หมวด ๑ ว่าด้วยคุณประโยชน์

​ความปราถนาอันเดียวของมนุษย์ในกิจสารพัดอย่างที่คิดจะทำ หรือคิดจะละเว้นเสียไม่ทำนั้น เมื่อพิจารณาดูแล้วก็คงได้ใจความว่า เพื่อมุ่งหมายจะหาความศุขหรือจะหลีกหนีซึ่งความทุกข์เท่านั้น กิจใดที่นำความศุขคือความพอใจมาให้ก็เรียกว่ากิจนั้นเปนคุณเปนประโยชน์ กิจใดที่นำความทุกข์หรือนำความไม่พอใจมาให้ เรียกว่ากิจนั้นไม่เปนคุณเปนประโยชน์ และเพื่อจะหลีกความทุกข์ไป หาความศุข จะประกอบกิจการอย่างใด ก็เปนอันว่าเพราะปราถนาคุณประโยชน์อย่างเดียว แต่ความศุขและความทุกข์ไม่มีเส้นขีดขั้นปันเขตรลงตรงไหนแน่ ความพอใจจุใจของมนุษย์จึงไม่มีที่สุดลงได้ และความมุ่งหมายที่จะทำคุณประโยชน์ก็ย่อมไม่มีที่สุดเหมือนกัน

​ในความมุ่งหมายที่จะหลีกหนีความทุกข์ไปหาความศุขนั้น ธรรมดาของมนุษย์ในชั้นต้น ก็พึงจะขวนขวายประกอบการหาอาหารเลี้ยงชีพ ให้พ้นจากความเวทนาอดหิวเพื่อจะครองชีวิตไปก่อน ประกอบกิจได้สำเร็จความปราถนาในส่วนตัวแล้ว ต้องทำการเผื่อแผ่ไปถึงบิดามารดาบุตรภรรยา ทั้งญาติและมิตรที่พึ่งพาอาศรัยอยู่นั้นด้วย อุส่าห์ปลูกสร้างบ้านเรือนที่อาศรัย และขวนขวายสั่งสมเสบียง อาหารและโภคทรัพย์ขึ้น เปนทุนไว้สำรองใช้เมื่อเวลาป่วยไข้ชราพิการ และเพื่อจะรักษาทุนเหล่านี้ไว้ให้ยืนนานมั่นคง ก็ต้องร่วมใจกันคิดอ่านจัดการป้องกันโจรผู้ร้ายภายในภายนอกมิให้แย่งชิงเอาไป ต้องพร้อมใจกันพยายามป้องกันรักษาความอิศรภาพของชาติด้วยความหวงแหนอย่างยิ่ง เพื่อจะไม่ให้ข้าศึกศัตรูต่างชาติเข้ามาย่ำยีบีฑาได้ มิฉนั้นความตกทุกข์ได้ยากจะมาถึงตัวเมื่อปลายมือถิ่นฐานบ้านเรือนของใครนับกันว่าเปนสมบัติของคนนั้น เราเกิดอยู่ในแผ่นดินใด ก็ต้องนับว่าเราเปนราษฎรหรือชาติ ซึ่งเปนเจ้าของของแผ่นดินนั้นอยู่คนหนึ่งด้วย เพราะฉนั้น สิ่งที่เปนคุณประโยชน์แก่บ้านเมือง ก็เปนคุณเปนประโยชน์​แก่เรา สิ่งที่ไม่เปนประโยชน์หรือเสียประโยชน์แก่บ้านเมือง ก็เปนสิ่งที่เสียประโยชน์แก่ตัวเราเหมือนกัน อีกฝ่ายหนึ่งเมื่อเราเปนคนในแผ่นดินนั้น ประโยชน์ที่เราทำได้ด้วยแรงและความคิดของเรา แม้แต่สักเล็กน้อยก็ต้องนับว่าพลอยได้ถึงชาติและแผ่นดินนั้นด้วย และถ้าเราประพฤติมิดีทำการทุจริตชั่วร้าย ความร้ายก็พลอยกระทบถึงชาติและบ้านเมืองตามส่วนผลของการที่เราทำดีและชั่วนั้นเพียงใด

ในการทำผลประโยชน์นี้ ส่วนตัวใคร ๆ ก็เลือกทำตามถนัด ตามฝีมือตามกำลังตามความคิดและวิชาความรู้ความชำนาญที่ได้เล่าเรียนฝึกหัดมา และในลักษณที่จะทำการอย่างใดซึ่งจะให้ได้ผลเปนประโยชน์ในดังความปราถนานั้น ย่อมจะคิดหาทางอันสั้นอย่างหนึ่งอย่างใด ที่จะออกแรงทำการให้น้อยที่สุดที่จะทำได้ แต่ให้ได้ประโยชน์ให้มาก

ความเจตนาของคนทุกวันนี้ นอกจากที่จะคิดหาประโยชน์สำหรับตัวโดยที่จะประพฤติตามความสั่งสอนของสาสนา ซึ่งชี้หนทางให้หาประโยชน์ในโลกนี้ตลอดถึงโลกหน้า ที่เรียกว่าทางธรรมแล้ว ในทางโลกซึ่งเกี่ยวด้วยการหาประโยชน์สำหรับ​ตัวในปัตยุบันโดยมาก ก็มุ่งหมายไปทางจะขวนขวายหาทรัพย์เปนใหญ่ ในเรื่องทรัพย์นี้เปนเรื่องที่หนังสือนี้จะแนะนำให้พิจารณารู้ที่บังคับต่าง ๆ ซึ่งจะทำให้ทรัพย์นั้นบังเกิดผล ที่บังคับสำหรับการแลกเปลี่ยน และที่บังคับสำหรับจะจำหน่ายใช้ทรัพย์นั้นให้เปนประโยชน์เปนต้น จะแนะนำให้พิจารณาเห็นเหตุต่าง ๆ ที่อาจจะทำให้บ้านเมืองและประชุมชนรุ่งเรืองเจริญขึ้นด้วยทรัพย์อันเปนความปราถนาสำคัญของคนทั่วไปว่า ในการทำมาหากินหมายหาผลประโยชน์ คือทรัพย์นั้นจะมีทางได้ทางเสียอย่างไรบ้าง แต่เมื่อจะชี้แจงด้วยเรื่องทรัพย์แล้ว ก็จำเปนจะต้องกล่าวให้จะแจ้งเสียก่อนว่าทรัพย์นั้นคืออะไร (ดังจะได้ชี้แจงต่อไปในบทหน้า)