กฤษณาสอนน้องคำฉันท์
[๑]๑๙ ขอถวายภิวาทนศาสดาดิลกธรรม์ | |
ทั่วสงฆ์อันทรงสรรพ์ | คุณา |
๏ นบพรหมินทร์วชิรินทรวิษณุศิวา | |
รวิศศิดารา | จำรัส |
๏ ฉ้อกามาคัคนาคิรินทรสินธุพนัส | |
ภูมพฤกษ์กำภูฉัตร | ธำรง |
๏ ทวยเทพทิพยพิมานณะสถานสถิตยทุกองค์ | |
อิกแมนสมุติทรง | ธเรศ |
๏ เชิญปกป้องภยผองพิบัติอุปัทวเหตุ | |
นานาประเภทพยาธิ์ | อย่าพาน |
๏ แต่ตูผู้จะนิพนธ์ยุบลบทบรรหาร | |
แห่งราชโยงการ | ดำรัส |
๏ ให้รังสฤษดิกฤษณาสุภาสิตสวัสดิ | |
เลบงฉันท์รำพรรณอรรถ | ภิปราย |
๏ แปลกแปลงแสดงพจนเพรงเชลงลักษณบรรยาย | |
ชาวชนบทธิบาย | ประดาษ |
๏ ไป่สมเสนอบเสมอสมานมุขประกาศ | |
อโยธยาคณาปราชญ์ | ทั้งมวญ |
๏ รังสรรค์สารพอจักขานจักคู่พจนควร | |
เสนอสนองสำนวนเนือง | กระวี |
๏ หวังโอวาทอนุสาสนุสนธิสกลสัตรี | |
แสวงสวามิภักดี | ฤาวาย ๚ |
๏ แถลงเรื่องเบื้องต้นจนปลาย | โบราณนิยาย |
เปนอย่างแต่ปางก่อนไกล | |
๏ มีองค์อิศราธิปไตย[๒] | ทรงนามภูวไนย |
คือพรหมทัตกระษัตรา | |
๏ เถลิงภพผ่านแผ่นพสุธา | ดลด้าวพารา |
ณสีบุเรศเขตรขัณฑ์ | |
๏ เอกอรรคพนิดาลาวรรณ | เฉิดโฉมโนมพรรณ |
พระนามพระนุชบุษบา | |
๏ เปนปิ่นอนงค์เนกบริจา | ริกนาฎคณนา |
คือหมื่นหกพันนงพาล | |
๏ มีราชธิดาดวงมาลย์ | ทั้งสองสคราน |
พิลาศเลิศลักขณา | |
๏ หนึ่งนามกรแก้วกฤษณา | หนึ่งจิรประภา[๓] |
ประไพพระพักตร์เพียงจันทร์ | |
๏ ท้าวสงวนนวลนุชในครรภ์ | ปรางค์รัตน์นิรัน |
ตรายนิราศราคิน | |
๏ ควรคู่ขัติยาธิบดินทร์ | ปรีดาประดิทิน |
ในกามกรีธากล | |
๏ ผดุงเผดิมเริ่มราชมงคล | สวยมพรมณฑล |
พิธีวิวาห์ถาวร | |
๏ เศกสองศุภลักษณบังอร | มหิษีมหิศร |
เสวยสวัสดิไอศวรรย์ | |
๏ ในขัติยพงศาพัน | ธุศักดิเสมอกัน |
เปนเกศมกุฎธาษตรี | |
๏ ทั่วกาสิกรัฐธรณี | ดลด้าวอันมี |
พิศาลพิสัยสีมา | |
๏ อัคเรศเกศแก้วกฤษณา | ยิ่งยศปรีชา |
เฉลียวเฉลิมโลกีย์ | |
๏ ประฏิบัติกษัตราสวามี | ห้าองค์นฤบดี |
เสน่ห์สนิทนิจกาล | |
๏ ห่อนเคียดขึ้งคำรำคาญ | เขษมสุขสำราญ |
ภิรมย์ฤดีปรีดา | |
๏ ผลัดเปลี่ยนเวียนเวรราชา | ถนอมแนบนิทรา |
ละวันบรรโลมโฉมสมร | |
๏ ในห้องสิริไสยากร | เกื้อกามตระอร |
บโรยบร้างห่างขวัญ | |
๏ เสวยสวัสดิสังวาสนิรัน | ดรแผ้วไภยัน |
ตรายฤาพานพาธา | |
๏ เพื่อพระเทพีมีมา | รยาทกิริยา |
บหยาบสุภาพพร้อมมูล | |
๏ ควรฉลองลอองบาทบดีสูรย์ | ภิเษกสมบูรณ์ |
สมบัติพิพัฒน์โอฬาร ๚ |
๑๔ ปางองค์อนงค์นุชสุดา | จิรประภาพิมลมาลย์ |
ภรรดานราธิปบดาล | ประดิพัทธเปรมปรีดิ์ |
๏ เคียดขุ่นก็ครุ่นฤทยโทษ | บมิโปรดมิปรานี |
เศร้าทรวงรลวงทุกขทวี | ดุรเทวษถวิลครวญ |
๏ อกโอ้อาภัพดูอัปรลักษณ์ | นิราสรักแต่ไห้หวล |
เอกาสวามิบมิควร | กระมลหมางมาห่างเหิน |
๏ พระพี่ธมีวรภรรดา | ประมาณห้าบำเรอเจริญ |
จิตรท้าวฤาร้าวรมยเพลิน | เสน่ห์น้อมประนอมโฉม |
๏ ฉันใดจึงดาลกระมลปรี | ดิฤดีบลืมประโลม |
ห่อนห่างและสร่างสุขตระโบม | บริบาลบรรสานสม |
๏ ควรกูจักสู่อรจักถาม | จักขานความที่เกรียมตรม[๔] |
ยลอย่างบร้างเสน่หชม | จักเชยชื่นทุกคืนวัน |
๏ ตริเสร็จพธูก็ยุรยาตร | ยังปรางค์มาศพิมานจันทน์ |
เกศก้มประนมกรภิวันทน์ | วรเชษฐ์ยุพาพงา |
๏ เทพีธมีพจนประภาษ | เยียใดนาฎกนิษฐา |
เศร้าศรีฉวีวรรณวิกา | รวิกลมาหม่นหมาง |
๏ เพื่อพาลพิบัติอุปัทวทุกข์ | บมีสุขในสรรพางค์ |
ไข้จริงไข้ใจฉันใดนะนาง | นุชชี้คดีแถลง |
๏ อ้าอายบอาจอรรถจักเอื้อน | แลจักเยื้อนยุบลแสดง |
โอษฐ์อ้างไฉนฤไทยแหนง | มรณเลิศประเสริฐแล |
๏ อดสูดูยิ่งสิ่งใดจะเทียบ | จะปูนเปรียบที่ห่างแห |
โหยหาภรรดาก็บมิแปร | พักตรพ้องเปนสองสรวล |
๏ ร้อยทุกข์รันทมระบมระบุ | อุระระอุกำสรวลครวญ |
ชอกช้ำระกำจิตรประมวญ | ประมาณมากกว่าแดนดิน |
๏ พระองคทรงคุณพิเศษ | วรเวทประสิทธิศิลป์ |
อาจโผอนมนัสขัติยนรินทร์ | ทั้งห้าท้าวฤาร้าวราน |
๏ ร่วมรมย์บรรทมสุขบสร่าง | สวาดิร้างฤดีสมาน |
เชิญเฉลยในเล่ห์เสน่หวาน | วจนาดถ์ประสาทสอน |
๏ อ้าแม่อย่ามานกระมลปรี | ดิกระลีกระลำพร |
ใช่ชอบประกอบกรรมจักรอน | ยศยิ่งทุกสิ่งเจริญ |
๏ ไป่ก่อในกิจประสิทธิเวท | อคุณเหตุห่อนสรรเสริญ |
สวามีภักดีธรรมะพรรเอิญ | ภิรมยราชฤไทยไท |
๏ อย่าแม่อย่าแปรประทุฐจิตร | ทุจริตจัญไรภัย |
ซื่อซ้อมถนอมสัตยใน | บทเรณุภรรดา |
๏ แม้วรักด้วยฤทธิ์ประสิทธิมน | ตรวิกลกฤติยา |
พลันหน่ายบังวายสวาดิอา | ดุรร้างบรางนาน |
๏ เสน่ห์สนิทด้วยมิตรธรรมะแท้ | บปรวนแปรจักร้าวฉาน |
สุจริตเจริญคุณะฤาราน | เมตรมุ่งคุ้งวายวาง |
๏ สารแล่นครรไลคือใครจักฉุด | แลจักยุดจักยื้อหาง |
พฤษภฤาเสพภักษบราง | จักข่มเขาให้ตฤบตฤณ |
๏ จักแจ้งแสดงอรรถภิปราย | บรรยายเบื้องระบอบระบิล |
โอวาทนุสาสนยุพิน | ทรเพื่อจักเพียรผดุง |
๏ โดยกิจสวามิบริรักษ์ | พิทักษ์ราชอำรุง |
กอปกัตเวทิธรรมะคุง | ชีพิตม้วยด้วยสัตยา |
๏ อิกการภิบาลพิบุลวัตร | ประฏิบัติแลวาจา |
หย่อนหยาบสุภาพพจนมา | รยาทพร้อมลม่อมกาย |
๏ สิ่งนี้เปนที่ภิรมเยศ | บุรุษเจตนาหมาย |
เสน่ห์สนองบหมองจิตรรคาย | ฤาข้องเคียดจักเกลียดไกล |
๏ ธรรมดาบุรุษอุดมเพศ | ก็พิเศษคือธงไชย |
เฉลิมศรีสุรางคคณะใน | ภพแม้นมกุฏทรง |
๏ ผิบนั้นประหนึ่งวรประวิตร | ประกิจแก้วพิเชียรผจง |
สวมใส่ในนิ้วอรอนงค์ | พิโรจรัตน์จรัสเจริญ |
๏ ไร้ร้างนิราสวรสวา | มิภรรดาธห่างเหิน |
เปนม่ายฤาวายวัจนดำเนิน | ดำเนียรความอันหยามยิน |
๏ เฉกเช่นชโลทกนที | บมิมีกระแสสินธุ์ |
นคราอันไร้นฤบดิน | ทรเสื่อมสถาพร |
๏ สิ้นสูญสิริแลกฤติยศ | ฤาปรากฎประกาศขจร |
ทั่วทวยคณานรนิกร | ประมาทหมิ่นทุกถิ่นสถาน |
๏ ธงไชยอันไพบุลในงอน | เปนอาภรณ์แห่งรถยาน |
ธุมาก็ปรากฎแก่กรานต์ | แลเถกิงระเริงแสง |
๏ ราชาก็ปรากฎเปนปิ่น | นครินทรเขตรแขวง |
สวามีเป็นศรีสวัสดิแสดง | ศักดิสง่าแก่นารี |
๏ ชายใดแม้ได้เป็นภรรดา | บโสภาทั้งอินทรีย์ |
สูญเสื่อมสติวิริยฤามี | ปัญญาโหดแลโฉดเฉา |
๏ ไป่ควรจักคิดจิตรประมาท | บริภาษดูเบา |
ควรคิดสนิทเสน่หเคา | รพเริ่มภักดีสนอง |
๏ เฉกฉัตรประชาบดีพรหเมศ | สุรเชษฐปกครอง |
กั้งเกล้าบันเทาทุกขทั้งผอง | พิบัติใดบใกล้กราย ๚ |
๒๘ อย่าเยี่ยงหญิงชั่ว | |
ไป่รู้คุณผัว | ไม่กลัวความอาย |
ลิ้นลมข่มคำ | ห่อนยำเยงชาย |
จงจิตรคิดหมาย | มุ่งร้ายภรรดา |
๏ ต่อหน้าปราไส | |
ลับหลังตั้งใจ | ดูหมิ่นนินทา |
คอยหาข้อผิด | ห่อนคิดกรุณา |
ไป่ได้นำพา | กิจการงานเรือน |
๏ การหูกการไน | |
สดึงรึงไหม | ต้องให้ตักเตือน |
เย็บเสี้ยวร้อยปัก | คร้านนักชักเชือน |
คบค้าหาเพื่อน | ชอบหน้าพาที |
๏ โภชาอาหาร | |
ห่อนเอื้อเอาภาร | ประฏิบัติสวามี |
กล่าวเถียงเลี่ยงล้อ | ปากต่อมือตี |
คารมข่มขี่ | จู้จี้เจรจา |
๏ อย่าเยี่ยงหญิงโหด | |
มักหึงขึ้งโกรธ | วิวาทวาทา |
ฤาห่อนย่อท้อ | งอนง้อภรรดา |
โอหังตั้งหน้า | ปากกล้าไม่กลัว |
๏ อย่าเยี่ยงหญิงร้าย | |
แง่งอนห่อนอาย | เล่นริกขิกหัว |
หากินก็เกียจ | เตรียจชายเข้าครัว |
ละไว้ให้ผัว | กอบกิจปิดงำ |
๏ แขกมาหาสู่ | |
เกรงเปลืองหมากพลู | ทานทัดขัดคำ |
ดูตาผัวพลาง | ให้ข้างฤายำ |
แยบยลกลทำ | ขับแขกจากสถาน |
๏ อย่าเยี่ยงหญิงบาป | |
ลโมภโลภลาภ | เกลศเหลือประมาณ |
เร่ชู้รู้เช่น | ฤาเปนแก่นสาร |
ชาติช้าสาธารณ์ | ทรลักษณ์ศักดิสูญ |
๏ ไป่กลัวความอาย | |
ชนฉินยินร้าย | หยาบคายแด่ประยูร |
ชนกชนนี | สวามีตระกูล |
เกิดเข็ญเปนมูล | โทโสโมหันธ์ |
๏ เผ่าพงศ์วงศ์วาร | |
เพื่อนเรือนเพื่อนบ้าน | ผิดพ้องหมองกัน |
เคืองขุ่นครุ่นเคียด | รังเกียจเดียดฉัน |
ฤาว่างเว้นวัน | จองจิตรฤษยา |
๏ ห่อนผูกไมตรี | |
ร่วมสุขเขษมศรี | พาทีปรีดา |
ทำเล่ห์เท่ห์กล | แยบยลนานา |
ซื่อส่อต่อหน้า | ลับหลังปรวนแปร |
๏ แหวนทองเงินตรา | |
แพรพรรณผืนผ้า | ย้ายยักชักแช |
ผันผ่อนซ่อนไว้ | ห่อนให้ผัวแล |
เปนหญิงแสนแง่ | ลามกพกลม |
๏ ล้วนชาติหฤโหด | |
ก่อเข็ญเปนโทษ | ชายร้างห่างสม |
ฤาห่อนเคียงคู่ | สมสู่อภิรมย์ |
บำราศขาดชม | เชยชิดนิจกาล ๚ |
๒๑ เอกองค์อนงค์นุชนงคราญ | กลศศิชัชวาลย์ |
เมฆบพ้องพาน | ก็ผ่องทิศ |
๏ เปนพงศ์ขัติยาวราฤทธิ์ | วิบุลยธนะสมิทธิ์ |
อรรคราชิศ | รบดี |
๏ รักศักดิสุริวงศ์กระษัตรีย์ | กลมิคจมรี |
เสน่หอินทรีย์ | สงวนพาล |
๏ ไป่ได้อาไลยในชนมาน | บมละสัตยปาน |
เปรียบก็ปูนประมาณ | ดั่งยองยง |
๏ บริรักษ์ภักดีบาทบงสุ์ | นฤบดิศรทรง |
คุณะคือองค์ | พระภรรดา |
๏ รักตนสงวนตนกัลยา | ครหะวจนะทา |
รุณะโทษา | จงอย่าพาน |
๏ ยังราชหฤไทยนราบาล | นฤจิตรวิมัติดาล |
เชื่อฤาร้าวราน | เสน่ห์สนิท |
๏ โดยสุนทรภาพยมิตรจิตร | กลชนมชีวิต |
สุจริตร่วม | มโนสมาน |
๏ ห่อนเคียดเคืองคำรำคาญ | ประดิพัทธขัติยปาน |
เปรียบดังชนมาน | บหม่นหมาง |
๏ จงจำพร่ำพจนอย่าละวาง | คุณวิบุลยทาง |
วัตจริยาง | คขัติยา |
๏ จักเจริญเกียรติยศฦาชา | อิศริยยศวรา |
ดิเรกบริวา | ระไพบูลย์ |
๏ สมศักดิอรรคราชประยูร | วรอุทิศตระกูล |
อย่าพึงเสื่อมสูญ | ในสิ่งสัตย์ |
๏ ไว้ความสรรเสริญเจริญสวัสดิ์ | คุณวิบุลยพิพัฒน์ |
โดยวิริยวัตร | กระสัตรี |
๏ พึงทราบอัธยาสวามี | มนัสภิรัตปรี |
ดาอันใดมี | บันโดยตาม |
๏ อย่าทำทรนงจิตรหยาบหยาม | สุจริตประดิษฐงาม |
พึงพยายาม | เสงี่ยมสงวน |
๏ ทูลแถลงแสดงอรรถโดยควร | ยุบลสัตยประมวญ |
เท็จบทบทวน | มาทูลไท |
๏ รอบรู้กิริยาอัชฌาไศรย | นฤบดิศรไอ |
ศูรย์พระสาสน์ไข | บขัดคำ |
๏ ร่วมทุกข์สุขร่วมรมย์สัม | ฤทธิหฤทยบำ |
เรอบำรุงทำ | คุณาสนอง |
๏ สวามิภักดีจิตรโดยปอง | กตัญญูวิบุลยครอง |
กรรมบถคลอง | กุศลแสวง ๚ |
๑๑ ตื่นก่อนเมื่อนอนหลัง | พึงเฝ้าฟังบรรหารแสดง |
ตรัสใช้รไวรแวง | รวังศัพท์รับสั่งสาร |
๏ ยามไท้ธิเบศร์ทรง | ประชวรองค์บสำราญ |
อย่าคลาพยาบาล | บำเรอรักษ์ภักดีตระโบม |
๏ ปางท้าวธไสยา | อย่าลีลาให้เครงโครม |
อำรุงฤไทยประโลม | บพิตรผู้อย่าดูเบา |
๏ ที่สูงที่ไสยาสน์ | อย่าอุกอาจจักเอื้อมเอา |
สิ่งใดบได้เคา | รพไท้ฤาไป่ควร |
๏ ยามเอื้อนโองการตรัส | สนองอรรถอย่าลามลวน |
ยามท้าวธเชยชวน | บันโดยชอบในเชิงสม |
๏ ยามร้อนพึงไกวกวัด | รำพายพัดรำเพยลม |
ยามสรงถวายฉม | สุคนธ์ฟุ้งจรุงขจร |
๏ ยามงายก็อยู่งาน | บริบาลบดีศร |
ยามสถิตย์ไสยากร | พึงนวดนั่งระวังยาม |
๏ ปางไท้ธสู่สม | สนมใดบันโดยตาม |
ฤาแหนฤาห่อนงาม | พึงโหดเหตุหวงหึง |
๏ ปางราชรางวัลปัน | กำนัลนางที่พอพึง |
อย่าทัดอย่าทันทึง | อธรรม์จิตรอันฤษยา |
๏ เกรงไท้ฤไทยราน | บันดาลโทษโกรธา |
เสื่อมศักดิเดชา | นุภาพผู้จะดูแคลน |
๏ รักองค์สงวนองค์ | อย่าทนงพึงกลัวแกลน |
ภรรดาคุณาแทน | บิดุเรศพิเศษสมาน |
๏ ไตรตรวจทุกหมวดหมู่ | อนงค์ผู้พนักงาน |
ในราชบำเรอการ | ประฏิบัติกระษัตรา |
๏ เช้าค่ำบำบวงบาท | บมิขาดสักเวลา |
ผดุงราชบริจา | ริกวัตรสวัสดี |
๏ ดูถ้วนทุกนวลนาง | สุรสุรางคนารี |
ปองโปรดปรานีมี | มิตรธรรมอันเที่ยงธรรม์ |
๏ มละเหตุอคติ | บเริ่มริทั้งสี่พรรค์ |
โทษะโมหะฉัน | ทะภยาฤาอาวรณ์ |
๏ ครั้งหนึ่งถึงสองครั้ง | ผิผิดพลั้งพึงสั่งสอน |
สามซ้ำควรกรรมกรณ์ | นุกิจราชอาญา |
๏ หนึ่งรู้จริตจิตร | บพิตรผู้ภรรดาปรา |
รภใดบันโดยอา | รมณพระประสงค์สม |
๏ หนึ่งน้องจักทูลความ | สิ่งใดยามสำเริงรมย์ |
ยามไท้ฤไทยระทม | ทุกขอย่ากิจจาแถลง |
๏ รู้รอบประกอบการ | บริบาลบันโดยแสดง |
ชอบราชมโนแหนง | สิ่งใดไซ้อย่าได้ทำ |
๏ ตรวจตราสุธาโภช | อันเอมโอชบำเรอบำ |
รุงราชผู้พำ | นักนิเนืองคณาประชา |
๏ จัดเครื่องสุคนธ์ปรุง | จรุงรสมาลา |
ลูบไล้พระกายา | ขัติเยศสำอางองค์ |
๏ อิกทั้งพระภูษิต | พิจิตรพัสตรอันบรรจง |
อวลอบตระหลบทรง | เสาวคนธ์เลวงขจร |
๏ น้ำสรงแลน้ำเสวย | รำเหยรสเกสร |
เสารภยเอมอร | อดิเรกชวยฉม |
๏ ปัดปูยี่ภู่ลาด | บรรจ์ฐรณ์อาสน์ภูธรผธม |
ยามราชนิทรารมย์ | บริรักษ์ภักดีผดุง |
๏ ลูบล้างวิบูลย์บท | สุธารสสุคนธ์ปรุง |
ประกอบราชอำรุง | ขณะสู่ไสยาสถาน |
๏ เครื่องสรงพระพักตร์ไท้ | เอาใจใส่เปนนิจกาล |
ปางปิ่นสุธาธาร | มิทันตื่นพึงเตรียมถวาย |
๏ แม้วไท้ธไคลคลาศ | พยุหบาตรคลี่คลาย |
จักโดยเสด็จผาย | คชยานยาตรา |
๏ กูบกั้งกระโจมทอง | วิสูตรป้องกำบังตา |
สำรวมพระไนยนา | อย่าแหวกม่านรเมียลมอง |
๏ แสนเสวกามาตย์ | อันลีลาสอเนกนอง |
ทราบไท้ฤไทยหมอง | มนัสแหนงรแวงถวิล |
๏ หนึ่งน้องอย่ายืนขาน | นุสนธิ์สารแด่ราชินทร์ |
ฤาชอบระบอบระบิล | บำญัติหยาบพึงเยงยำ |
๏ เถ้าแก่ชะแม่หมู่ | กำนัลผู้ใดใดทำ |
ควรโทษพิโรธคำ | อย่าเคียดขึ้งให้เครงโครม |
๏ พึงน้องสำรวมโอษฐ์ | ผรุสโทษทำลายโฉม |
เสียศรีอินทรีย์โทรม | ศุภลักษณ์พักตราหมอง |
๏ หนึ่งเราแต่เยาว์มี | ชนนีชนกครอง |
ตราบได้ภิเษกสอง | สุขในมไหศวรรย์ |
๏ คุณพระภรรดาเจ้า | ได้ปกเกล้าช่วยกั้นกัน |
คุ้มขวงภยันต์อัน | ตรายร้างบรางพาน |
๏ ธรรมดาคณะพธู | บำราศคู่สมัคสมาน |
เสมอแหวนวิเชียรราน | รังษีหมองบผ่องพรรณ |
๏ เจียรจันทรดารก | วลาหกมากีดกัน |
เศร้าแสงชรอับอัน | ธการคลุ้มชรอุ่มโพยม |
๏ เฉกหญิงที่ชายหน่าย | แม้เปนม่ายก็หมองโฉม |
เสื่อมสุขแต่ทุกข์โทม | มนัสเศร้ากำสรวลศัลย์ |
๏ ชุมชนจะชวนฉิน | ประมาทหมิ่นทุกสิ่งอัน |
ยากนักจักผ่อนผัน | บรรเทาที่สัตรีตรอม |
๏ สบสรรพสิ่งชั่ว | มาเกลือกลั้วให้หมองมอม |
พักตร์ผ่องก็เผือดผอม | พิกลรูปจักซูบทรง |
๏ พฤษภกาษร | อิกกุญชรอันปลดปลง |
โททนต์เสนงคง | สำคัญหมายในกายมี |
๏ นรชาติวางวาย | มลายสิ้นทั้งอินทรีย์ |
สถิตย์ทั่วแต่ชั่วดี | ประดับไว้ในโลกา |
๏ ความดีก็ปรากฎ | กฤติยศฦาชา |
ความชั่วก็นินทา | ทุรยศยินขจร |
๏ เปนราชบุตรี | มหิษีมหิศร |
เสวยสวัสดิถาวร | ถวัลยราชธราดล |
๏ อย่าเผยบัญชรบาน | พิศาลทัศนาชน |
จักแถลงแสดงนุสนธิ์ | อย่าสรวลเสียงสำเนียงดัง |
๏ เดินนั่งจงยั้งองค์ | ดำรงกายระไวระวัง |
ซวดซวนก็ชวนชัง | ชนผองจะซร้องสรวล |
๏ อย่าด่วนครรไลแล่น | กรกรีดแหวนบรางควร |
ทอดตาลิลาจวน | สดุดบาทจักพลาดพลำ |
๏ อย่าเดินทัดมาลา | เสยเกศาบควรทำ |
จีบพกพลางขานคำ | สกิดเพื่อนสำรวลพลาง |
๏ ยุรยาตรโยกย้าย | กรกรีดกรายสไบบาง |
ยอหัดถ์สำผัสปราง | จักเสื่อมสวัสดิสัตรี |
๏ นุ่งเฟ็ด[๕]ภูษาเดิน | แลมุ่งเมิลวิถีลี |
เปลือยเปล่าพระอินทรีย์ | หนึ่งสองบ่าสไบทรง |
๏ พบชายก็ชายสรวล | สำรวลฤาสำรวมองค์ |
ล้วนเลศอวมง | คลเหตุบห่อนงาม |
๏ เท้าคางแลเท้าแขน | จนองค์แอ่นฤาเขินขาม |
หนึ่งสนธยายาม | แลแวะพูดเพื่อนเคหา |
๏ หนึ่งนั่งเอาบ่าทรง | ศิระบงบโสภา |
โยกย้ายวิการกา | ยประเภทหลากหลาย |
๏ หนึ่งสถิตย์ที่บันได | อิกร่มไม้แลตากกาย |
นอนนั่งยังชานชาย | สถลท้องวิถีทาง |
๏ ล้วนเลศอัปรลักษณ์ | ทุรลักษณานาง |
ราคีคดีหมาง | กระมลผู้ภรรดาตน |
๏ หนึ่งโสดจักสำรวล | บมิควรทรอึงอล |
แย้มยิ้มพะพริ้มยล | พักตรเพริศพะเพราพราย |
๏ จักจามบงามแรง | แสดงอรรถอย่าตรัสหลาย |
นอนนานมักคร้านกาย | ป่วยการกิจคิดการงาน |
๏ น้อยภักษ์ก็ผอมซูบ | สริรรูปก็บันดาล[๖] |
มากภักษ์ก็พีพาน | จะหนักเนื้อแลเทื้อองค์ |
๏ พึงภักษพอประมาณ | บวิการวิกลทรง |
โสภาคยยรรยง | ทุกสิ่งสิ้นทั้งอินทรีย์ |
๏ อิกอิริยาบถ | กำหนดถ้วนทั้งสี่มี |
นั่งนอนหนึ่งจรลี | แลยืนพร้อมเสมอสมาน |
๏ เพียรกิจบคิดเกียจ | ฤากลัวเกลียดในงานการ |
รอบรู้วิธีชาญ | ประฏิบัติกระษัตรา |
๏ รักตนเสงี่ยมตน | บำเพ็ญผลสัตยา |
ทานศีลศรัทธาปรา | รภเกื้อกุศลธรรม์ |
๏ รักสัตวนานา | พึงรักษาบเดียดฉัน |
เลี้ยงดูทุกคืนวัน | จนอิ่มหนำเปนอาจิณ |
๏ รักรุกขอุประถัมภ์ | พึงรดน้ำแลพูนดิน |
กิ่งก้านฤารานสิน | สงวนไว้ได้เชยชม |
๏ รักชนพึงเลี้ยงดู | ให้อยู่สุขสำราญรมย์ |
นุ่งห่มอุดมสม | บูรณพร้อมภักษาหาร |
๏ ใช้สอยบหลบลี้ | ฤาหน่ายหนีในงานการ |
จงรักภักดีนาน | ห่อนเหินห่างคุ้งวางวาย |
๏ ผูกงูด้วยมนตรา | วิทยาอาคมหมาย |
ผูกสารบเคลื่อนคลาย | ด้วยเชือกบาศกระสันพัน |
๏ ผูกชนด้วยไมตรี | จิตรปรีดีหฤาหรรษ์ |
รักคุ้งชีวาวัน | มรณาศฤาหน่ายแหนง |
๏ คำสอนสมรมาลย์ | ประสาทสารสุนทรแสดง |
จงจำอย่าเคลือบแคลง | ประพฤติเพื่อผดุงตน[๗] |
๏ เปนที่เสน่หา | แต่ภรรดาเจริญผล |
กว่าเล่ห์เสน่ห์มนต์ | ตรมายาอันอาธรรม์ ๚ |
๑๕ มธุรพจนรำพรรณ | พื้นพิเศษสรรพ์ | สถาพร |
๏ มธุรพจนสารสอน | เชิญวิมลสมร | บำรุงองค์ |
๏ มธุรพจนยรรยง | สรรพทุกสิ่งมง | คลาเลิศ |
๏ มธุรพจนกอปเกิด | วัฒนาประเสริฐ | สวัสดี |
๏ มธุรพจนสารศรี | ธรรมวาที | สุภาสิต |
๏ มธุรพจนโสภิต | นุชนาฎพนิต | บำเพ็ญเพียร |
๏ อมรนิกรอันเสถียร | ราชมณเฑียร | จะอวยไชย |
๏ อมรนิกรสถิตย์ใน | เศวตฉัตรไท | ธอวยผล ๚ |
๑๒ วรราชกนิษ | ฐพนิตวิมล |
ธสดับอนุสนธิ์ | อนุสาสนคดี |
๏ ศุภมงคลเหตุ | วรเชษฐภคินี |
ก็ประณตบทศรี | ศิรรับพจนา |
๏ ปฏิบัติบขาด | ดุจนาฏกถา |
คุณวัฒนปรา | กฏเกิดอภิรมย์ |
๏ ขัติเยศสวา | มิธมาสุขสม |
รติราคนุกรม | กิจกามตระกล |
๏ ธก็เสพยสวัส | ดิพิพัฒณพระมณ |
ฑิรเทียรพิชยน | ตพิมานอมรินทร์ |
๏ ธก็สมฤทธิใน | หฤทัยยุพิน |
สุขกามประดิทิน | ทิพรสฤาปาน |
๏ ธเสวยสิริรัช | วรฉัตรอุฬาร |
จิตรผาสุกสาน | ติสมบัติสมบูรณ์ ๚ |
๑๔ กฤษณาสุภาสิตวิธี | คดีโลกย์ฤาเสื่อมสูญ |
สำหรับประดับยศประยูร | เยาวยอดยุพาพงา |
๏ พึงเพียรบำเพ็ญพิพิธวัตร | ประฏิบัติภรรดา |
สุจริตเจริญสวัสดิสวา | มิภักดีแต่โบราณ |
๏ โดยกิจกตัญญุกตเว | ทิบุพเพภิปรายสาร |
เปนอย่างแต่ปางอดีตกาล | ประกาศเกียรติในโลกา |
๏ เนืองนางสุรางคพึงอำรุง | ผดุงโดยจรรยาปรา |
กฏกลวิมลมกุฏิอา | ภรณรัตนสัตรีทรง |
๏ เปนศรีสถาพรอเนก | อดิเรกคุณคง |
เฉลิมเกศนิกรอรอนง | คพธูทั้งธาษตรี ๚ |
๏ กฤษ ณายุพาพักตร์เพี้ยง | เพ็ญจันทร์ |
นา เรศเชษฐรำพรรณ | พร่ำถ้อย |
สอน นุชดุจแสดงฉัน | ทพากย์พจน์ นี้นา |
น้อง สดับรับสารสร้อย | สืบสร้างสมประสงค์ ๚ |
[๑] อักขรวิธีตามฉบับพิมพ์ครั้งแรก พุทธศักราช ๒๔๖๖
[๒] ฉบับตัวเขียนและจารึกว่า “มีองค์อิศราธิปไท”
[๓] ฉบับตัวเขียนและจารึกว่า “จีรประภา”
[๔] ฉบับตัวเขียนและจารึกว่า “เกรียมกรม”
[๕] นุ่งเฟ็ด หมายถึง การนุ่งผ้าที่ถลกขึ้นสูง
[๖] ฉบับตัวเขียนและจารึกว่า “สริรรูปบันดาล”
[๗] ฉบับตัวเขียนและจารึกว่า “ประพฤทธิเพื่อผดุงตน”