หมวด ๓ ว่าด้วยสิ่งสำคัญที่จะต้องใช้ในการทำให้เกิดผลเปนทรัพย์

ในการที่คิดจะทำมาหากินนั้น ทีแรกจะต้องตกลงเสียก่อนว่าจะปราถนาสิ่งใด แล้วจึงคิดต่อไปว่าจะทำประการใดจึงจะได้สิ่งนั้นโดยง่าย

เพื่อประสงค์จะรู้ความนี้ เราต้องพิจารณาต่อไปว่า ในธุระที่จะทำให้เกิดผลเปนทรัพย์นั้น จะต้องอาศรัยใช้สิ่งใดบ้าง

นักปราชญ์ทั้งหลายชี้แจงร่วมกันว่า สิ่งสำคัญที่จะต้องใช้ในการที่จะทำให้เกิดผลเปนทรัพย์มีสามอย่าง คือ

๑. ที่ดิน

๒. แรงทำการ

๓. ทุน

คำ “ที่ดิน” ที่ใช้ในที่นี้ต้องไขความเติมว่า ที่เกิดของสัมภารทั้งหลายซึ่งการกของธรรมดาโลกคือดิน, ฟ้าอากาศ, ​ความร้อนความเย็น และแสงสว่างประกอบกันทำให้เกิดมีขึ้นเปนขึ้นเอง เช่นพืชพันธุ์ต้นไม้สัตว์และแร่ธาตุโลหะทั้งหลายเปนต้น

พัสดุทุกอย่างที่คนทำขึ้นเปนชิ้นเปนอัน ต้องทำจากพันธุ์ไม้, สัตว์, หรือโลหะและธาตุทั้งหลายทั้งสิ้นการกธรรมดาผันแปรตกแต่งสัมภารเหล่านี้ขึ้นไว้ในที่ดินแล้ว เราต้องออกแรงประกอบกิจเพิ่มเติมอีก สมภารเหล่านั้นจึงจะเปนผลเปนประโยชน์

ที่ดินซึ่งเปนที่เกิดแห่งอาหารของมนุษย์นั้น ถ้าไม่มีใครไปออกแรงหักร้างถางพงฟันดินไถคราด และหว่านพืชพันธุ์ไม้ลงแล้ว ก็ไม่เปนเรือกสวนไร่นาที่เกิดผลประโยชน์ขึ้นได้ ต้นไม้ซึ่งงอกอยู่ในป่าถึงจะใหญ่โตงดงามอย่างใดหาค่ามิได้ ถ้าหากว่าไม่มีใครไปตัดฟันชักลาก มาเลื่อยทำให้เกิดผลเปนประโยชน์ขึ้น แร่โลหะต่าง ๆ ที่มีอยู่ในพื้นแผ่นดินก็เหมือนกัน แม้จะเปนทองอยู่ ทองนั้นก็ไม่มีค่าอันใด ถ้าไม่มีใครไปออกแรงขุดคุ้ยเอามาใช้

ผ้านุ่งห่มบ้านเรือนภาชนะใช้สรอย และเสบียงอาหารซึ่งมีขึ้นไว้สำหรับความศุขของเรานั้น กว่าจะได้มาแต่ละสิ่งกว่า​จะเปนรูปเปนผลขึ้น คนจะต้องออกแรงประกอบกิจทำการดัดแปลงแต่งสรรมากมายนักหนาสักเพียงใด เพราะฉะนั้นจึงเห็นความจริงว่าที่ดินนั้นถึงจะเปนที่เกิดแห่งสัมภารอันบริบูรณ์ดีวิเศษอย่างใด ก็ต้องใช้แรงทำการโดยขยันขันแข็งประกอบความคิดความชำนาญและความอุสาหด้วย สัมภารและแรงทำการนั้นจึงจะเกิดผลเปนทรัพย์ขึ้นได้

ที่ดินและแรงทำการประกอบกันเข้าจึงจะเกิดผลเปนทรัพย์ได้ดังที่กล่าวมาเช่นนั้นแล้วก็จริง แต่เพื่อจะให้เกิดผลเร็วขึ้นโดยที่จะทำการให้สดวก คนทำงานในชั้นต้นจำจะต้องได้กินอาหารเสียก่อนแม้แต่มื้อเช้าสักมื้อเดี๋ยวก็ยังดี มิฉะนั้นจะไม่มีแรงพอที่จะทำการให้สำเร็จได้ อาหารนี้คือทุนซึ่งต้องมีใช้ด้วยจึงจะทำการได้ดี ยิ่งมีสั่งสมสำรองอยู่มากก็ยิ่งทำการได้สดวกมาก แต่เสบียงอาหารก็เปนผลซึ่งเกิดจากที่ดินและแรงทำการเหมือนกัน จะสั่งสมขึ้นไว้ให้กินได้หลายมื้อ ก็โดยที่ผู้หาอาหารนั้น เมื่อหาได้มาจะไม่กินให้หมดไปเสียในมื้อเดียวคราวเดียว ต้องอุส่าห์ผ่อนกินผ่อนเก็บสั่งสมขึ้นไว้สำหรับกินในวันหน้าต่อไป จึงจะเปนทุนขึ้นได้

​เมื่อการเปนดังนี้ก็จะเห็นได้ว่า ทุนนั้น คือผลของการที่เราได้ผ่อนเหลือเก็บสั่งสมประหยัดไว้ สำหรับจะใช้ให้เกิดผลเปนทรัพย์ในภายหน้าต่อไป หรือจะกล่าวแต่ย่อก็คือทุนนั้นเปนที่เกิดแห่งกำไร หรือทุนเปนสิ่งสำหรับใช้ให้เกิดกำไร

คนทำนา เมื่อลงมือไถคราดไปจนได้ตกกล้าดำนาแล้ว ยังจะต้องคอยไปอีกหลายเดือนจนกว่าเข้าจะสุก ได้เกี่ยวมาสีดำฝัดแล้วจึงจะหุงเข้านั้นกินได้ ในระหว่างเวลาหลายเดือนนี้ ถ้าไม่ได้อาศรัยเสบียงซึ่งได้เก็บเปนทุนสำรองไว้แต่ก่อนแล้วไหนเลยจะทำไปได้ นอกจากเสบียงยังต้องมีเย่าเรือนที่อาศรัยโคกระบือ ไถคราดและเครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ ทั้งผ้านุ่งห่มด้วย ถ้าได้เตรียมของเหล่านี้สำรองไว้พร้อม หรือเตรียมไว้แต่พอให้ได้ทันใช้ในเวลาต้องการ ก็สามารถจะทำนาได้โดยสดวก และได้เข้าเปนผลคุ้มค่าแรงที่ได้ออกไปมาก แต่ถ้าหากว่าในเวลาที่กำลังทำนาอยู่ บังเอิญขาดเสบียงไปหรือขาดเครื่องมืออะไรลงสักอย่างหนึ่ง ก็จำจะต้องทิ้งงานเสียเวลาไปเที่ยวหาเสบียง หรือเครื่องมือที่ขาดไปนั้นเสียพักหนึ่ง เปนการขัดข้องไม่สดวกและเปนการเสียเวลา​ซึ่งเปนเหตุที่จะทำให้ได้ผลเปนทรัพย์น้อยไป หรือช้าไปกว่าเพื่อนที่เขามีทุนสำรองอยู่พรักพร้อม การหากินอย่างอื่นก็เหมือนกันเมื่อเอาเวลาเปนที่ตั้งแล้ว ถ้ามีทุนสำรองใช้น้อยก็ได้ผลน้อย ถ้ามีทุนมากก็ได้มากในเวลาเท่ากัน

เหตุฉนี้ในการที่จะทำให้เกิดผลเปนทรัพย์ได้ จึงต้องใช้ทุนประกอบกับแรงทำการ และที่ดินด้วยทั้งสามอย่าง

ต่อนี้ไปจะได้ชี้แจงลักษณแรงทำการและทุนกับที่ดินเปนลำดับไป โดยพิสดาร