ไขคำ เล่มต้น

( แปลศัพท์ต่างๆ ซึ่งใช้ในโคลงลิลิตนี้ )

( เรียงตามอักษร )

    หน้า
กตัญชะลี กระทำการกราบไหว้ ๖๒
กนก ทองคำ ๑๔
กระยาสนาน เครื่องอายน้ำ ๔๙
กะรัญ หรือ กะรัญญะ กิจที่พึงกระทำ
กะรัณฑ์ หม้ออย่างหม้อกรัณฑ์ หรือ หีบ กล่อง ๓๕
กะระณีย์ หน้าที่ คือกิจที่พึงกระทำ [ค]
กุศา หญ้าคา ๔๕
เกษตร์ เขต นา หมายแผ่นดิน [ข]
เกษียล หลัก หรือธรณี ๖๓
เกยิบ เหมือนเขยิบ กระเถิดนิดหนึ่ง
กุไสย์หรือกุไศย์ ไหม หรือแพร ๑๓๑
เกยูร กำไลต้นแขน ๑๓๐
เกาศะโลบาย แยบคายฉลาด [ข]
กันภิรมย์ พระฉัตร์เฉลีมทัพ องค์แพรขาวลงยันตร์ทอง ๕ ชั้น ๑๔๔
เก็จ หย่อง หรือฐาน ที่นี้หมายแท่นน้อยรับพระบาท ๑๔๔
กุมภุทก หม้อน้ำ ๑๔

ครุวาร วันพฤหัสบดี ๑๑๒
ฆะเรศ ตำหนักเจ้า หรือพระราชมนเทียร ๕๕
ขรรค์ (ที่ถูกขัณฑ) นวะโลหะ ดาพ ๒ คมฝักทองเนื้อเก้า ๑๓๑
คัคะนานต์ ท้องฟ้า ๑๒๑
ครรภ ที่นี้หมายถ้วย หรือขัน ห้องหรือท้องก็เรียก ๑๐๖
ครีพ คอ ๓๗

จดุพิสดิม์ ที่ ๒๕ ๘๗
จตุรีศวร เจ้าทั้ง ๔ พระองค์ ๕๔
จาตุรงค์ หมายพระฤกษ์ประกอยด้วยองค์ ๔ ๒๖
จาตุรัส ๑๔ (แทนสี่เหลียม) ๑๓๗
จารุ ทองคำ ๕๕
จิระรัชย์ หรือจิระรัชชะ เสวยราชย์อยู่นาน ๖๓
จุฑาธิป พระเจ้าแผ่นดิน หรือเจ้าอยู่หัว ๑๕
จุทัศะ หรือ จุทัสะนาฬิกา ๑๔ นาฬิกา ๑๔
จุฬะเกศ เกล้าผมมวย ๑๓๑
จุสะดับ ที่ ๔ ที่นับถือ ๓๖
เจ้าไทย์ พระสงฆเจ้า ผู้พึงให้ทักษิณา ๖๔
จรรโลง พระเจ้าแผ่นดิน (ผู้จูง) ๑๒๙
จักระบท ใช้ล้อต่างตีนเดีร ๙๑
จักริช หมายพระราชวงศ์จักรี เกีดจากคนถือจักร์ ๕๕
จุททิศา สี่ทิศ ๑๒๙
เจษฎา เหมือนเชษฐา คือพี่ หรือเป็นใหญ่กว่าตน ๑๐  
จุมภฏด้าย หมายมงคล หรือวงพระเศียรด้าย ๔๘

ชะไม คู่ ๑๖
ชะโยทก น้ำมีชัย ๓๓
ชะยัมพุส เจ้าน้ำทำให้ชะนะ ๑๐๒
ชะลาภิเษก น้ำสรงสระพระเจ้า ๒๙
ชะลาวุธ ตอปิโด หรือเครื่องสังหารไม่มีคมในน้ำ
ชะลินทร์ น้ำเจ้า หรีอเจ้าน้ำ ๓๕
ฉะฬางค์ หรือษฬางค์ องค์ ๖ ๓๓
ชะโลตม์ น้ำเลีสอย่างสูงสุด ๑๓๔
ชะลิศ เจ้าแห่งน้ำ ๑๐๖
ชะลุตม์ น้ำเลีสที่สุด ๓๔
ชะเลศ เจ้าแห่งน้ำ ๓๑
ฉวาง ด้านกว้าง ๑๓๐
เฉวียง เบื้องซ้าย หรือฝ่ายเหนือ ๑๔
ชินะฤกษ์ สมัยชะนะ ๑๐๑
ชิโนรส พระสงฆเจ้า หมายว่าลูกพระพุทธเจ้า ๑๕
ชิเนนทร์ เจ้าแห่งพระสงฆ์ ๑๒๒
ชีวะเทพ เทวะดาพระพฤหัสบดี ๑๐๕
ชีวะวัน วันพฤหัสบดี ๑๔
ชีวาตม์ ชีวิตและร่างกาย
ฉัฬะดวง ๖ ดวง ๑๐๕
ฉัฬะพิสดิม์ หรือษัฬพิสดิม์ วันที่ ๒๖ ๑๔
ชันนุ หรือ ชานุ เข่า ๕๕ และ ๖๘
เชษฐะประยูร หัวหน้าเครือญาติ [ก]
ชัยะวัฒนะ พระชัยประจำแผ่นดินเพื่อบังเกีดความชนะ และความเจรีญ ๑๔
ชัยะศัสตร์ พระแสงเอาชัย หรือมีชัย ๑๔
ฉาย เงา หรือ ส่งแสง ที่นี้หมายเงา ๒๐

สะกาว ขาว ๔๙
สดุดี ชมเชย [ข]
สะดำ เบื้องขวา หรือฝ่ายใต้ ๑๔
สะดัมภ์ เกื้อ ค้ำชู ๗๗
เสนีม แผลงจากเสรีม ๑๒๗
ศราพก พระสงฆะสาวกเจ้า ๑๕
สฺรีร์ ร่างกาย
สวามินี แม่นางเจ้าของ ๗๗
สวามิศ เจ้าผู้ผัว หรือเจ้าผู้เจ้าฃอง ๑๓๖
ษฬัมะรัชย์ รัชย์ที่ ๖ ๑๒๙
ศะศินทร์ พระจันทร์เจ้า ๘๑
สะอิ้งพัชิรา สร้อยเพชร์ ๑๓๐
สากล หรือสะกล ทั้งหมด ๒๗
ศาสนินทร์ เจ้าพระศาสนา ๑๒๑
ศิราภรณ์ เครื่องประดับพระเจ้า ๑๔๓
ศิโรสระ หรือศิโรษะ รัศมีพระเจ้า ๑๔๓
ศิวะเวท มนตร์พระอิศวร ๗๗
ศิเวศวร์ หรือศิเวศ พระอิศวรเป็นเจ้า ๑๒๕
สิสิระฤดู หน้าหนาว ๑๐๕
สิหิงค์ ทองคำ ๔๐
สุทัยะทิศ ทิศตวันออกดี
สุทิน วันที่ ๑๔
สุบิน นอนหลับ หรือฝัน ๔๗
สุเราหะยินทร์ เจ้านามแห่งพระผู้แกล้วเลีส ๓๗
สุรังคุลิศ นิ้วพระหัตถ์เจ้างามราวกะของนางฟ้า ๑๓๐
สุรังสา สุรังสะ บ่าพระผู้แกล้วเลีส ๘๑
สุรัมพวาภิเษก สรงสระพระเจ้าด้วยน้ำเทวะดา หรือของพระผู้แกล้วเลีส ๑๐๖
ศูลี มียอด ๕๔
เสริศวร์ เป็นใหญ่ตามอำเภอใจ
เสลาสน์ แท่นหิน ๓๖
เสฺว วันพรุ่งนี้ ๙๑
โสทะระอะนุช น้องร่วมท้อง ๑๐
โสระวาร วันเสาร์ ๕๓
โสฬสะนาฬิกา ๑๒ นาฬิกา ๑๔๑
สันถาคาร ท้องพระโรงที่ประชุม ๑๒๗
ศันติ์ หรือศันติ ความสงบ [ข]
ศัละกรรม การตัดผ่ารักยาโรค
ศังขุทก น้ำศังข์ ๓๘
สังฆาสน์ ที่พระสงฆ์นั่ง ๑๗
แสงศุกล์ แสงขาว ๔๑
สัปดพิสดิม์ ที่ ๒๗ ๑๔
สัปดะรัสางคะขัณฑ์ ๑๗ มณฑล ๑๐๒
สัปดมา ที่ ๗
สัปดะรัสะ ๑๗ ๒๗
ศาสตระปุณยา ตำรับสร้างบุญ ๗๗
สัจจะปานะ น้ำดื่มปะฏิญญาถือสัตย์ต่อกัน ๑๔๖
ศัสตร์ พระแสง ๑๒๕
สัตถะธรรม คัมภีร์พระธรรม ๑๔
สัตตะปะฎล ๗ ชั้น ๔๐
สัตตะรัตะนามาษะมัย ล้วนแล้วด้วยทองแกมเพชร์พลอย ๗ ประการ ๑๓๙
เสรีฐ และประเสรีฐ เลีส ๑๓๖
สรวม ขอ
เสื้อเมือง คำเดียวกะ เชื้อเมือง เทวะดารักยาพระนคร ๖๔

(อ) ดิเรก มากยิ่ง หรือเหลือเฝือ ๑๐๒
ดึงสะสงฆ์ พระสงฆะเจ้า ๓๐ รูป ๒๗
ดัจะมาษ ทองเคลือบหนัง ๑๓๑
ดุษฎาภรณ์ เครื่องประดับกายเพื่อยินดี ๕๖
ดุษณี นิ่งเงียบ ๖๗

ตะโนช รสชาตตนเอง
ตะโนตม์ ตัวเลีสยิ่งยวด ๑๔๐
ตริแนว สามแนว ๑๑๕
ตรึงษะ ๓๐ ๙๗
เตลา น้ำมัน ๗๗
ไตรพิสดิม์ ที่ ๒๓ ๙๗
ไตรรัสะ ๑๓ ๑๒๐
ตั่งชัยะพฤกษุฬพ หย่องนั่งทำด้วยไม้ชัยะพฤกษ์รูปวงเดือน ๑๐๐
ตังวาย เซ่นสรวง ๑๐๖

ไถง อาฑิตย์ ๑๖
ธวัช ธง ๖๖
ทวิชะพรต นักบวชเกีดสองหน (เกีดจริงและบวช) ๑๐๖
ไทฺวพิสดิม์ วันที่ ๒๒ ๖๒
ทายาท ผู้รับมฤดก
ทิฆัมพร (สี) ฟ้า (ฟ้าไกล) ๖๖
ทิฆัมพะเรศ เจ้าแห่งท้องฟ้าไกล ๑๓๑
ฐิติมะศักดิ์ ทรงคุณะสมบัติ์มั่นคง
ทิวัสะรัตยา ทั้งกลางวันและกลางคืน ๒๗
ทณฑะทีป ธูปและเทียน ๖๘

นระสีห์ ราชะสีห์คน ๑๖
นะพิสสร พระเจ้าอยู่หัวองค์ใหม่ ๒๓
นิรมาน อย่างนิรมิต  
นวะราช, นะวกะราช, นะวักะราช, เนาวะราช พระเจ้าแผ่นดินองค์ ใหม่ ๑,๑๐,๘๑
นวะกรรม การก่อสร้าง
นวัคระราช พระเจ้าแผ่นดินผู้เลีสองค์ใหม่ ๑๐
นาฬีก์โสฬส ๑๖ นาฬิกา ๑๘
นิติรัชย์ ตำรับราชการ ๓๕
นิทัศนีย์ ข้อควรเป็นเยี่ยง ตัวอย่าง
นิรามัย ปราศจากโรค
นีโลษะ นีโลสระ แสงสีเขียว ๑๐๕
นั่งปรก นั่งปกติ (หรือนั่งคณะปรูก) หมายความกำกับพระสงฆ์สวดภาณะวาร ๔๑
นพะปะฎล ๙ ชั้น ๑๑
นพะพิสดิม์ วันที่ ๒๙ ๒๓

บวระฉัตร เศวตะฉัตร ๗ ชั้น (วังหน้าใช้) ๔๔
บุรัพะภาค ตอนต้น หรือครั้งก่อน ๑๐๔
บุรัพะวาร วันก่อน ๖๖
บุรัฐะกิจ ธุระประโยชน์บ้านเมือง ๒๑
บูชาสน์ ที่บูชาพระรัตนตรัย ๔๐
บุญญุทิศ อุทิศส่วนบุญ ๕๕
บุญญะวันต์ ผู้มีบุญ ๑๓๘
เบ็ญจะครรภ (หรือเบ็ญจคัพย์โคทั้ง ๕) ๕ ช่อง หรือ ๕ ห้อง ๕๒
เบ็ญจะพิสดิมะ วันที่ ๒๕ ๒๖
เบ็ญญาสม์ หรือ บัญญาสม์ ที่ ๕๐ ๑๒
บัฏ ชั้น แผ่น ๓๘
บุพพัณหะ ตอนเช้า ๓๗
บิฐะศรีสุข ตั่งทำด้วยไม้ใผ่ศรีสุข ๔๔
บัณฑุ หรือ บัณฑระ สีเหลือง ๕๖
โบกขะระวัส ฝนชื่อโบกขะระ มีเยื่อเหลือเกลื่อนอยู่ ๑๓๘

/*(10)ประฉิม ตวันตก (หมายทวีปฝรั่ง) ท้ายหรือหลังก็ได้
ประชุน เมฆฝน ๑๓๗
ปรเมศวร์ เจ้าอย่างสูงสุด ๑๓๕
ปะรัศว์ ข้างๆ ๑๔
ประวิช แหวน ๑๓๐
ประศังสะ ประศังสา ประศังสรร สรรเสีญ
ปะธวด ปู่ทวด ๑๒๔
ปาโมกษ์ อาจารย์ ๑๙
ปิลันธน์ เครื่องแต่งกาย ๑๔๒
ปุริมะฤกษ์ ต้นพระฤกษ์ ๖๒
ปรัก ทองคำ ๕๔
ปฤษฎางค์ หรือ ปฤษฐางค์ เบื้องหลัง (หรือสันหลัง) ๔๐

ผะแลง เหมือนแผลง ๔๑
พะจก ตัวคำ ๔๒
ภราดา พี่ หรือ น้องชาย
พรณี เหมือนพรรณี (มีแสงสี) ๗๗
พะลาณัติ์ ให้สัญญาณพล ๑๔๔
พะลิทธิทิพย์ ผีหรือเทวะดากายเป็นทิพย์ ที่มีกำลังฤทธิ์ ๔๘
พระสูตร์ ม่านของเจ้า ๑๒๐
ภาติกะ หลานลูกของพี่หรือน้องชาย ๒๖
ภาณะวาร สวดท้องภาณเวียนตลอดทั้งวันทั้งคืน ๖๔
พ่าหุ์ ต้นแขน ๑๓๐
พาหิราวาส วัดภายนอก (โบสถ์) ๓๘
(อ) ภิไธยูปะกรณ์ เครื่องช่วยเฉลีมพระนาม ๑๒๒
พิมุข เบื้องหลัง ๔๖
พิษามัย ล้วนแล้วไปด้วยพิษ ๙๒
พิไสกูน ๑๙ นัด (คือหย่อน ๑ ใน ๒๐] ๑๑๒
ภุดาธาร แผ่นดิน ๑๓๗
ภูษะณี พระภูษา ๑๐๕
ไพหาร เหมือนวิหาร ๓๖
พัลลภ คนสนิธ ๗๘
ภัทระบิฐ ตั่งอันจำเริญ (ที่ประทับราชาภิเษก) ๑๑๔
พฤฒิเผ้า หรือ พฤทธิเผ้า ตระกูลเถ้า (หรือผู้ใหญ่ในสกูล) ผู้เจรีญ หรือ ผู้เถ้า ๑๕
พุทธผลึก พระแก้วผลึกทรงพระนามพระพุทธรัตนานาวิล อุ้มบาตร์ประจำวันพุธ ๖๑
พุฒิภาพ ความจำเรีญ ๑๒๖
โพธิเจ้า เจ้าผู้ทรงพระวิญญูเบิกบาน ๑๒๙
พราหมณ์ไศวะ พราหมณ์พวกนับถือพระอิศวร ๙๙
พุ่มบิณฑ์ พุ่มดอกไม้ทองรูปราวกะก้อนเข้าปั้น ๑๒๘
ภุมวาเรศ วันอังคารเป็นเจ้า ๓๙

มะราพาธ พระโรคมีพระอาการถึงสวรรคต ๒๓
มะราภรณ์ เครื่องศุกละกรมาภรณ์ทรงพระบรมศพ ๑๑
มะหายาน พระญวนหรือพระเจ๊ก พวกทำกงเต๊ก นิกายฝ่ายเหนือ ๑๒
มะหัจฉรีย์ ประหลาดมาก ๕๒
มะหัศวางค์ เครื่องยศทหารม้า ๘๑
มะหุตม์ อุดม หรือสมบูรณ์มาก ๑๒๕
มหุตสวามาตย์ ขุนนางเข้าขะบวนพระราชพิธีรื่นเรีง ๑๔๓
มะเหนทร หรือ มะเหนท์ธร พระเจ้าแผ่นดิน หรือ พระผู้ทรงไว้โดยเป็นพระเจ้าแผ่นดิน ๑๔๔
มะหัคฆะราชสมบัติ์ ทรัพย์พระราชามั่งคั่งมากยิ่ง ๓๙
มิ่ง ชีวิต หรือคุณะคัพท์ ประเสรีฐ หัวใจ และนางก็ใช้ ๓๕
มัธยม กลาง คือ มัชฌิมะประเทศ (อินเดีย) ภาคกลาง ๓๕  
มาษ (มาศ?) ทองคำ ๔๐
มุทธาภิเษก หรือมูรธาภิเษก สรงสระพระเจ้า ๒๗

ยุคละบงกช พระบาทบนดอกบัวทั้งคู่ [ข]
ยุพี มักใช้เรียกหญิงสาวภาสาไท ๗๗
ยุวา ชายหนุ่ม ๕๓

ระบิน หนังสือเขียนเงื่อง ๓๖
ระพี อาฑิตย์ ๕๗
ระเมียร เห็น ๓๙
ราวี รบ หรือข่มเหง ๗๑
ลาชางค์ องค์แห่งเข้าตอก ๔๐
รำไพ อาฑิต ๒๓
ลัญฉะกร พระตรา ๔๓
รังสรร สร้าง
โลกราหู โลกที่เราอยู่นี่ ๑๓๘
ราบเอกะทัศ ทหารราบ ๑๑ ๕๙
รุธ หรือ รุทร์ ผลาญ
รัชต์ รัชดะ เงิน ๖๗
รัชชะทายาท ผู้รับราชะมฤดกทรงราชย์ต่อไป ๕๕
รัชะนิกร พระจันทร์ ๙๑
รักตะโกไศย์ หรือรัตตะโกไสย์ แพรแดง หรือไหมแดง ๓๘
รัตนะสิงหาสน์ ที่ประทับเป็นราชะสีห์เพชร์พลอย ๔๐
รัตะนัมเพา น้ำดังเพชร์ ๓๕
ราชะภัฏ คนพระราชาทรงชุบเลี้ยง (ข้าราชการ) ๕๖
ราชะสูยาภิเษก สรงเฉลีมพระเกียรติเป็นพระราชาใหญ่ (ไม่มีใครกล้าต่อกร) ๔๕
แหลมทอง หรือ แหลมสุวรรณ คือแหลมที่เมืองไทตั้งอยู่ ฝรั่งเรียกอินโดชีน ระหว่างอินเดียกับจีน

วะชิรุตม์ เพชระเลีสอย่างสูงสุด วะชโรษ วะชิโรสระ แสงเพชร์ โพลง ๑๔๓
วาสุกี พะญานาค ๑๐๕
วิชูปะถัมภ์ เกื้อกูลความรู้ ๕๗
วิทูปะถัมภ์ เกื้อกูลพระเวท ๗๗
วิเทศะชน คนชาวต่างประเทศ [ข]
วิรังสะ หรือ วิรังสา บ่าผู้แกว่นแกล้วเลีส ๘๘
วิภาค แบ่ง ๒๗
วิริเยศ เจ้าแห่งความเพียร หรือเพียรอย่างเจ้า ๑๓๕
วิหะภา แสงสว่างจากท้องฟ้า ๙๒
วิศิษฏ์ พิศิษฏ์ วิเศษสุด สำเร็จ [ข]
เวทางค์ องค์พระเวท ๔๕
วัสสะวะลาหก เทวะดาฝน ๑๔๓
วิศวะกรรมะศาสตร์ หรือ วิศวะศาสตร์ ตำรับการช่างกล หรือ ตำรับช่างกล ๗๑  
เวี่ย ชิด ใขว่ เกี่ยวไว้ ๔๓

อนุราช รองพระราชา (ใช้เรียกวังหน้าหรือรัชชะทายาทก็มี) หมายพระราชาองค์รอง ๑๐
อนุสามะรีย์ เหมือนอนุสาวะรีย์ที่ถูกภาสา
อะปะริหานิยะธรรม ธรรมะเครื่องอุปะถัมภ์ไม่ให้พวกเสื่อมเสีย (แตกร้าว) ๒๓
อภิรุม รวมพระเครื่องสูงต่าง ๆ ๑๔๔
อะมัจ เหมือนอำมาตย์ ๕๖
อนุษฏุภะ มนตร์ สรรเสรีญ ๑๑๖
อายาจน์ การขอ ๑๐
อาสัน จวน ใกล้ ถึง
อาเศียร อาเศียรวาท อาศิรวาท ถวายพระพร [ข]
(ประชา) ธิบดินทร์ เจ้าปกหัวหน้าไพร่ฟ้า [ก]
อุภะยังสา บ่าทั้งคู่ ๑๓๐
อุรุ เทวะดา ๓๖
อุทุมพะริฐ ไม้มะเดื่อที่ปราร์ถนากันแล้ว ๑๐๕
อุไรรัตะนะ ทองคำแกมเพชร์พลอย ๑๓๐
โอษนาเศียร หรือ โอสราเศียร คำอวยพรรุ่งเรือง ๑๐๑
เอกะทัศ ๑๑ ๕๙
เอกะพิสดิม์ วันที่ ๒๑ ๕๗
อันเต ข้างใน หรือ ภายใน ๑๓๗
อินทะเภรี หมายกลองชนะ ๑๓๗
อังคาส ให้ (พระสงฆ์) ฉันโภชนาหาร ๒๗
อัตระมะสูทธ์ ชำระตนให้สะอาดหมดจด ๗๗
อัษฎาวุธ พระแสงต่าง ๆ ๘ องค์ ๑๑๕
อัฐะพิสดิม์ วันที่ ๒๘ ๑๗
อัษฎะรัส ๑๘ ๕๘
อัฐะระสางค์ องค์ ๑๘ ๘๑
อิฐะผล ผลที่ปราร์ถนากันแล้ว
อัมพวิศวร์ เจ้าน้ำ ๓๑

หุดาส เรีงเพลิง (จุด) ๖๓
เหม ทองคำ
เหมปักแว่น เชี่ยนปักแว่นเวียนเทียน ๔๓
ไหรญ หิรัญ เงิน
โหมกูณฑ์ ติกไฟลุกฮือ (ในหลุม) หมายความบูชาไฟ ๗๗

 

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ