คำนำ

สมเด็จพระมาตุจฉาเจ้า พระบรมราชเทวี มีรับสั่งมายังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ว่าต้องพระราชประสงค์หนังสือสำหรับทรงแจกในการพระกุศลทักษิณานุปทาน ซึ่งทรงบำเพ็ญพระราชทานในงารศพท้าวทรงกันดาน (เจ้าจอมมารดา หุ่น รัชกาลที่ ๔) ซึ่งจะได้พระราชทานเพลิงในเดือนเมษายน พ.ศ. ๒๔๖๗ นี้ สักเรื่อง ๑ โปรดเกล้าฯ ให้หอพระสมุดฯ เลือกหาเรื่องหนังสือแลจัดการพิมพ์ถวาย

ในขณะได้รับสั่งนั้น หอพระสมุดกำลังรวบรวมประกาศรัชกาลที่ ๔ ภาคปกิรณกะหมายจะพิมพ์อีกภาค ๑ เห็นว่าหนังสือเรื่องนี้ ถ้าสมเด็จพระมาตุจฉาเจ้าฯ ทรงพิมพ์พระราชทานแจกในงารศพท้าวทรงกันดานก็จะเปนการสมควร โดยเปนหนังสือพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ข้าพเจ้าจึงแบ่งประกาศภาคปกิรณกะส่วนที่ ๑ ใหพิมพ์ถวายตามพระราชประสงค์

คำอธิบาย

หนังสือประชุมประกาศรัชกาลที่ ๔ นี้ หอพระสมุดได้ให้พิมพ์ไปแล้ว ๗ ภาค คือ

ภาคที่ ๑ ประกาศปีกุญ พ.ศ. ๒๓๙๔ ปีชวด พ.ศ. ๒๓๙๕ ปีฉลู พ.ศ. ๒๓๙๖ รวม ๓ ปี เป็นประกาศ ๒๓ ฉบับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรุณวดีโปรดให้พิมพ์เมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๖๔

ภาคที่ ๒ ประกาศปีขาล พ.ศ. ๒๓๙๗ กับปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๙๘ รวม ๒ ปี เป็นประกาศ ๔๗ ฉบับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสมรรัตนศิริเชษฐ โปรดให้พิมพ์เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๖๕

ภาคที่ ๓ ประกาศปีมะโรง พ.ศ. ๒๓๙๙ กับปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๐๐ รวม ๒ ปี เป็นประกาศ ๓๑ ฉบับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบันบัวผัน โปรดให้พิมพ์เมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๖๖

ภาคที่ ๔ ประกาศปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๐๑ ปีเดียว เป็นประกาศ ๕๗ ฉบับ เจ้าภาพพิมพ์แจกในงารพระศพสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ครบศตมาหะเมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๖๖

ภาคที่ ๕ ประกาศปีมะแม พ.ศ. ๒๔๐๒ ปีวอก พ.ศ. ๒๔๐๓ ปีระกา พ.ศ. ๒๔๐๔ รวม ๓ ปี เป็นประกาศ ๓๙ ฉบับ เจ้าภาพพิมพ์แจกในงารพระราชทานเพลิงพระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ณพระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๖๖

ภาคที่ ๖ ประกาศปีจอ พ.ศ. ๒๔๐๕ ปีกุญ พ.ศ. ๒๔๐๖ ปีชวด พ.ศ. ๒๔๐๗ รวม ๓ ปี เป็นประกาศ ๔๙ ฉบับ เจ้าภาพพิมพ์แจกในงารพระราชทานเพลิงพระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนมรุพงศ์ศิริพัฒน์ ณพระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๖๖

ภาคที่ ๗ ประกาศปีฉลู พ.ศ. ๒๔๐๘ ปีขาล พ.ศ. ๒๔๐๙ ปีเถาะ พ.ศ. ๒๔๑๐ ปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๑๑ รวม ๔ ปี เป็นประกาศ ๔๐ ฉบับ อำมาตย์อำ พระศรีบัญชา (ทวน ธรรมาชีวะ) พิมพ์สนองพระคุณในงารพระราชทานเพลิงศพ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ เมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๖๖

ภาคที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ เปนภาคปกิรณกะ คือเก็บรวบรวมประกาศรัชกาลที่ ๔ ซึ่งหอพระสมุดฯ หามาได้ในภายหลัง เปนประกาศที่มีวันเดือนปีบ้าง ไม่มีบ้าง รวบรวมพิมพ์ขึ้น แบ่งออกเปนสองส่วน ที่พิมพ์ในเล่มนี้ เปนส่วนที่ ๑ เปนประกาศ ๒๖ ฉบับ เมื่อมีโอกาศจะได้พิมพ์ส่วนที่ ๒ ต่อไป

ลักษณประกาศในรัชกาลที่ ๔ ได้อธิบายไว้โดยพิสดารในประชุมประกาศภาคที่ ๑ แล้ว แต่มีข้อควรที่จะบอกไว้อิกอย่าง ๑ คือ ประกาศรัชกาลที่ ๔ ซึ่งมีฉบับอยู่ในหอพระสมุดฯ เปนประกาศพระราชนิยมก็มี เปนประกาศพระราชบัญญัติก็มี ความที่ประกาศยังคงใช้เปนกฎหมายในประเพณีอยู่ก็มี ยกเลิกเสียแล้วก็มี การที่หอพระสมุดฯ พิมพ์ประสงค์จะพิมพ์ประกาศรัชกาลที่ ๔ บรรดามี ไม่เลือกว่าอย่างใดๆ ความมุ่งหมายมีแต่จะให้เปนประโยชน์ในทางศึกษาโบราณคดี แลวรรณคดีเปนประมาณ จึงขอบอกไว้แก่ท่านผู้อ่านให้ทราบ ว่าบรรดาประกาศซึ่งหอพระสมุดฯ พิมพ์นี้ มิใช่สำหรับจะเอาไปยกอ้างใช้ในทางอรรถคดีใดๆ เพราะความในประกาศเรื่องใดจะยังคงใช้อยู่ฤๅจะเลิกเสียแล้ว ข้อนี้กรรมการหอพระสมุดฯ มิได้เอาเปนธุระสอบสวน ประสงค์จะให้อ่านแต่เปนอย่างจดหมายเหตุเท่านั้น

กรรมการหอพระสมุดฯ ขอถวายอนุโมทนาในพระกุศลบุญราศีทักษิณานุปทาน ซึ่งสมเด็จพระมาตุจฉาเจ้าพระบรมราชเทวี ได้ทรงบำเพ็ญพระราชทานในงารพระราชทานเพลิงศพ ท้าวทรงกันดาน แลที่ได้โปรดฯ ให้พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ให้แพร่หลาย

สภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๖