บทนำเรื่อง

คำกลอนสอนหญิงแต่งเป็นกลอนสุภาพ ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง อีกทั้งยังไม่เคยพิมพ์เผยแพร่มาก่อน การจัดพิมพ์ครั้งนี้ได้ตรวจสอบชำระจากเอกสารสมุดไทย เลขที่ ๑๓ ในหมวดวรรณคดี หมู่กลอนสุภาษิตและคำสอน ซึ่งเก็บรักษาไว้ที่กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก สำนักหอสมุดแห่งชาติ

เรื่องคำกลอนสอนหญิงนี้ไม่ทราบระยะเวลาที่แต่งแต่เมื่อพิจารณาจากสำนวนกลอนแล้วน่าจะแต่งในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น และจากเอกสารตามต้นฉบับเดิมนั้น สันนิษฐานว่าเรื่องนี้แต่งไม่จบด้วยเพราะรูปแบบของกลอนที่ขึ้นต้นด้วยวรรครับจะต้องจบด้วย “เอย” เสมอ

เนื้อหาของคำกลอนสอนหญิงเป็นคำสอนที่เป็นหลักประพฤติปฏิบัติของสตรีที่จะดำเนินชีวิต ในการครองเรือนให้รู้หน้าที่ของการปฏิบัติตนเป็นภรรยาที่ดี ดังที่ในคำกลอนกล่าวว่า

คำสอนนี้เริ่มจากการให้สตรีรู้จักรักษากิริยามารยาท ให้ระวังรักษาตน มีความกตัญญูและจงรักภักดีต่อสามี การเป็นภรรยาที่ดีนั้น ต้องหมั่นคอยปรนนิบัติดูแลสามี รู้จักถนอมน้ำใจ เข้าใจในอัธยาศัยของสามี และอย่าแสดงอาการหึงหวงให้ดูไม่งาม คำสอนเหล่านี้หากสตรีใดนำไปปฏิบัติจะได้รับการยกย่องว่าเป็นกุลสตรีที่งามพร้อม

ผู้แต่งได้กล่าวถึงลักษณะของการเป็นภรรยาว่ามีสองลักษณะ คือ ภรรยาหลวง และภรรยาน้อย ลักษณะของการเป็นภรรยาหลวงจะต้องรู้จักการปฏิบัติตนและการวางตนให้เหมาะสม สอนให้เป็นผู้มีน้ำใจโอบอ้อมอารีแก่บริวาร หากจะกระทำในสิ่งใดควรจะพิจารณาให้รอบคอบ ให้รู้จักปฏิบัติดีต่อเพื่อนของสามี แต่หากไม่ใช่เพื่อนสนิทไม่ควรทำตนใกล้ชิด ควรหลีกเลี่ยงสิ่งที่จะทำให้ตนเสื่อมเสีย หากรู้จักพิจารณาและเลือกสรรที่จะกระทำในสิ่งที่ดีงามจะได้ชื่อว่าเป็นหญิงที่มีสติปัญญา

และสอนให้มีคำพูดที่ซื่อตรงจะได้เป็นที่ไว้วางใจแก่สามี ให้รู้จักปรนนิบัติในหน้าที่แม่บ้าน แม่เรือนดูแลให้สามีรับประทานอาหาร เมื่อยามนอนต้องดูแลให้เรียบร้อย ให้เชื่อฟังและเคารพนบนอบสามี เมื่อยามมีทุกข์ต้องร่วมทุกข์ ยามสุขก็ร่วมสุขด้วยกัน

สอนข้อห้ามที่ไม่ควรปฏิบัติ ดังนี้

ไม่พาตัวไปใกล้สิ่งที่ไม่ดี ดังคำสอน

ให้มีความซื่อสัตย์เคารพรักสามีตนแต่เพียงผู้เดียว และห้ามทำเสน่ห์ยาแฝดให้สามีหลงใหล เพราะเป็นสิ่งไม่ดี หากหญิงใดได้กระทำจะทำลายชื่อเสียงเกียรติยศและเป็นกรรมติดตัวไปตลอดชีวิต

ไม่ขึ้นเสียงหรือเถียงสามี และหากสามีโกรธ อย่าโกรธตอบ ต่อเมื่อหายโกรธแล้วจึงพูดจากันด้วยความรักความเข้าใจ

ไม่กล่าววาจาให้เป็นที่ขัดเคืองใจ

ลักษณะของการเป็นภรรยาน้อยนั้น ผู้แต่งกล่าวว่า สตรีที่ต้องเป็นภรรยาน้อยจะต้องรู้จักประพฤติปฏิบัติตน ต้องเจียมตนถึงแม้จะได้ชื่อว่าเป็นภรรยาน้อยจะต้องมีความซื่อสัตย์ ให้เคารพยำเกรงสามี สิ่งใดที่ไม่ดีงามไม่ควรกล่าวให้สามีฟัง จดจำข้อห้ามที่ไม่ควรปฏิบัติและให้กระทำแต่สิ่งที่ดี จะเห็นได้ว่าคำสอนนี้เป็นหลักปฏิบัติในการนำไปเป็นแบบอย่างสำหรับสตรีที่จะใช้ชีวิตในการครองเรือนให้รู้จักทำหน้าที่ของการเป็นภรรยาที่ดี ซึ่งผู้แต่งได้สอนว่าให้พิจารณาเลือกที่จะกระทำ หากสตรีใดรู้จักนำคำสอนไปปฏิบัติ ชีวิตครอบครัวจะพบกับความสุขความเจริญเกิดมงคลในชีวิต เป็นที่สรรเสริญแก่คนทั่วไป แม้เทวดาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ก็ร่วมยินดีด้วย