บทนำเรื่อง

สุภาษิตสอนหญิงสำนวนนี้ยังไม่เคยพิมพ์เผยแพร่มาก่อน แต่งเป็นคำประพันธ์ ๓ ชนิด คือ โคลงสี่สุภาพ ๑ บท โคลงสอง ๒ บทและร่ายสุภาพ จำนวน ๙๖ วรรค สุภาษิตสอนหญิงปรากฏอยู่ตอนปลาย สมุดไทยเรื่องโคลงกำสรวลศรีปราชญ์ จากเอกสารเลขที่ ๓ และเลขที่ ๕ ซึ่งเก็บรักษาไว้ที่กลุ่มตัวเขียนและจารึก สำนักหอสมุดแห่งชาติ บทเริ่มต้นของสุภาษิตสอนหญิงบอกจุดมุ่งหมายของการแต่งว่า เป็นคำสอนสำหรับสตรีนำไปปฏิบัติ หากหญิงใดปฏิบัติตามเสมือนมีอาภรณ์ล้ำค่าไว้ประดับตนชีวิตจะประสบแต่ความเจริญรุ่งเรือง

เนื้อหาของสุภาษิตสอนหญิงประกอบด้วยคำสอน ๗๗ ข้อ เป็นหลักการประพฤติปฏิบัติสำหรับสตรีนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน มีคำสอนทั้งที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติตนต่อครอบครัวและสังคม คำสอนนี้เป็นแบบแผนให้สตรีรู้จักหน้าที่ของการเป็นกุลสตรีและการประพฤติตนเป็นคนดี ดังตัวอย่างคำสอนในเรื่องการดูแลปรนนิบัติเอาใจใส่สามี สร้างความดีงามเพื่อให้สามีรัก อย่าเถียงทะเลาะหรือแข็งขืนกับสามีอย่ารับประทานอาหารก่อนสามี ให้รักเคารพและเชื่อฟังสามี หากสามีโกรธภรรยาต้องระงับอารมณ์ไว้ เช่น อย่าต่อสู้สวามี เอาน้ำใจผูกผัว แต่งตนให้ผัวรัก อย่ามักกินก่อนผัว

สอนเรื่องความประพฤติและกิริยามารยาท เช่น ไม่หัวเราะเสียงดัง รู้จักใช้คำพูดที่เหมาะสม อย่าพูดจากลับกลอก อย่าคิดว่าตนเองดีกว่าผู้อื่น ระงับความโกรธ ละเว้นสิ่งมัวเมา เมื่อกระทำผิดให้รับผิดอย่าแก้ตัว เช่น สรวลอย่าดังสุดเสียง แต่งวาจาให้คม อย่าเอาตัวเป็นใหญ่ อย่าอวดดีกลางชน

สอนให้รู้จักวางตนในสิ่งที่ควรทำ และไม่ควรกระทำ เช่น

สอนให้ทำความดี หมั่นสร้างบุญกุศลทั้งตนเองและครอบครัว เช่น ชักพ่อแม่ทำทาน รักกุศลยิ่งชีพ สร้างกุศลอย่ารู้โรย

สอนให้รู้จักประมาณตน อย่าปรารถนาในสิ่งที่ไม่ใช่ของตน อย่าหลงในอำนาจวาสนา เช่น

ไม่ให้นำเรื่องในครอบครัวไปเล่าให้ผู้อื่นฟัง และไม่นำเรื่องไม่ดีนอกบ้านมาเล่าให้คนในครอบครัวฟัง

ให้มีความซื่อสัตย์สุจริตทั้งความประพฤติและการประกอบอาชีพ เช่น “ตรงให้ตรงสัตยา” “ตายด้วยสัตย์สุดงาม” “คิดหาลาภโดยชอบ” “ประกอบการโดยธรรม์”

ให้ละอายต่อการทำบาป เช่น อายแก่บาปจงมาก อย่ากอบโกยการบาป

สอนให้มีน้ำใจไมตรีต่อผู้อื่น และรู้จักใช้คำพูดที่สุภาพ อ่อนหวาน เช่น เอาไมตรีล้อมรั้ว ยารสหวานดับโกรธ สอนให้ห่างไกลจากคนไม่ดี เช่น อยู่ให้ไกลคนพาล

คำสอนจากเรื่องสุภาษิตสอนหญิงสามารถนำมาใช้ได้ในชีวิตครอบครัวเพื่อให้สตรีรู้จักดูแลปรนนิบัติสามีในเรื่องต่าง ๆ ในการใช้ชีวิตคู่ร่วมกัน นอกจากหน้าที่ของการเป็นแม่บ้านที่ดีแล้วนั้น ผู้แต่งยังได้สอนการปฏิบัติตนให้เป็นคนดีทั้งความประพฤติ การใช้กิริยาวาจา มีข้อห้ามและข้อควรปฏิบัติหลายประการสามารถนำมาใช้ได้กับการดำเนินชีวิตในสังคมปัจจุบัน