บทนำเรื่อง

พิเภกสอนบุตรแต่งเป็นคำกลอนสุภาษิต ผู้แต่ง คือ พระธรรมศาสตร์ (สุข) ข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว การตรวจสอบชำระเพื่อจัดพิมพ์ครั้งนี้ใช้ต้นฉบับสมุดไทย ซึ่งเก็บรักษาไว้ที่กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก สำนักหอสมุดแห่งชาติในหมวดวรรณคดี หมู่กลอนสุภาษิตและคำสอน จำนวน ๓ เล่มสมุดไทย คือ เลขที่ ๓ เลขที่ ๖ และเลขที่ ๗ ตู้ ๑๑๕ ชั้น ๕/๓ มัดที่ ๒ ทั้งนี้ได้ปรับอักขรวิธีบางส่วนให้ใกล้เคียงกับปัจจุบัน ในตอนต้นเรื่องมีโคลงเป็นบทนำเรื่องว่า

พิเภกสอนบุตรมาจากเรื่องรามเกียรติ์วรรณกรรมเอกของไทย มีเนื้อเรื่องกล่าวถึงตอนที่พิเภกได้ถวายพยากรณ์ให้ทศกัณฐ์ ด้วยเหตุที่ทศกัณฐ์ทรงสุบินในลางบอกเหตุว่าทศกัณฐ์จะถึงคราวมรณสัญญา และได้ขอให้พิเภกทำนายฝันและบอกพิธีสะเดาะพระเคราะห์ แต่พิเภกแนะนำให้ทศกัณฐ์ส่งนางสีดาคืนกลับไปให้พระราม ทศกัณฐ์กริ้ว ไม่พอใจคำทำนายและคำแนะนำของพิเภกจึงให้ริบราชบาทว์แล้วเนรเทศพิเภกให้ออกไปจากกรุงลงกา แต่ก่อนที่จะจากไปพิเภกได้เรียกนางตรีชฎาผู้เป็นชายาและนางเบญกายธิดามาให้โอวาทและสั่งสอนในหลักการประพฤติปฏิบัติ ให้รู้จักหน้าที่ของตนที่พึงปฏิบัติทั้งต่อเจ้านาย สามี ข้าทาส บริวาร เรื่องความซื่อสัตย์จงรักภักดีต่อเจ้านาย ให้รู้จักปฏิบัติหน้าที่การงานด้วยความขยันขันแข็ง รู้จักแต่งกายที่เหมาะสม ให้มีกิริยามารยาทเรียบร้อย และรู้จักการเลือกใช้คำพูดที่ดีงาม โอวาทและคำสั่งสอนของพิเภกเหล่านี้ ได้ให้ข้อคิดและแนวทางการปฏิบัติตนของการเป็นกุลสตรี ซึ่งสิ่งเหล่านี้ยังคงเป็นค่านิยมในสังคมไทยและสามารถนำมาปรับใช้ได้ในสังคมปัจจุบัน

คำสอนของพิเภกที่สอนแก่เบญกายให้ปฏิบัติตนเป็นแม่บ้านแม่เรือนที่ดีจำเป็นที่จะต้องเรียนรู้ และฝึกฝนการทำอาหารทั้งของคาวของหวาน และการช่างฝีมือ

สอนให้มีกิริยามารยาทที่เรียบร้อย แต่งกายให้เหมาะสมและรู้จักบำรุงรักษาร่างกาย

และ

สอนให้รู้จักระมัดระวังในการใช้คำพูด ถ้าพูดดีมีแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์ก็จะเกิดคุณแก่ตนเอง แต่ถ้าพูดในสิ่งไม่ดีไม่ถูกต้องคำพูดนั้นก็จะกลับมาทำลายตนเอง

นอกจากคำสอนที่ให้รู้จักปฏิบัติตนเป็นกุลสตรีที่ดีงามแล้ว พิเภกยังให้โอวาทและสอนให้มีความซื่อสัตย์จงรักภักดีต่อเจ้านาย และให้ปฏิบัติหน้าที่การงานด้วยความขยันขันแข็ง

เรื่องพิเภกสอนบุตรนี้ นอกจากจะได้รับความรู้และข้อคิดการปฏิบัติตนที่เป็นคติสอนใจแล้วยังมีการอ้างถึงวรรณกรรมไทยหลายเรื่องที่กวีผู้แต่งหยิบยกนำมาเปรียบเทียบให้เห็นในเรื่องของหลักการปฏิบัติตนของสตรี เช่น เรื่องกากี อุณรุท และกฤษณาสอนน้อง เช่น

เรื่องพิเภกสอนบุตรของพระธรรมศาสตร์ (ศุข) นี้มุ่งจะเสนอคติสอนใจมากกว่าความไพเราะของสำนวนโวหาร ซึ่งคติสอนใจเหล่านี้ยังคงเป็นประโยชน์และมีคุณค่ามากหากเลือกที่จะนำมาปรับใช้ในวิถีชีวิตสังคมไทยปัจจุบัน

เอกสารอ้างอิง

ศิลปากร, กรม. ประชุมสุภาษิตฉบับหอสมุดแห่งชาติ. พระนคร: ผ่านฟ้าวิทยา, ๒๕๐๘.

นาคะประทีป (นามแฝง). สมญาภิธานรามเกียรติ์. พระนคร: สำนักพิมพ์คลังวิทยา, ๒๕๑๕.