บทนำเรื่อง

เรื่องนารีศรีสวัสดิ์ “ธนญไชยเศรษฐีสอนนางวิสาขา” แต่งเป็นกลอนสุภาพ ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง ตอนต้นของเรื่องมีคำโคลงนำเรื่อง ๒ บท หนังสือนารีศรีสวัสดิ์เก็บรักษาอยู่ในหอพระสมุดวชิรญาณ ฉบับที่นำมาตรวจสอบชำระนี้พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพุทธศักราช ๒๔๖๓ เนื้อหาเป็นคำสอนให้สตรีรู้หลักการประพฤติปฏิบัติตน มีทั้งข้อห้ามและข้อควรปฏิบัติ ผู้แต่งได้นำเรื่องราวจากพุทธประวัติที่เกี่ยวข้องกับนางวิสาขา สตรีผู้มีความเป็นเลิศในการถวายทานแก่พระบรมศาสดาและพระภิกษุสงฆ์ในครั้งพุทธกาล ผู้แต่งได้นำเรื่องเป็นคำโคลงว่า

เนื้อหาของเรื่องนารีศรีสวัสดิ์ “ธนญไชยเศรษฐีสอนนางวิสาขา” มีที่มาจากเรื่องราวในพุทธประวัติ กล่าวถึงเศรษฐีนามว่า ธนญไชย เกิดในตระกูลเศรษฐีในเมืองภัททิยนคร มีภรรยานามว่าสุมนาเทวี มีธิดานามว่านางวิสาขา มีปู่ชื่อเมณฑกเศรษฐี นางวิสาขาเป็นที่รักดุจแก้วตาดวงใจของบิดามารดาและปู่ ด้วยเป็นหญิงที่ชาญฉลาด รู้จักในเหตุอันควรและไม่ควร เมื่อนางมีอายุได้ ๗ ขวบ เมณฑกเศรษฐีผู้เป็นปู่ได้ให้นางวิสาขาพร้อมบริวารทั้ง ๕๐๐ คน ขึ้นรถ ๕๐๐ คัน และแวดล้อมไปด้วยทาสีอีก ๕๐๐ คน ไปต้อนรับพระบรมศาสนา เมื่อพระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมจบลง นางวิสาขาพร้อมบริวารก็ได้บรรลุโสดาบัน นางวิสาขาจึงได้ชื่อว่าเป็นอริยบุคคลตั้งแต่เป็นเด็กหญิงอายุเพียง ๗ ขวบ

ครั้งนั้นในกรุงสาวัตถี มีเศรษฐีตระกูลหนึ่งชื่อว่า มิคารเศรษฐีมีบุตรชายชื่อว่า ปุณณวัฒนกุมาร เมื่อเจริญวัยสมควรที่จะมีคู่ครอง บิดามารดาจึงขอให้ปุณณวัฒนกุมารแต่งงานเพื่อสืบทอดวงศ์ตระกูล แต่ปุณณวัฒนกุมารไม่ประสงค์จะแต่งงาน เมื่อถูกบิดามารดารบเร้ามากขึ้น เขาจึงกล่าวว่าหากเมื่อใดพบหญิงสาวที่ประกอบพร้อมด้วยความงาม ๕ ประการ ซึ่งเรียกว่าเบญจกัลยานีแล้วจะทำตามคำขอของบิดามารดา มิคารเศรษฐีจึงเชิญพวกพราหมณ์ผู้มีความเชี่ยวชาญในด้านอิตถีลักษณะ ไปแสวงหาหญิงผู้มีความงามทั้ง ๕ ประการ พร้อมมอบมาลัยทองคำและเครื่องของหมั้นไปด้วย พวกพราหมณ์ได้แสวงหาไปตามเมืองต่างๆ จนมาถึงเมืองสาเกตได้พบกับนางวิสาขา ขณะนั้นนางวิสาขาอายุย่างเข้า ๑๕ – ๑๖ ปี และมีลักษณะเบญจกัลยาณีครบถ้วน คือ ผมงาม เนื้องาม กระดูกงาม ผิวงาม และวัยงาม พวกพราหมณ์จึงถามถึงชาติตระกูล เมื่อทราบว่าชาติตระกูลเสมอกัน พราหมณ์จึงสวมพวงมาลัยทองให้นางวิสาขาเป็นการหมั้นหมายและกำหนดวันวิวาหมงคล

ธนญไชยเศรษฐีผู้เป็นบิดาของนางวิสาขาจึงสั่งให้ช่างทองทำเครื่องประดับชื่อ มหาลดาปสาธน์เพื่อมอบให้ธิดา ซึ่งเป็นเครื่องประดับพิเศษที่มีคุณค่ามหาศาลถึง ๙ โกฏิ พร้อมมอบทรัพย์สินเงินทองของใช้ต่างๆ รวมทั้งข้าทาสบริวารและฝูงโคอีกจำนวนมากมายให้แก่นางวิสาขา และก่อนที่นางวิสาขาจะไปสู่ตระกูลของสามี ธนญไชยเศรษฐีได้สั่งสอนอบรมมารยาทสมบัติของตระกูลสตรีที่จะไปสู่ตระกูลของสามี ดังนี้

สอนให้รู้จักระมัดระวังในอิริยาบถต่าง ๆ ทั้งการเดิน การนั่งการพูดจา และการแสดงกิริยาอาการ

สอนให้รู้จักจัดเตรียมสิ่งของเครื่องใช้ในครัวเรือน และเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่มให้มีความเป็นระเบียบเรียบร้อย

และ

การรู้จักปรนนิบัติเอาใจใส่ดูแลสามี หากทราบว่าสามีไม่ชอบสิ่งใดก็ไม่ควรกระทำ และสอนว่าชีวิตการครองคู่นั้นผู้ชายไม่ได้เลือกสรรหญิงที่มีความงามเป็นเลิศ เพียงแต่หญิงนั้นมีมารยาทงาม วาจางามก็เป็นคุณสมบัติให้ชายรักได้

สอนให้มีความซื่อสัตย์จงรักภักดีต่อสามี โดยยกตัวอย่างให้เห็นถึงความจงรักภักดีของพระนางมัทรีที่ต่อพระเวสสันดรเมื่อครั้งถูกเนรเทศออกจากบ้านเมือง

ธนญไชยเศรษฐียังสอนให้นางวิสาขามีความเมตตาและยุติธรรมต่อข้าทาสบริวาร หากบริวารกระทำผิดก็ให้สอบสวนโดยรับฟังข้อเท็จจริง เมื่อนายมีความยุติธรรมและมีน้ำใจต่อบริวารเขาก็จะมีใจจงรักภักดีต่อเจ้านายโดยแท้จริง

เรื่องธนญไชยเศรษฐีสอนนางวิสาขานี้ นอกจากโอวาทคำสั่งสอนของธนญไชยเศรษฐีที่มีต่อนางวิสาขาแล้ว ในเรื่องนี้ยังสะท้อนให้เห็นถึงสภาพสังคมและวิถีชีวิตของผู้คนในสมัยนั้นได้อย่างชัดเจนในเรื่องของ “วัฒนธรรมการกินหมาก” ด้วยสังคมไทยในสมัยโบราณนิยมการกินหมาก บ้านเรือนในสมัยก่อนจะมีเชี่ยนหมากไว้รับแขก ในงานแต่งงานก็จะมีพิธีแห่ขันหมาก และเป็นค่านิยมของคนสมัยโบราณว่าการเจียนหมากเป็นงานศิลปะที่ต้องใช้ฝีมือ สตรีที่เจียนหมากได้สวยจึงเป็นกุลสตรีที่ได้รับการยกย่อง มีความเป็นผู้หญิงที่สมบูรณ์แบบ ดังคำสอนที่ธนญไชยเศรษฐีสอนนางวิสาขาว่า

นอกจากธนญไชยเศรษฐีจะอบรมสั่งสอนในการปฏิบัติตนเป็นกุลสตรีที่ดีงามพร้อมสมบูรณ์แบบแล้วยังให้โอวาทที่เป็นแนวทางปฏิบัติตนในการครองเรือน ดังนี้

โอวาทข้อที่ ๑ สอนว่า ไฟในอย่านำออก หมายความว่า อย่านำความไม่ดีไม่ถูกต้องของพ่อแม่สามีและสามีไปพูดให้คนภายนอกฟัง ดังคำสอนว่า

โอวาทข้อที่ ๒ กล่าวว่า ไฟนอกอย่านำเข้า หมายความว่า เมื่อมีบุคคลภายนอกตำหนิพ่อแม่สามีและสามีว่าอย่างไร อย่านำมาเล่าให้คนในบ้านฟัง

โอวาทข้อที่ ๓ สอนให้นางวิสาขาควรพิจารณาให้ของแก่คนที่ยืมของไปใช้แล้วนำมาส่งคืน

โอวาทข้อที่ ๔ ไม่ควรให้แก่คนที่ยืมของไปใช้แล้วไม่นำมาส่งคืน

โอวาทข้อที่ ๕ ควรให้ทั้งแก่คนที่ให้และไม่ให้ คือ เมื่อมีญาติมิตรหรือผู้ยากจนมาขอความช่วยเหลือหรือพึ่งพาอาศัย เมื่อให้ไปแล้วแม้จะได้คืนหรือไม่ได้คืนก็ควรจะให้

โอวาทข้อที่ ๖ พึงนั่งให้เป็นสุข หมายความว่า ไม่นั่งในที่ที่กีดขวางของพ่อแม่สามีและสามี

โอวาทข้อที่ ๗ พึงบริโภคให้เป็นสุข หมายความว่า ควรจัดเตรียมข้าวปลาอาหารให้พ่อแม่สามีและสามีบริโภคก่อน แล้วตนจึงบริโภคภายหลัง

โอวาทข้อที่ ๘ พึงนอนให้เป็นสุข หมายความว่า ควรจัดเตรียมเครื่องนอนทั้งฟูกหมอนให้สะอาดเรียบร้อยและหากสามีเข้านอนก่อน จงตรวจตราความเรียบร้อยของบ้าน

โอวาทข้อที่ ๙ พึงบำเรอไฟ หมายความว่า ภรรยาต้องมีความสำนึกอยู่เสมอว่า พ่อแม่สามี และสามีเปรียบเสมือนดวงไฟที่จะต้องหมั่นดูแลรักษา

และโอวาทข้อที่ ๑๐ พึงนอบน้อมเทวาดาภายใน หมายถึง ให้มีความสำนึกอยู่เสมอว่า พ่อแม่ของสามีและสามีเปรียบเสมือนเทวดาที่จะต้องให้ความเคารพนอบน้อม

ธนญไชยเศรษฐีได้สอนความเป็นกุลสตรีที่เพียบพร้อมไปด้วยความรู้ ความสามารถด้านการเรือนและการรู้จักครองตน อีกทั้งกิริยามารยาท และการรู้จักปรนนิบัติสามี เช่น การจัดเตรียมเสื้อผ้า เครื่องนอนให้สะอาดสะอ้าน ให้ตื่นก่อนและนอนทีหลังสามี หมั่นคอยจัดเตรียมน้ำล้างหน้า และห้ามมิให้รับประทานอาหารก่อนสามี หากมีแขกไปใครมาให้เตรียมการต้อนรับดูแลข้าวปลาอาหารให้บริบูรณ์ หน้าที่เหล่านี้เป็นค่านิยมที่สังคมไทยโบราณมุ่งหวังให้สตรีประพฤติปฏิบัติตาม หากแต่ค่านิยมบางประการในสมัยนั้น เช่น สตรีต้องตื่นก่อนนอนทีหลัง หรือการกราบเท้าสามีก่อนนอน จะไม่เป็นที่นิยมแล้วก็ตาม แต่หากสตรีเลือกข้อควรปฏิบัติตนเพื่อนำไปปรับใช้กับชีวิตการครองเรือนในปัจจุบัน ชีวิตครอบครัวก็จะพบกับความสุขได้เช่นเดียวกัน

เอกสารอ้างอิง

สุรีย์ มีผลกิจ. พระพุทธประวัติ. จัดพิมพ์โดยบริษัทคอมฟอร์ม จำกัด, ๒๕๔๑.