ไขคำ เล่มปลาย

แปลศัพท์ต่างๆ ซึ่งใช้ในโคลงลิลิตนี้

เรียงตามอักษร

ก

    หน้า
กนกะยันตร์ ยันตร์ (ถมอาคม) ตัวทอง ๑๕๓
กะบิล ลิง ๒๖๖
กะเรีก เหมือนเกรีก [๘๙]
เกษียรสถาน ที่ทะเล (ขาว) น้ำนม ๑๗๑
กระดางลาง อุตรินอกรีตไม่เข้าเรื่อง ๒๙๕
การะวิกวาล ขน (หาง) นกการะเวก ๑๖๑
กิลา เหนื่อย ๒๕๗
โกศะ (หรือโกษะ)ราชย์ คลังราชะสมบัติ ๑๗๗
เกาศะเลส แยบฉลาดของเจ้า ๑๙๓
เกาไศย์ หรือโกไสย์ แพร หรือไหม ๒๕๓
เกาศล ฉลาด ๒๗๘
กัษณุทัย ขณะอาทิตขึ้น [๘๘]

ค

เขบ็จ เหมือนขะบวน หรือระเบียบ เยื้องกราย ๒๕๕
คระโลง แผลงจากโคลงให้กะก้ำ [๙๐]
คระไลหงส์ พระพรหม [๘๘]
คิวา ฅอ [๘๘]
ฆาเรศ ฆะเรศ หรือคาเรศ พระตำหนักเจ้า หรือราชมนเทียร ๒๗๐
คุณะวันต์ ผู้ทรงพระคุณ ๑๘๓
ขันตยางค์ องค์แห่งความอดกลั้น ๒๘๔
ขัษณะ หรือขณะ แผลงจากกษณะ (สันสถฤต) ๒๓๔

ง

หงอนกาฬ ขนนกสีดำติดหมวกเหมือนหงอนดำ ๑๔๘
ง้วน ขยุย หรือก้อนย่อย ๆ ๑๗๑

จ

จเรียง อย่าง จำเรียง ๙๐
จิโรษะ หรือจิโรสระรัชย์ เสวยราชย์รุ่งเรืองอยู่ยืนนาน ๙๐
จุลีย์ องค์น้อย ๑๙๕
จักรตรี จักรและตรีศูล [๘๘]
จัตตาฬีสะ สี่สิบ ๒๔๐

ช

ฉะกามาวะจร หมายหกชั้นพ้า (คือ ๑ จาตุมหาราช ๒ ดาวดึงส์ ๓ ยามา ๔ ดุสิต ๕ นิมานรดี และ ๖ ปรินิมมิตสวัดดี) ๑๖๔
ชะนุม เหมือนชุมนุม คือประชุม ๒๕๖
ชเนศวร์ เจ้าคน ๑๗๑
ชะยัจฉะ หมีตัวชนะ ๑๔๙
ฉะฬายัตน์ เครื่องติดต่อ ๖ อย่าง คือ ๑ ตากับรูป ๒ หูกับเสียง จมูกกับกลิ่น ลิ้นกับรส ๕ ตัวกับสิ่งถูกต้อง ๖ ใจกับข้อคิด ๓๐๘
ชะลาลัย พระตำหนักน้ำ ๒๗๖
ชะเลียง นามมณฑลเมืองเหนือ (แคว้นสุโขทัย) [๘๘]
เฉียง เบื้อง [๙๐]
ชะรุม เหมือมชุมรุม ที่ประชุมพัก ๒๕๒
แฉวก ด้าน หริอฝ่าย ๒๕๖
ฉาริกา ขี้เท่า ๓๐๗
ชีโวษ รุ่งโรจราวกะอาภรณ์พระพฤหัสบดีเทวะ ๒๗๐
ชละฆาเรศ หรือชลคาเรศ พระตำหนักน้ำ ๒๗๐
ฉัตรชัย นามพระกันภิรมย์องค์ที่ ๒ คือ ๑ พระเสนาธิปัติ์ (เรียกเสมาธิปัตย์) สำหรับผู้บัญชาการทัพ ๒ พระฉัตรชัย สำหรับพระมหากษัตร์เจ้า ออกศึกสนาม และ ๓ พระเกาวะพ่าห์ สำหรับอย่าทัพ ๑๕๓
ชัยะธุช ธงชัย ๑๙๓
ชัยะสีห์ พระมหากษัตร์เจ้า ทรงเดชเหมือนราชะสีห์ตัวชนะ ๑๕๓

ซ

เสนีญ หรือสำเนีญ ชมลับหลัง ๑๖๙
สมาชญะ ชื่อ [๘๘]
สยม เอง ๓๐๓
สะลิล น้ำ ๓๑๒
สวังคุลิศ นิ้วงาม ๑๖๙
ศิวะ พระอิศวรเป็นเจ้า ๒๑๐
ศิเนมา หนังฉายกระดุกกระดิกได้ ๒๕๓
ศิวาเศียร พระพรพระอิศวร [๘๙]
ศิเวศ พระอิศวรเป็นเจ้า ๙๘
สิริภัณฑ์ สิ่งเป็นศรี [๘๘]
สุทัยะทิศ อยู่ทิศตวันออก ๔
สุภัทร์ จำเรีญอย่างดี ๒๘๔
สุโรบาย แบบอย่างแกล้วกล้า ๓๐๗
เสริศวร์ เจ้าผู้เบ็นเอกะระทำได้ตามลำลอง ๖
เสวะนะ คบหาสะมาคม ๒๘๙
แสระ ม้า ๒๒๖
ไศวะ ผู้นับถือพระอิศวรเป็นเจ้า ๙๙
โศภี ผู้มีความงาม ๑๘๗
โศภิต งาม ๑๘๗
โสฬสะนาฬีก์ ๑๖ นาฬิกา ๑๙๘
สันนิยาตน์ มอบ หรือตั้งแต่งครบ ๑๖๔
ษัฬมะศัตก์สมัย ยุคร้อยปีที่ ๖ ๑๙๒
สังขะลิก เครื่องจองจำทำโทษ ๒๐๖
สังสรรค์ คบหา ๑๘๓
เซี้ง ร้องรำออกท่าร่าเรีง [๘๘]
สัปดะพิสดิม์ วันที่ ๓๗ ๑๙๗
ศัศิวาเรศ วันจันทร์เจ้า ๒๑๐

ด

ดิเรก (อะดิเรก สระอะ หายกลืน ในสระหน้า) มากยิ่ง ๒๐๔

ต

ตริแนว ๓ แนว ๑๑๕
ตรึงษะสงฆ์ พระภิกษุ ๓๐ รูป ๙๗
ไตรจักร ๓ รอบ [๘๙]
ตาว ดาพ (คำเดียวกัน ต เป็น ด. ว เป็น พ) ๒๖๙

ท

ฒะ ฒ. อุณาโลม เวียก ฒ.ขัดสมาธิ์ [๘๘]
ไทฺวศัต สองร้อย ๑๕๘
ธวัช ธง [๘๘]
ทีฆะรัชย์ ครองราชะสมบัติอยู่นาน ๑๙๙
ทึ่ง อยากรู้อยากเห็น ๒๗๖
ธัญญาปะรัณ เข้าเปลือก และ เมล็ดถั่วงาเป็นต้น ๔๙
ทุพพะลินทรีย์ ร่างกายฟก ไร้กำลัง ๒๓๘
ธุช หรือ ธวัช ธง ๒๓๕
ธรรมภาส แสงธรรม ๒๘๑
ธุมะวะดี บุหรี่ ๑๖๘

น

นะภีสี สีฟ้า ๑๗๑
นิติราชย์ ตำรับราชะการ ๒๑๐
นิติไสยะ ตำรับประเสรีฐ ๒๓๑
นิพัทธ เนื่องนิจ [๘๙]
นิมิต เครื่องสังหรณ์ หรือ ลาง [๘๙]
นิโรธ ว่าดับ ในที่นี้หมายพระนิพพาน ๑๖๕
นิเวศะมาร์ค ทางในวัง ๑๕๘
นีนาท ดังมาก ๒๐๓
นนทิการ เทวะดาสนิธพระศิวะเจ้า [๘๘]
นักษัตร หมายสัตว์ประจำปี [๘๙]

บ

บุรณะมี ราตรีมีพระจันทร์เต็มดวง ๑๘๒
เบ็ญจะดล ห้าชั้น อย่างปะฎลว่าชั้น แต่ดลว่าพื้น ๑๕๓
บัณณะรัสะนาฬีก์ ๑๕ นาฬิกา หรือบ่าย ๓ โมง ๑๙๗
บาทะบงสุ์ ขี้ตีน ๒๐๓

ป

ปะฏิมา ว่ารูปเปรียบ คือพระบรมรูปจำลอง ๒๕๔
ปะฐมะสุทิน วันที่ ๑ ๒๑๐
ปะณิธาน ตั้งหฤหัย ๑๘๘
ประจันตะทวาร พระทวารสุดโต่ง ๑๘๓
ประหลาท เบีกบาน ยินดี ๓๑๕
ปาสาณาสน์ แท่นหิน ๑๔๒

พ

ผะเดียง อัญเชีญ ๑๙๓
พะลัคร์ กำลังเลีส หมายทหาร ๒๔๖
พะลัฑฒ์ (เขียนพะลัทธ์นั้นผิด) รวยแรง (ได้แรง) ๒๔๐
พะลิศยะ พลหมี (พระราม) ๒๔๐
พะลัมภังค์ ปืนใหญ่ เครื่องทำลาย ๒๒๐
พะหุณหะ ร้อนมาก ๒๗๓
พะหุละสุข สุขเกลื่อนกล่นมาก ๑๙๓
พ่าห์ เครื่องพาไปไหนๆ ได้ [๘๘]
พิเนษะกรมณ์ หรือ พินิกษกรมณ์ เสด็จออกทรงพระผนวช ๒๕๔
พิเลปน์ ผัด ทา ชะโลม หรือไล้ ๒๓๒
ภีศะ อาทิต ๒๕๒
พรรลึก เหมือนพิลึก แปลกตาน่าพิศวง ๒๔๓
ภิญโญตม์ ยิ่งๆ อย่างสูงสุด ๑๗๘
ผุล มากเกลื่อนกล่น คือ ชุกชุม ๑๙๓
พฤกษะพรรณ สิ่งที่ทำเป็นต้นไม้ ๑๖๒
พิธะพรรค พวกต่าง ๆ ๒๐๓
พิส ญี่สิบ ๒๐๑
พฤติการ การประดิบัติ หรือกระทำ ๒๘๑
พฤติคุณ ความดีแห่งข้อประดิบัติ หรือกระทำ ๒๘๐
พฤฒิธรรม ธรรมะเครื่องทำให้เจรีญ ธรรมะผู้เฒ่า (ประดิบัติ์มาก่อนเก่าแก่) ๑๔๒
พฤทธิ เจรีญ [๘๘]
พฤษภ งัว [๘๘]
ภิยโย ยิ่ง ๆขึ้นไป [๘๘]

ม

มะณียุค ยุคเพชร์ หมายสมัยดียอดเยี่ยม ๑๕๙
มรกฎ ลิง ๑๙๓
มะหัคฆะภัณฑ์ สิ่งมีค่ามากยิ่งยวด ๒๘๗
มะหุตะมะพร พระพรเลีสสูงยิ่งใหญ่ ๓๐๐
มะหุตสะวินทร์ เจ้าแต่งงานพระราชพิธีมะหระสพใหญ่ ๑๗๑
มะหุตสะวามาตย์ ข้าราชะการเข้าขะบวนพระราชะพิธีฉลองนั้น ๑๔๕
โมระนัฎ นกยูงรำแพน [๘๘]
มนตระศาสตร์ ตำรับพระมนตร์ [๘๘]
มัญจาอาสน์ พระแท่นพระบรรทม ๑๗๗
มัญชุส หีบ กล่อง หรือกลักจนห้องก็เรียก ๒๐๐
เมีล หรือทะเมีล ดู หรือเห็น ๒๓๕
มาร์ค หนทาง ๒๕๗
มัจฉะรีย์ ขี้ตระหนี่ ๓๐๔
มะเหนทร์ พระเจ้าแผ่นดินใหญ่ ๑๗๑

ย

ญิก่ากาญจณ์ กนกทองคำ (ลงยาด้วย) ที่เสียบ ขนนกการะเวกปักพระมะหามาลา ๑๕๘
ยรรยง งดงามรัดกุม ๑๗๑
ยาจะนาภัย ขอพระราชะทานอะภัย ๑๙๖
ยวช เครื่องประกอบ ๒๖๕

ล

เลอไท พระนามราโชรสพระร่วงรามกำแหง หมายความว่า พระร่วงพระองค์น้อย [๘๘]
รัชดะ หรือ รัชตะ เงิน ๑๗๑
รัชะนี กลางคืน ๑๖๙
รัฐะทูต กงสุล ๑๘๗

ว

วะณิชะภารัตถะ ประโยชน์เพื่อธุระพ่อค้า ๑๙๐
วะสา ปี่ [๘๙]
วาทะปะฏิวาท พูดและพูดโต้ตอบ ๒๘๙
วิจิตร ปรองเพราะ,งาม [๙๐]
วิมาดา พระมารดาเลี้ยง ๑๗๘
วิโรจน์ เหมือนไพโรจน์ รุ่งเรืองยิ่ง ๑๘๓
ไวกูณฐ์ หมายพระนารายณ์ [๘๘]
ไวรัติ์ เว้น ๒๘๙
วัลละภางค์ ตัวคนสนิธ ๒๖๙
วากย์ คำพูด ๓๐๐
วัชิรุเรศะ พระทรวงเจ้าประดับเป็นเพชร์ ๑๗๑
วีชนี พัด [๘๘]
เวียงวิลาต กรุงลอนดอน (คำเบงคลี) ๑๙๑

อ

อะธึก มากยิ่ง ๒๑๐
อาณัติ์ สัญญาณออกคำสั่งบังคับ ๒๔๘
อุภัยะชินทร์ เจ้าเกีดจากเจ้าทั้งสองฝ่าย เหมือนอุภะโตปักษ์ หรืออุภะโตสุชาติ์ ทั้งชะนกและชนะนีเป็นเจ้า ๑๗๕
อุไรพรรณ สีทองคำ ๑๔๘
อุไรรัตะนะกะรัณฑ์ กล่อง หรือหีบทองคำ (ลงยาด้วยก็ได้) ประดับเพชร์พลอย ๑๖๘
อุรค งู ๒๗๒
อุฬาร หรูหรา ๒๐๔
เอกะบัญญาส ห้าสิบเอ็จ ๑๗๗
โอม ทำนองสาธุการ [๘๙]
อัญขยม ข้าพเจ้า ๒๙๔
อุณหิส กรอบพระพักตร์ หรือ เซีด ปันจุเร็จ และ มงกุฏก็ใช้ [๘๘]
อัจฉะรีย์ ประหลาด ๑๙๓
อัฐะพิสดิม์ วันที่ ๒๘ ๒๐๖

ฮ

หะนุ คาง (มักใช้เป็นราชาศัพท์เจ้า) ๓๐๙
หิตะ ประโยชน์เกื้อกูล ๒๐๕
หิตาภรณ์ เครื่องประดับกายเกื้อประโยชน์ ๓๐๕

---

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ