พิเภกสอนบุตร

[๑]พิ ลาปเล่าลูกแล้ว แลโฉม
เภก พักตร์หนักทรวงโทรม โศกแส้
สอน สาวสั่งสองโลม ลาญสวาสดิ์
บุตร เบญกายหมายแหม้ ไม่ม้วยมาเมือง ฯ
๏ โอ้สงสารมารซื่อชื่อพิเภก[๒]
โหรารู้ดูดีคัมภีร์เอก เลิศในเลขไตรเพทวิเศษยา
เมื่อทำนายทายสุบินทศพักตร์ พระยายักษ์เคืองคิดจะเข่นฆ่า
กุมภกรรณอินทรชิตคิดเมตตา ทูลขอโทษาพระยายักษ์
สั่งให้ไล่ขับเสียจากเมือง ได้แค้นเคืองวิตกเพียงอกหัก[๓]
มาปราสาทโศกสุดบุตรเมียรัก ซบพักตร์โศกาน้ำตานอง[๔]
สร่างสะอื้นกลืนกลั้นที่กันแสง จึ่งชี้แจงสอนสั่งเจ้าทั้งสอง
จงสงวนนวลนางอยู่ปรางค์ทอง เป็นกรรมของพี่แล้วจะขอลา
เจ้าอยู่หลังฟังคำแล้วจำไว้ อย่าถือใจเลยว่าเจ้ามีวงศา
ทุกเช้าเย็นเขาเห็นกับภรรดา[๕] คราวชะตาตกอับนับจะอาย
เคยสำอางอย่างแต่ก่อนจงผ่อนผัน แป้งน้ำมันเขม่าขมิ้นสิ้นทั้งหลาย
ให้รู้จักรักเจียมเสงี่ยมกาย แม้นมิตายคงจะพบประสบกัน
ตรีชฎาอาดูรพูนเทวษ ชลเนตรนองปรางนางกระศัลย์
เข้ากราบบาทภรรดาแล้วจาบัลย์ อภิวันท์วอนทูลมูลคดี
จะอยู่ไยได้ทุกข์ขอทุกข์ด้วย อยู่คงม้วยแม้นไปไม่บัดศรี
พระเคยโปรดสุขเกษมเปรมปรีดิ์ โอ้ครั้งนี้จะเห็นใครขอไปตาม
สงสารแต่เบญกายสายสวาท ดังนางนาฏในสวรรค์ชั้นสาม
วิไลลักษณ์พักตร์ผิวดั่งเพ็ญงาม พยายามเยาวรุ่นจำเริญทรง
สงวนไว้ในปรางค์เหมือนนางแก้ว เป็นกรรมแล้วลูกน้อยจะพลอยผง
โอ้ครั้งนี้ที่ไหนจะเป็นองค์ นางโศกทรงสองทุกข์เข้าทับทรวง
พระยายักษ์ยอหัตถ์สัมผัสปลอบ เจ้าว่าชอบเชิงหญิงทุกสิ่งหวง
จงอยู่เลี้ยงลูกยาธิดาดวง อย่าเป็นห่วงกับพี่เจ้าตรีชฎา
อันครั้งนี้พี่จะไปไกลแล้ว น้องแก้วอยู่หลังระวังหน้า
สงวนองค์จงดีมีอัชฌา เลี้ยงลูกยายังเยาว์อย่าเบาความ
อนึ่งนางสาวใช้ในปราสาท จะพลั้งพลาดเล็กน้อยค่อยไต่ถาม
จงไว้หูฟังหูอย่าวู่วาม พูดให้งามไพร่ผู้ดีมีเมตตา
อย่าถือผิดเป็นชอบประกอบสัตย์ ระวังไว้ในสวัสดิรักษา
เป็นสตรีที่ชั่วทั่วนินทา เหมือนนางกากีกลกับคนธรรพ์
ที่กรุงพาณสอนอุษาธิดาท้าว เธอว่ากล่าวควรจะชมคมสัน
กฤษณาสอนน้องของสำคัญ คงผ่อนผันเลือกใช้ที่ได้การ
พิศโฉมเบญกายเสียดายนัก โอ้ลูกรักเป็นกำพร้าน่าสงสาร
อันสตรีดีด้วยชายหมายประมาณ หญิงข้าวสารชายข้าวเปลือกเกลือกสุธา
เจ้าเป็นบุตรสุดรักของบิตุเรศ ดั่งดวงเนตรควรเมืองเบื้องขวา
เจ้าจงจำคำคิดถึงบิดา[๖] จะเจรจาลุกนั่งแลนอนเดิน
อิริยาบถสี่เป็นที่ยิ่ง รักษาสิ่งสัตย์สุดสรรเสริญ
สำรวมเนตรสังเกตใจอย่าได้เมิน[๗] นุ่งประเชินห่มเจียมเสงี่ยมจน
สงวนงามยามอับอาภัพญาติ อย่าหมายมาดพึ่งผู้ใดไม่เป็นผล
เห็นหน้าแต่แม่ลูกกันสองคน จะขัดสนไปข้างหน้าสารพัน
เบญกายกอดบาทอนาถแน่ ก็โศกแซ่ส่งเสียงต่างกระศัลย์
พร้อมพี่เลี้ยงสุรางค์นางกำนัล สะอื้นอั้นโอดเสียงสำเนียงครวญ
ตรีชฎาว่าโอ้พระโพธิ์สวรรค์ ดั่งดวงจันทร์แจ่มฟ้าเวหาหวน
พระจรพรากจากไกลใจรัญจวน จะสงวนชีพไว้ทำไมมี
เบญกายว่าพระจอมกระหม่อมแก้ว พระลับแล้วลูกขอลาไปเมืองผี
จะอยู่ไยให้ยักษาทำยายี ไม่ถึงที่แต่เป็นกรรมต้องจำตาย
นางสาวใช้ว่าพระเฉกเศวตฉัตร สารพัดเที่ยงธรรม์มั่นหมาย
รู้ทุกสิ่งจริงประจักษ์ทักทาย ได้สบายพึ่งบุญพระคุณเย็น
พระทัยเหมือนน้ำในอโนดาต จากปราสาทแล้วที่ไหนจะได้เห็น
จะอาดูรพูนเทวษน้ำเนตรกระเด็น ไม่วายเว้นโศกศัลย์ถึงพันปี ฯ
พระยายักษ์หักห้ามที่ความโศก อย่าวิโยคร่ำร้องไม่ต้องที่
ประโลมปลอบวรนุชบุตรี จำเริญศรีรุ่นทรงเจ้าจงจำ
จะเป็นสาวคราวโศกรักษาศักดิ์ ให้รู้จักชอบผิดคิดข้อขำ
จะเจรจาอย่าให้คนเขาเคืองคำ ถ้าจะทำสิ่งไรให้พินิจ
จะนุ่งผ้าทาแป้งแต่งองค์ พอสมทรงสารพัดอย่าดัดจริต
งามยศมารยาททั้งผาดพิศ อย่าคบคิดคนพาลสันดานโกง
ทศกัณฐ์เจ้ากรุงลุงของเจ้า เป็นคนเมาราคะจะตายโหง
ทำโมโหโกรธาบ้าลำโพง โป้งโหยงหยาบช้าทำสาธารณ์
ทูลเธอตามซื่อมาถือโกรธ[๘] พิฆาตโทษถึงชีวิตคิดผลาญ
จะอยู่ไยไล่ขับให้อัประมาณ ไปเป็นข้าพระอวตารเต็มพระทัย
แม่ศรีวังฟังสอนบิดรสั่ง เจ้าอยู่หลังลุงอาอัชฌาสัย
อย่าประจบคบหามาไป อยู่แต่ในปรางค์มาศราชวัง
อย่ารู้เห็นเป็นใจได้อาสา ตรีชฎาเบญกายอยู่ภายหลัง
จงขอดคำจำไว้ให้ระวัง เชิงเขาชังลุงป้าบิดาดู
จำเจ็บอกตกยากลำบากแล้ว โอ้ลูกแก้วรักตัวกลัวอดสู
จงตรองเกรงตรึกกริ่งสิ่งศัตรู เจ้าเร่งรู้ระวังองค์ให้จงควร
เป็นสตรีมีศักดิ์ให้บริสุทธิ์ แม่เป็นบุตรองค์เดียวบิดาสงวน
อยู่ปรางค์มาศราชวังเปล่งปลั่งนวล จะรัญจวนเจ็บจิตเพราะบิดา
เธอตรัสสั่งบุตรสาวเมื่อคราวส่าง กำนัลนางแน่นน้อมอยู่พร้อมหน้า
แกล้งสั่งสอนผ่อนผันเป็นชั้นมา ทั้งทาสีทาสาแลสาวใช้
เมื่อคราวดีมีสุขทุกข์โศก[๙] สำหรับโลกทั่วหล้าอัชฌาสัย
คราวเคราะห์ร้ายนายโกรธจะโทษใคร[๑๐] โทษเอาใจตัวเองไม่เกรงนาย
จงฝากตัวกลัวผิดคิดชอบ ตามระบอบโบราณประมาณหมาย
ข้าดีเพราะรักเจ้าบ่าวรักนาย อันเรื่องร้ายนอกในระไวระวัง
จงสัตย์ซื่อสวามิภักดิ์รักนาย[๑๑] อย่ามองหมายถมทับลับหลัง
ให้รู้เก็บรู้กินสิ้นหรือยัง นายสั่งทำการอย่าคร้านแช[๑๒]
แม้นนายทุกข์เจ้าอย่าสุขเกษมเสียง จงคอยเคียงนิ่งนั่งฟังกระแส
ถ้าอยู่ไกลไม่ทันจะผันแปร แม้นายใช้อย่าได้แชให้ช้าเชือน
ตัวเป็นข้าอย่าให้ผ้าเหม็นสาบได้ ระวังไว้นุ่งเจียมพอเทียมเพื่อน
ไพร่ผู้ดีมีจนพลเรือน ก็แม้นเหมือนกันสิ้นกินกับการ
ตัวเป็นหญิงสิ่งไรไม่สันทัด ให้เจนจัดในทำนองของคาวหวาน
ถึงจะเป็นเจ้าจอมหม่อมพนักงาน คงโปรดปรานได้ชื่อเป็นมือดี
สารพัดหัดให้เห็นเป็นวิชา เขาย่อมว่าชาววังช่างบายศรี
รู้ไว้เผื่อเมื่อหน้าได้สามี ถึงเป็นที่ท่านผู้หญิงอย่าทิ้งครัว
ดูจัดแจงแต่งหาโภชาหาร พนักงานของสตรีแม้นมีผัว
ให้เกรงกราบสามีเป็นที่กลัว รู้ฝากตัวรักกายเสียดายงาม
ธรรมเนียมนางวางไหนให้เป็นหนึ่ง อย่ารำพึงตรึกตรองเป็นสองสาม[๑๓]
อย่าถือใจใหลหลงว่าทรงงาม เมื่อยามสาวก็ยังสวยสำรวยทรง
เหมือนสายหยุดสุดสายก็หายหอม พวงพยอมมะลิลามหาหงส์
เมื่อยามแย้มภุมเรศเจตน์ประจง พิศวงอยู่ด้วยกลิ่นถวิลวอน
ครั้นโรยร่วงพวงผกาก็คลาคลาด แรมนิราศร่ายเร่หาเกสร[๑๔]
มีดื่นดงทรงช่ออรชร หมู่ภมรเหมือนชายที่หมายเชย
เป็นหญิงดีมีอัชฌารักษาผัว รู้ฝากตัวชายไม่ร้างนะนางเอ๋ย
แม้นสตรีดีจริงไม่ทิ้งเลย เราก็เคยรู้เช่นได้เห็นเชิง
สอนสิ่งดีที่ชั่วไว้ผัวสอน จงผันผ่อนเช้าค่ำอย่าทำเหลิง
ตกลำบากยากจนจะปนเปิง แตกกระเจิงจากผัวเพราะตัวทำ
อย่าโทษชายลายชั่วอยู่ตัวหญิง แม้นดีจริงชายคงชุบอุปถัมภ์
คบชายชั่วพาตัวยับระยำ ถ้าชอกช้ำบุบสลายไม่หายเลย[๑๕]
เป็นนารีที่จำเริญบำรุงร่าง จงสำอางเอี่ยมสะอาดฉลาดเฉลย
ให้หอมหวนชวนชื่นรื่นรำเพย ชอบชายเชยชมเชิงละเลิงโลม
สัมผัสสี่มีรูปรสแลกลิ่นเสียง นี้แท้เที่ยงเครื่องประดับสำหรับโฉม[๑๖]
เป็นที่ชื่นหมื่นชายหมายประโลม จะน้อมโน้มนำเสน่ห์สนิทนาน
ถ้าทำดีมีอัชฌาสวามิภักดิ์ ถึงมิรักก็คงจะสงสาร[๑๗]
อย่ารู้มากปากกล้าทำสามานย์ เหมือนผจานหน้าตัวให้มัวมอม
แม้นทำดีมีชื่อบรรลือยศ อยู่ปรากฏตัวตายไม่หายหอม
ถ้าทำร้ายชายร้างต้องหมางตรอม จะพาผอมเผือดซูบรูปทรง
ทำเล่นตัวจนผัวมีเมียน้อย นั่งตะบอยบ่นบ้าว่าลุ่มหลง
ถูกเสน่ห์เล่ห์ลมงมงง พาโลลงโทษชายแต่ฝ่ายเดียว
อันจิตชายได้หนึ่งรำพึงสอง ตามทำนองนอนนึกตรึกเที่ยว
น้ำมากปลาไม่ตายว่ายกลมเกลียว สายน้ำเชี่ยวชอบมัจฉาในสาชล
เป็นเมียหลวงหวงหึงเสน่หา เหมือนพาลพาภัยรำพึงไม่มีผล[๑๘]
สารพัดป่วยงานการของตน ผู้คนทาสด่าว่ากระทบ[๑๙]
เขาย่อมว่าสามานย์ประจานผัว ไม่ไว้ตัวเมียน้อยจะพลอยตบ
รู้ไกล่เกลี่ยเมียน้อยคอยนอบนบ จงปรารภรักผัวของตัวเดิม
ถึงเสียทองเท่าตัวผัวอย่าเสีย ทำไมกับเมียน้อยน้อยปล่อยให้เหิม
ใครพลั้งพลาดขาดเหลือช่วยเจือเติม ส่งเสริมสอนให้ชอบปลอบใช้[๒๐]
อันแม่เรือนเหมือนแมวเมียน้อยหนู ศิษย์กับครูธรรมดาอัชฌาสัย
เขาก็จิตคิดดูเจ้าเราก็ใจ[๒๑] รักกันไว้ดีกว่าชังระวังรัก
ถ้าเขาซื่อเราซื่ออย่าถือยศ แม้นใครคดเราคมอยู่ในฝัก[๒๒]
ชอบจะใช้ได้เชือดเลือดจึงชัก[๒๓] ให้รู้จักแข็งอ่อนผ่อนปัญญา
แม้นมีกรรมต่ำต้องเป็นเมียน้อย เมียหลวงคอยหยิบผิดด้วยอิจฉา
ถึงทำดีก็เป็นร้ายหมายนินทา จงอุตส่าห์ฝากตัวเจ้าผัวไว้
ทำให้ชอบมอบตัวเช่นทาสี ให้ท่านมีเมตตาอัชฌาสัย
จงตั้งจิตคิดประจบให้สบใจ ตัวเป็นไทก็เหมือนทาสชาติเมียน้อย[๒๔]
มันเจ็บใจไม่ชั่วผัวของเขา เหมือนแกล้งเอาไฟจี้เข้าที่ฝอย
ทั้งเมียหลวงล่วงว่าขี้ข้าพลอย แต่เห็นมากกว่าร้อยย่อมเรื้อรัง
เป็นสตรีมีศัตรูรู้ตรองตรึก คะเนนึกอยู่เป็นนิตย์จิตหวัง
แม้นเมินหมิ่นประมาทพลาดพลั้ง ชายจะชิงหญิงจะชังชวนเป็นเชิง
ถ้ายากจนไปข้างหน้าคิดค้าขาย อย่าเสียดายลมล่อยอให้เหลิง
ซื้อก็ง่ายขายก็คล่องด้วยต้องเชิง ปลูกเป็นเพิงหน้าถังนั่งร้านชำ
หญิงเรียกแม่ชายเรียกพ่อง้อให้ซื้อ ผู้ใดหรือจะไม่ชมว่าคมขำ
ถ้าปากร้ายขายค้าว่าระยำ ฟังน้ำคำคนก็คิดเคืองระคาย
อันวาจาอัชฌาไม่ลงทุน แต่มีคุณเป็นประโยชน์ไม่โหดหาย
ถ้าพูดผิดคิดเข้าติดลอบตาย ทั้งหญิงชายเหมือนกันสำคัญลิ้น
อาวุธใดในพิภพไม่ลบปาก ถึงน้อยมากฟันฟาดขาดเป็นสิน
จะเป็นต้นก็แต่กลกันการกิน ในโลกสิ้นสามภพจบเจรจา
จะร่ำสอนอ่อนเสียงแต่เพียงสั่ง เจ้าจงฟังเริ่มเรื่องไปเบื้องหน้า
อันองค์ท้าวทศพักตร์หลักลงกา พระชันษากิ่วกึ่งจะถึงกาล
โอ้เกาะแก้วลงกาเคยผาสุก แสนสนุกดังดาวดึงส์สถาน
ปราสาทมุขสุกแม้นเมืองวิมาน ส่งแสงพานโอภาสในอัมพร
ตั้งแต่นี้มีแต่นับจะลับแล้ว โอแท่นแก้วที่บรรทมบรรจถรณ์
พระยี่ภู่ปูเคยเขนยนอน ช่องบัญชรฉากชั้นกั้นลับแล
แลลับนับเวไลจะไกลแล้ว โอ้ลูกแก้วเบญกายอยู่กับแม่
จงฝากตัวทาสไทให้ดูแล พวกสาวแส้เคยอยู่รู้ฝากตัว
เจ้าจงจำทำนายไปภายหน้า เมืองลงกาเพลิงใหญ่จะไหม้ทั่ว
พระยายักษ์ไม่รู้สึกสำนึกกลัว นิมิตชั่วในตำราท่านว่าร้าย
ท้าวถามทูลตามซื่อถือตำรับ เธอแกล้งกลับดุเดือดไม่เหือดหาย
หวงหึงนางสีดาว่าวุ่นวาย ตัดตายตัดเป็นไม่เห็นกัน
ชาวลงกาจะเป็นข้าอยุธเยศ เจ้าสังเกตจงจำคำมั่น
องค์พระรามฤาษีพ่อชีนั้น นารายณ์ภาคจากสวรรค์แสวงนาง
อันองค์พระลักษมีสีดาแม่ องค์นี้แน่เจ้าอย่านึกอางขนาง
จงฝากตัวท่านไว้ใช้พลางพลาง จะได้อ้างภายหน้าข้าหลวงเดิม
นางใช้สอยอัชฌาสัยให้สนิท สุจริตสองกษัตริย์เป็นฉัตรเฉลิม
สีดาตกเสด็จตามสงครามเติม มารอเริ่มแรมรั้งอยู่ฝั่งชล
ไปถวายกายเป็นข้าสวามิภักดิ์ ทูลทรงศักดิ์ให้ท้าวทราบนุสนธิ์
เสด็จด้วยโยธีกระบี่พล จองถนนถมสมุทรรีบรุดมา
ได้ฤกษ์ดีตีสิบเอ็ดพอเสร็จสอน เผยบัญชรดูในห้องพระเวหา
ดาวเลื่อนเดือนลับบรรพตา ได้เวลาเพชรฤกษ์จำเริญยาม
ท้าวจัดแจงแต่งตัวตามเพศ ร่ายพระเวทพระมนตร์จบคำรบสาม
ประนมหัตถ์มนัสน้อมนึกพระนาม เดชะความธิษฐานบันดาลดล
อำนาจพระบารมีบรเมศร์ สยองเกศแสยงกายทุกขุมขน
ให้หอมหวนล้วนทิพย์สุคนธ์ มาเอิบอาบซาบสกนธ์สำราญกาย
ให้เหตุเห็นเป็นมหัศอัศจรรย์ แสงฉ้อชั้นโชติช่วงวิเชียรฉาย
บันดาลให้ตัวลอยพลอยพระพาย หอบเหาะหายข้ามมหาสาคร
กุมกระบองล่องฟ้าสามารถ โดยอำนาจบุญฤทธิ์มหิศร
น้อมเกศมนัสการพระสี่กร ลอยร่อนตั้งหน้าพระพลาเอย ๚

[๑] ถ่ายถอดจากต้นฉบับสมุดไทยดำ หมวดวรรณคดี หมู่กลอนสุภาษิตและคำสอน เลขที่ ๖ ตู้ ๑๑๕ ชั้น ๕/๓ มัดที่ ๒

[๒] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า แสนสงสารมารซื่อชื่อพิเภก

[๓] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า โอ้แค้นเคืองสุดวิตกเพียงอกหัก

[๔] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า พระยายักษ์อำลาน้ำตานอง

[๕] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า ทุกเช้าเย็นเขาเห็นแก่ภัสดา

[๖] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า เจ้าจงจำคำคิดของบิดา

[๗] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า สำรวมเนตรสังเกตใจอย่าได้เพลิน

[๘] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า พ่อทูลเธอตามซื่อมาถือโกรธ

[๙] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า เมื่อคราวดีมีสุขฤาทุกข์โศก

[๑๐] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า เพราะเราร้ายนายโกรธอย่าโทษใคร

[๑๑] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า จงสัตย์ซื่อสวามิภักดิ์รักเจ้านาย

[๑๒] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า นายท่านสั่งทำการอย่าคร้านแช

[๑๓] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า อย่าคนึงตรึกตรองเป็นสองสาม

[๑๔] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า แรมนิราศร่ายเร่ซึ่งเกสร

[๑๕] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า จะชอกช้ำบุบสลายไม่หายเลย

[๑๖] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า นี้แท้เที่ยงเครื่องประดับโฉม

[๑๗] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า แม้นมิรักแล้วก็คงจะสงสาร

[๑๘] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า เหมือนพาลพาภัยไม่รำพึงผล

[๑๙] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า มีผู้คนทาสด่าว่ากระทบ

[๒๐] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า ประสงค์เสริมชวนให้ชอบค่อยปลอบใช้

[๒๑] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า เราก็จิตคิดดูเล่าเขาก็ใจ

[๒๒] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า แม้นใครคดเราก็คมอยู่ในฝัก

[๒๓] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า ชอบเชิงใช้ได้เชือดเลือดจึงชัก

[๒๔] สมุดไทยดำ เลขที่ ๗ ว่า ถึงเป็นไทก็เหมือนทาสชาติเมียน้อย

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ