พระบรมราชวินิจฉัย เรื่อง บายศรี

^๑​เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชปรารภให้จัดการตกแต่งพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร ซึ่งพระองค์ได้ทรงสถาปนาขึ้นด้วยวิธีตกแต่งหลายอย่าง มีการเขียนภาพด้วยฝีมืออันประณีต เป็นต้น ดังพระราชปรารภตอนหนึ่งว่า “คือ คิดถึงการที่จะเป็นภาพอันงดงามมากกว่าที่จะให้เป็นการแสดงธรรม แต่ถ้าจะเขียนให้งาม แลมีธรรมในนั้นด้วยก็ยิ่งดี แต่คงจะถือรูปภาพเป็นสำคัญ เพราะถือว่าเป็นเครื่องประดับฝาผนัง ไม่ใช่เอาฝาผนังเป็นธรรมกถึก” จึงได้มีพระราชดำรัสสั่งให้สมเด็จฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เมื่อครั้งทรงดำรงพระยศเป็นกรมขุน ทรงรับหน้าที่เขียนภาพด้วยพระองค์หนึ่ง แลสมเด็จฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ได้กราบบังคมทูลรับจะทำการสนองพระเดชพระคุณจนเต็มความสามารถ ดังข้อความตอนหนึ่งแห่งลายพระหัตถ์ฉบับหนึ่งว่า “ข้าพระพุทธเจ้าจะทำให้ถึงคนเก่าเขาเท่านั้น เพื่อให้ปรากฏว่า คนรู้วิชาช่างเขียนเต็มตามวิธีของชาติแห่งตน ยังมีมาจนถึงรัชกาลของใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท” เมื่อจะทรง​เขียนภาพพุทธประวัติ ตอนราชาภิเษกสมโภชพระสิทธารถ ตามพระราชกระแสทรงดำริจะเขียนภาพบายศรีแลพิธีสมโภช จะได้ท่างาม แต่เมื่อให้ภาพนั้นมีลักษณะถูกต้องตามขนบธรรมเนียมแลประเพณี จึงได้ทรงค้นเรื่องอภิเษก ที่ปรากฏในหนังสือวรรณคดีพระราชนิพนธ์^๒ เรื่องรามเกียรติ์ บทละครเรื่องอิเหนา แลบทละครเรื่องสังข์ทอง พร้อมกับมีบันทึกความเห็นแลวิธีสมโภชขึ้นกราบบังคมทูล ขอพระบรมราชวินิจฉัย ก่อนที่จะทรงเขียนภาพทูลเกล้าถวายเพื่อทอดพระเนตรดังสำเนาพระราชหัตถเลขา แลสำเนาลายพระหัตถ์กราบบังคมทูลต่อไปนี้