงือดงดอดใจ	อย่าได้ถือโกรธคุมโทษทัณฑ์
บัดนี้ผัวกลับมารับเจ้า	จงคืนเข้านิเวศน์เขตรขัณฑ์
อีคนชั่วตัวร้ายเหล่านั้น	ทั้งเจ็ดชั่วโคตรมันจะบรรไลย

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมเทวีศรีใส
ฟังท้าวเธอว่าน่าอาไลย	ค่อยเหือดหายคลายใจที่โกรธา
ครั้นจะพาทีดีด้วย	นึกสเทินเขินขวยขายหน้า
แกล้งผินหลังนั่งนิ่งไม่พูดจา	วอนว่าเท่าไรไม่ไยดี

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางสุจิตรามารศรี
เห็นนางไม่พูดจากับสามี	จึงพาทีแทนไปดังใจจง
แน่ขาหม่อมพ่อสังข์ศิลป์ไชย	เปนกะไรซื่อนักรักใหลหลง
เชื่อถ้อยคำฟังคำเขายุยง	พระองค์ไม่พิจารณา
ลูกของใครมีอยู่ที่ไหน	เหมือนสังข์ศิลป์ไชยโอรสา
ศรสังข์พระขรรค์อันศักดา	สำหรับมือถือมาแต่ในครรภ์
ยังเชื่อคำเขาว่าเปนกาลี	ขับหนีเสียจากเขตรขัณฑ์
นี่ได้คิดแล้วฤๅพระทรงธรรม์	จึงงกงันตามมาถึงป่าไม้
นี่หากว่าเห็นแก่ลูกแก้ว	หาไม่แล้วพระองค์อย่าสงไสย
ถ้าทีหลังยังเปนเช่นนี้ไป	จะสัญญาว่ากะไรเร่งว่ามา

ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏก็หรรษา
ให้ถ้อยยำคำมั่นสัญญา	ทีหลังข้าไม่เปนเช่นนั้น
ถึงนางผิดพลั้งอย่างไร	จะเงือดงดอดใจไม่หุนหัน
อันถ้อยคำคนอื่นสักหมื่นพัน	จะไม่เชื่อถือมันจนบรรไลย

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางสุชาดาว่าพอจะฟังได้
คำท้าวคราวนี้เห็นจริงใจ	ลองเชื่อเธอไว้ดูสักที
หากว่าถ้าแม้นไม่เหมือนปาก	จะไปพรากมิให้อยู่ด้วยโฉมศรี
ถึงตามมาก็ไม่ไยดี	ที่นี้ยกโทษเสียสักคราว
ว่าพลางทางชวนกันสรวลสันต์	แล้วเรียกนางกำนัลสาวสาว
จงจัดแจงแต่งเครื่องทั้งหวานคาว	มาให้ท้าวเสวยสักเวลา

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏนาถา
เสวยเครื่องเอมโอชโภชนา	ล้วนทิพโอชาชอบใจ
ชมว่าอร่อยดีมีรศมือ	เจ้าประทุมทำฤๅใครทำให้
ยิ่งกินยิ่งอยากมากไป	ช่างกะไรเข้าของไม่พร่องตา
นึกสงไสยจิตรผิดปลาด	ขัดสมาธิ์เสวยไม่เงยหน้า
จนก้มไม่ลงทรงกายา	ท้าวยังบ่นว่าไม่อิ่มใจ

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์เตือนว่าอัชฌาไศรย
แต่เบาเบาเท่านั้นเถิดเปนไร	อย่าให้เหลือขนาดมาตรา
ยังไม่เคยเสวยของเช่นนี้	พระนาภีจะพังฟังลูกว่า
ทูลพลางทางยกเอาเครื่องมา	พระบิดาฉวยฉุดยุดแย่งไว้
หยิบของใส่โอษฐโกรธลูกน้อย	ยังไม่อิ่มสักหน่อยเอาไปไหน
ดูเถิดยิ่งว่ายิ่งคร่าไป	พ่อไหว้แล้ววางลงดีดี

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมร้องว่าน่าบัดสี
ไกรสรเอ๋ยจงดูพระภูมี	กิริยาพาทีกะไรเลย
เวียนวิงชิงลูกกินเข้าของ	เดี๋ยวนี้ท้องจะแตกแล้วกรรมเอ๋ย
ลูกผัวเช่นนี้ข้ามิเคย	เขาเยาะเย้ยพลอยอายขายหน้าตา

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏหรรษา
เสร็จเสวยเอมโอชโภชนา	แลดูสุริยาเย็นรอนรอน
จึงตรัสชวนเมียขวัญทันใด	ทั้งพระสังข์ศิลป์ไชยนางไกรสร
จงจัดแจงแต่งองค์บังอร	จะคืนเข้าพระนครเห็นยังวัน

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมวิโยคโศกศัลย์
จำเปนจำจะจรจรัล	จึงชวนกันแต่งองค์อลงการ์
แล้วชวนลูกยากับสามี	ไปเฝ้าท้าวโกสีย์ที่ข้างน่า
ทูลว่าข้าขอบังคมลา	เข้าไปยังปัญจาล์กรุงไกร

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	อมรินทร์ยิ้มแย้มแจ่มใส
จึงว่าแถวทางเปนกลางไพร	จะช่วยไปส่งถึงที่พลับพลา
ว่าพลางสั่งวิศณุกรรม์	จงเตรียมเทวัญซ้ายขวา
อิกทั้งรถทรงอลงการ์	อย่าช้าเร่งรัดบัดนี้

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	พระวิศณุกรรม์เรืองศรี
รับสั่งพระอินทร์ด้วยยินดี	มาเตรียมพร้อมตามมีพระบัญชา

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏนาถา
จึงชวนนวลนางประทุมา	กับพระลูกยาคลาไคล
ออกจากห้องท้องพระโรงรูจี	นางเทวีเศร้าสร้อยละห้อยไห้
เหลียวดูปรางค์มาศปราสาทไชย	อาไลยมิใคร่จะจรลี
ท้าวเสนากุฏหยุดปลอบนาง	ให้เสื่อมส่างเศร้าหมองทั้งสองศรี
แล้วพานางย่างเยื้องจรลี	ออกไปยังที่เกยลา

ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ

๏ ให้โฉมยงทรงรถบัลลังก์	ท้าวกับพระสังข์ร่วมรถา
โกสีย์กับเจ้าสิงหรา	นำพลเทวาเข้าไพรวัน

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

๏ ครั้นถึงพลับพลาที่อาไศรย	จึงให้หยุดพวกพลขันธ์
ลงจากรถแก้วแพรวพรรณ	บังคมคัลองค์อัมรินทรา
สหัสไนยให้พรแล้วลากลับ	เลิกทัพไปดาวดึงษา
ท้าวชวนนวลนางประทุมา	ขึ้นสู่พลับพลาทันใด

ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ

๏ นั่งเหนือแท่นสุวรรณบรรจง	กับองค์นางประทุมศรีใส
เรียกพระน้องนัดดายาใจ	ให้ออกมาไหว้เมียรัก

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางประทุมเทวีมีศักดิ์
จึงปราไสสององค์นงลักษณ์	น่ารักรูปร่างช่างคล้ายคลึง
นี่ฤๅชื่อว่านางสุพรรณ	สังข์ศิลป์ไชยนั้นเฝ้าบ่นถึง
ทั้งป้ารู้ข่าวเจ้าเฝ้ารำพึง	เหมือนหนึ่งมิตรจิตรมิตรใจ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางสุพรรณนบนิ้วสนองไข
เมื่อพลัดพรากจากพี่สังข์ศิลป์ไชย	ข้าร้องไห้อยู่กับพระมารดา
สุดแสนโศกเศร้าทุกเช้าค่ำ	เจ็บช้ำน้ำใจก็หนักหนา
นางเล่าความแต่ต้นจนปลายมา	ต่างทรงโศการ่ำไร

ฯ ๔ คำ ฯ โอด

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏเปนใหญ่
จึงตระโบมโลมเล้าเอาใจ	ปลอบให้ส่างทรงโศกา
แล้วชวนเทวีทั้งสี่องค์	ไปขึ้นทรงพิไชยรถา
เคลื่อนพหลพลไกรไคลคลา	ตรงไปปัญจาล์ธานี

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

๏ ครั้นถึงประทับกับเกยทอง	ชวนพระน้องนัดดามเหษี
ลงจากราชรถรูจี	จรลีเข้าท้องพระโรงไชย

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

๏ ท้าวเสด็จขึ้นนั่งบัลลังก์อาศน์	พรั่งพร้อมอำมาตย์น้อยใหญ่
จะปฤกษาถ้อยความตามแค้นใจ	จึงตรัสสั่งสาวใช้มิได้ช้า
เองจงเข้าไปในวัง	บอกทั้งหกนางมาข้างน่า
ให้พร้อมพรั่งทั้งหกลูกยา	เร่งรีบออกมาประเดี๋ยวนี้

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	สาวใช้รับสั่งใส่เกษี
ชวนกันวางวิ่งเปนสิงคลี	ไปที่ตำหนักกัลยา

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

๏ ครั้นถึงจึงทูลเยาวมาลย์	พระผู้ผ่านกรุงไกรให้หา
เชิญเสด็จไวไวอย่าได้ช้า	ทั้งพระลูกยาไปด้วยกัน

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	หกนางคนผิดคิดพรั่น
ซักไซ้ไต่ถามนางกำนัล	รู้ว่าทรงธรรม์รับเมียมา
ต่างคนตระหนกตกใจ	ปลอบโยนสาวใช้ให้คอยท่า
พลางพยักกวักเรียกลูกยา	เข้ามาห้องในแล้วไล่เลียง
ไหนเล่าเจ้าบอกกับแม่ไว้	ว่าสังข์ศิลป์ไชยตายเท้เที่ยง
เดี๋ยวนี้เขาไปพามาพร้อมเพรียง	จะรู้ที่ถุ้งเถียงมันอย่างไร

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระกุมารหกองค์ยิ่งสงไสย
ต่างว่าน่าอัศจรรย์ใจ	เมื่อข้าได้ชุลมุนรุนบั้นเอว
ผลักตกหกคะเมนลงเหวผา	สำคัญว่าเลือดเนื้อมันแหลกเหลว
ดีร้ายอ้ายผีท้องเลว	ที่อยู่ในเหวมาช่วยกัน
จึงไม่ม้วยมอดรอดมาได้	เปนจนใจมิรู้จะผ่อนผัน
ผิดชอบไล่เลียงก็เถียงกัน	พระมารดาอย่าพรั่นจงออกไป
ว่าพลางต่างองค์ทรงเครื่อง	ย่างเยื้องออกจากตำหนักใหญ่
หกนางเดินน่าคลาไคล	ออกไปพระโรงรจนา

ฯ ๘ คำ ฯ เพลง

๏ ครั้นถึงจึงคลานเข้าไปเฝ้า	ก้มเกล้าบังคมเหนือเกษา
พรั่นตัวกลัวเกรงพระอาญา	ภาวนางึมงำร่ำไป

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ท้าวเสนากุฏเปนใหญ่
จึงถามหกลูกรักซักไซ้	เดี๋ยวนี้อาว์พาไปได้หลานมา
สมคำของนางที่อ้างอิง	เห็นจริงประจักษ์หนักหนา
เจ้าจงแจ้งความตามสัจจา	อย่ามุสาว่ากล่าวเยื้องยัก

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	กุมารทั้งหกเพียงอกหัก
มิใคร่ออกคำละล่ำละลัก	จิตรใจทึกทักทูลไป
อันสังข์ศิลป์ไชยคนนี้	จะรู้จักมักจี่ก็หาไม่
เขาว่ารับอาว์มานั้นไซ้	คือใครรู้บ้างอ้างออกมา
กลับเปนเช่นนี้ทีเดียวหนอ	น่าใคร่หัวร่อให้หนักหนา
ขอพระบิตุรงค์ทรงปัญญา	ตรึกตราดูเถิดให้เห็นจริง

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิดาตรองตรึกนึกนิ่ง
ทั้งหกไม่รับกลับท้วงติง	มิซักให้ได้จริงจะน้อยใจ
คิดพลางทางตรัสถามพระสังข์	พ่อรู้จักเขามั่งฤๅหาไม่
ฝ่ายเขาว่าเจ้าไม่ได้ไป	ความจริงอย่างไรก็บอกมา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ยิ้มพลางทางว่า
ทั้งหกได้ไปบอกกับลูกยา	ว่าขุนยักษ์ลักอาว์ไปจากวัง
บิตุรงค์ทรงโศกจะมอดม้วย	ให้ลูกช่วยเสาะสางอ้างรับสั่ง
ข้าจึงไปด้วยเพราะเชื่อฟัง	จนถึงฝั่งสมุทสุดสายตา
ทั้งหกครั่นคร้ามข้ามไม่ได้	ลูกข้ามไปคนเดียวเที่ยวหา
จึงได้ประสบพบพระอาว์	เข่าฆ่ากุมภัณฑ์บรรไลยลง
แล้วมิหนำซ้ำไปเมืองนาคนั้น	รับสุพรรณมาได้ดังประสงค์
พบท้าววัณณุราชอาจอง	ลวงให้ข้ามส่งถึงฝั่งน้ำ
ทั้งหกเชษฐาพาเดินไพร	แล้วชวนขึ้นเขาใหญ่ชมเหวถ้ำ
ลูกงวยงงหลงเที่ยวไปตามคำ	เขาผลักข้าคะมำลงเหวนั้น
เดชะบุญอินทราท่านมาช่วย	จึงไม่ม้วยชีวาอาสัญ
แม้นมิเชื่อพระองค์ทรงธรรม์	จงถามสุพรรณกับพระอาว์

ฯ ๑๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ศรีสันท์ท้วงติงชิงว่า
เจ้าคนนี้ดีจริงช่างพูดจา	ไปซักซ้อมกันมาแล้วฤๅไร
เข้านับเปนพี่น้องทั้งสองข้าง	มันไม่สมอ้างจะไปไหน
ตัวเด็กกะจิริดคิดเหลือใจ	อวดว่าได้ฆ่ายักษ์ลงกับมือ
โอ้โย้โป้ปดไปเปล่าเปล่า	เช่นนี้ใครเขาจะเชื่อถือ
ฤทธิ์เราชาวเมืองย่อมเลื่องฦๅ	ออกชื่อคนกลัวทั่วภารา
ซึ่งรบยักษ์รบมารสังหารนาค	เราป่วยการปากขี้คร้านว่า
อันตัวของเราดีมีฤทธา	ย่อมแจ้งจิตรบิดาทุกสิ่งอัน

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์สำรวลสรวลสันต์
จึงทูลถามบิตุรงค์ทรงธรรม์	ฤทธิ์ทั้งหกนั้นเปนอย่างไร
เขาอ้างเอาพระองค์ทรงศักดิ์	ลูกรักนี้ยังหารู้ไม่
เห็นแต่ตาขาวทุกคราวไป	พอยักษามาใกล้วิ่งตึงตัง

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิดาฟังถามถึงความหลัง
จึงว่าจะเล่าให้เจ้าฟัง	เมื่อครั้งหนึ่งพ่อไม่สบาย
ทั้งหกแผลงศรต้อนสัตว์ป่า	เข้ามาดูเล่นหลากหลาย
จึงเห็นว่าฤทธีมีมากมาย	ทั้งหญิงชายชาวเมืองก็เลื่องฦๅ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ศรีสันท์ว่านั่นมิใช่ฤๅ
เจ้าเปนลูกเล็กเด็กอมมือ	มาอึงอื้ออวดรู้ดูแคลน
ทั้งยักษ์ทั้งนาคก็มากมาย	เราฆ่าตายย่อยยับนับแสน
ว่าวิ่งหนียักษามันน่าแค้น	ถ้าแม้นจริงแล้วจะรับเอา
นี่ไม่รู้จักแต่สักหน่อย	เข้ามาพลอยเปนโจกย์ขึ้นเปล่าเปล่า
ขอพระภูวไนยอย่าใจเบา	มิใช่ลูกเต้าเหล่ากอ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์จึงว่าน่าหัวร่อ
ช่างพูดได้ไม่อายแก่ปากคอ	สับปะติดสับปะต่อเอาแต่ดี
จะเล่าความให้พระบิดาฟัง	เมื่อครั้งลูกเล่นอยู่ไพรศรี
ทั้งหกเวียนไปหาข้านี้	บอกว่าเปนพี่พ่อเดียวกัน
ให้ลูกแผลงศรต้อนสัตว์ป่า	เข้ามาในนิเวศน์เขตรขัณฑ์
ลูกช่วยต้อนมาให้แต่คราวนั้น	กลับเศกสรรมุสาว่าของตัว

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ศรีสันท์ฟังคำทำเกาหัว
ขึ้นเสียงเถียงไปไม่เกรงกลัว	น้อยฤๅว่าข้าชั่วทุกอย่างไป
เมื่อตามอาว์ว่าได้ไปตามด้วย	เมื่อต้อนสัตว์ว่าช่วยต้อนมาให้
อวดอิทธิ์ฤทธีทั้งนี้ไซ้	เพราะจะใคร่เปนผัวนางสุพรรณ
ข้าเห็นเล่นตาอยู่เมื่อกี้	น้องสาวทำทีก็คมสัน
นับน้องนับพี่กระนี้กระนั้น	เชิงชั้นช่างคิดติดแยบคาย

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางสุพรรณดาลเดือดไม่เหือดหาย
ชี้หน้าด่าทอถ่มน้ำลาย	แล้วว่าไอ้ไม่อายช่างพูดจา
เถียงเขาไม่ไหวแกล้งไพล่เผล	พาโลโสเกเที่ยวไล่ว่า
เมื่อไรมึงเห็นกูเล่นตา	มามุสาสับปลับคอยจับเคล็ด
พระสังข์นั่งนิ่งอยู่ทำไม	เอาพระขรรค์ฟันให้หัวขาดเด็ด
จึงจะสาแก่ใจไอ้คนเท็จ	ถ้าหาไม่ไม่เข็ดอย่าสงกา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	หกนางชนนีเสนหา
ต่างคนโมโหโกรธา	จึงว่านี่แน่นางสุพรรณ
ช่วยเหลือลูกข้ามาฤๅเจ้า	ด่าได้ด่าเอาทุกสิ่งสรรพ์
ยุสังข์ศิลป์ไชยให้ฆ่าฟัน	ทำไมมันกีดขวางฤๅอย่างไร
ฤๅโกรธาว่าเขาพรากเสียจากผัว	จะพูดออกตรงตัวนั้นไม่ได้
จึงแกล้งพาลด่าว่าให้สาใจ	ส่วนเจ้าสังข์ศิลป์ไชยนั้นคนดี

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางเกสรสุมณฑามารศรี
ฟังหกกัลยาว่าบุตรี	เทวีกลุ้มกลัดขัดใจ
ค้อนพลางทางว่าเจ้าข้าเอ๋ย	เกิดมาหาเคยพบไม่
ทั้งแม่ทั้งลูกถูกกันไป	เปนผู้ใหญ่อะไรอย่างนี้
ออกมาทำเข่นเขี้ยวเกรี้ยวกราด	ชวนเด็กวิวาทไม่บัดสี
อ้างอวดลูกยาว่ากล้าดี	ไปมุดหัวอยู่ที่ฝั่งคงคา
ขี้คร้านเถียงเสียงแหบแสบไส้	จะต่อยามความไถให้ขายหน้า
ว่าพลางนางทูลพระพี่ยา	ยังจะนิ่งให้ช้าอยู่ว่าไร
ต่างต่างอ้างอวดว่าตัวดี	เท็จจริงสิ่งนี้ยังสงไสย
จงให้ทั้งสองลองฤทธิไกร	ถ้าใครทำไม่ได้อย่าไว้มัน

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระเชษฐาสำรวลสรวลสันต์
จึงว่าเจ้าคิดนี้ช่างดีครัน	จะให้ลองฤทธิ์กันประจักษ์ตา
ตรัสพลางทางสั่งสังข์ศิลป์ไชย	เจ้าเรืองฤทธิไกรแกล้วกล้า
จงแผลงศรขึ้นไปในเมฆา	ให้ดาวเดือนเคลื่อนมาประเดี๋ยวนี้

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์ศิลป์ไชยเรืองศรี
รับสั่งบังคมด้วยยินดี	แล้วทรงศรมาที่กลางชาลา
จึงตั้งจิตรพิศฐานทันใด	ข้าจะแผลงศรไปในเวหา
ขอให้เปนดาวเดือนเลื่อนลอยมา	ประจักษ์ตาผู้คนทั้งกรุงไกร
เสี่ยงพลางทางขึ้นศรทรง	ฤทธิรงค์เลื่อนลั่นหวั่นไหว
มิได้ครั่นคร้ามขามใจ	แผลงไปด้วยอิทธิฤทธา

ฯ ๖ คำ ฯ เชิดฉิ่ง

๏ ศิลป์ไชยไปเปนดาวเดือน	ลอยเลื่อนสว่างกลางเวหา
สาวสนมกรมในพวกเสนา	ชมอิทธิฤทธาทุกคนไป

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	พระบิดรยินดีจะมีไหน
จึงเตือนทั้งหกว่าช้าอยู่ไย	พระสังข์ศิลป์ไชยเขาลองแล้ว
ศรเจ้าอยู่ไหนไม่เห็นถือ	ฤๅจะแผลงด้วยมือของลูกแก้ว
ให้เปนดาวเดือนหงายพรายแพร้ว	อย่าทำตาบั้งแบวเข้างุบงิบ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ทั้งหกฟังว่าทำตาปริบ
ตรองตรึกปฤกษากันซุบซิบ	แต่อิดเอื้อนอุบอิบอยู่ในคอ
เจ้าศรีสันท์นั้นพานจะใจกล้า	ทำเริงร่าไม่กลัวแกล้งหัวร่อ
พระบิดาอย่าเพ่อตัดภ้อ	ลูกมิได้ย่อท้อครั่นคร้าม
แม้นข้าแผลงอิทธิ์ฤทธิไกร	กลัวแต่ภูวไนยจะร้องห้าม
หากลูกโฉดเฉาเบาความ	ไม่รู้ว่าจะถามถึงสอบกัน
ข้าฝากศรศรีไว้ที่ครู	ท่านอยู่กลางป่าพนาสัณฑ์
จะขอทูลลาสักห้าวัน	ไปเอามาแผลงกันให้คนฦๅ

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิดาว่าใครจะเชื่อถือ
ศรศรีมีฤทธิ์สำหรับมือ	ควรฤๅเอาไปไว้กับครู
ใครจะเห็นจริงด้วยมึงมั่ง	กูฟังมันออกไปนอกหู
แต่ก่อนปดกันไม่ทันรู้	พิเคราะห์ดูเดี๋ยวนี้ไม่มีจริง
ปล่อยไปไหนเจ้าจะกลับมา	พูดจาเห็นเท็จเสียทุกสิ่ง
อย่าคิดโว้เว้ประเว่ประวิง	รับความตามจริงก็เปนไร

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ทั้งหกผันแปรแก้ไข
ลูกฆ่าท้าวกุมภัณฑ์บรรไลย	ฤทธิ์ศรอ่อนไปพระบิดา
จึงฝากไว้ที่ครูผู้ประสิทธิ์	ปลุกฤทธิ์ศิลป์ไชยให้กลับกล้า
ลูกจะขอทุเลาไปเอามา	แผลงอิทธิ์ฤทธาให้มากมาย
พระบิดาอย่าเพ่อโกรธกริ้ว	ลูกไม่คิดบิดพลิ้วหนีหาย
เกิดมาเปนลูกผู้ชาย	สู้ตายกับที่ไม่หนีกัน

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิดาเคืองขุ่นหุนหัน
จึงว่าอ้ายลูกปลิ้นสิ้นทั้งนั้น	เชิงชั้นของเจ้าข้าเข้าใจ
ดีแต่ปั้นเจ๋อเย่อหยิ่ง	ครั้นจะเอาเข้าจริงก็ไม่ได้
เชือนแชแก้ตัวเปนลิดไม้	เขาโง่เง่าเมื่อไรจะผ่อนตาม
ว่าพลางทางสั่งเสนี	จงผูกอ้ายเหล่านี้เข้าซักถาม
ถ้าแม้นมันไม่บอกออกความ	ลงหวายคนละสามสิบที

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	เสนารับสั่งใส่เกษี
รุมกันฉุดคร่าไม่ปรานี	เอามาที่น่าฉานดังบัญชา
พวกตำรวจน้อยใหญ่ทั้งไพร่เลว	ผูกเท้าผูกเอวโอรสา
ขุนหมื่นยืนยุดหัวคา	เฆี่ยนห้าทีถามสิ้นทุกคน

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น	ทั้งหกร้องพลางครางร่น
เจ็บแสบแทบตายเต็มทน	ต่างคนรับจริงทุกสิ่งไป
ซึ่งคิดผิดพลั้งครั้งนี้	เพราะพระชนนีสอนให้
พาลผิดฤษยาสังข์ศิลป์ไชย	แล้วไปบนบานพระโหรา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิดาชี้นิ้วกริ้วหนักหนา
ให้ผูกคอโหรเถ้าเข้ามา	กับหกกัลยาเฆี่ยนสอบกัน

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา

๏ ซักไซ้ได้ความตามจริง	ท้าวยิ่งเคืองขุ่นหุนหัน
จึงตรัสปฤกษาเสนาพลัน	โทษมันถึงสิ้นชีวี
โหรเถ้าเจ้าเล่ห์ลวงกูได้	ไปตัดหัวเสียบไว้นอกกรุงศรี
อ้ายทั้งหกคนกับชนนี	เอาไปฟันเสียที่ท้ายภารา

ฯ ๔ คำ ฯ

โอ้ปี่

๏ เมื่อนั้น	หกนางกับหกโอรสา
ต่างคนร่ำไห้ฟายน้ำตา	ร้องขอชีวาวุ่นไป
พระสังข์ศิลป์ไชยใจดี	แม่ประทุมเทวีลูกกราบไหว้
เอนดูด้วยช่วยขอโทษไว้	ช่วงใช้เปนข้ากว่าจะตาย

ฯ ๔ คำ ฯ โอด

ร่าย

๏ เมื่อนั้น	พระสังข์สิ้นพยาบาทมาดหมาย
เห็นแม่ลูกร้องดิ้นสิ้นความอาย	จึงเบี่ยงบ่ายพิดทูลพระบิดา
อันโทษทั้งหกคนกับชนนี	ก็ควรที่บิตุรงค์ลงโทษา
แต่จะฆ่าให้ม้วยมรณา	เวราจะติดลูกสืบไป
ซึ่งเขาคิดร้ายข้าหลายครั้ง	ก็เพราะกรรมหนหลังหาโกรธไม่
จงโปรดปรานประทานโทษไว้	อย่าฆ่าให้มอดม้วยมรณา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิตุรงค์ทรงฟังโอรสา
ค่อยเคลื่อนคลายหายโกรธโกธา	จึงตรัสว่าพ่อแค้นมันสุดใจ
นี่หากลูกยาว่าวอน	เปนจนจิตรบิดรไม่ขัดได้
ว่าพลางทางสั่งเสนาใน	อันคนโทษกูให้ลูกรัก
จะได้ใช้สอยมันเปนข้า	ให้สมน้ำหน้าที่อัปรลักษณ์
แล้วตรัสชวนสี่องค์นงลักษณ์	กับพระลูกรักเข้าวังใน

ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ