คืนหนึ่ง ณ สุสานสวรรค์

​ท่านผู้อ่านทั้งหลาย! มนุษย์เราตามปกตินั้นจะถือเอา “ความเศร้า” เป็น “ความสุข” นานนักไม่ได้ ไม่เลือกว่าท่านจะเสียสิ่งสุดที่รักอย่างไรไป ตราบใดที่ยังมีชีวิตอยู่เราก็ย่อมเสาะแสวงหาความสุขเพื่อความสุขตามกำลังความสามารถ ท่านผู้เคยอ่านชีวิตรักของสุจริต ธำรง-ข้าพเจ้ามาแล้ว บางทีอาจจำได้บ้างว่าตั้งแต่ปฐมวัยมา ข้าพเจ้าพบแต่ความเศร้าและความพลาดหวัง คล้ายกับว่าความเศร้าและความพลาดหวังนั้นเป็นรางวัลของความรักทุกๆ ครั้ง ไม่ว่าสุภาพสตรีใดจะรักข้าพเจ้าก่อนหรือข้าพเจ้าจะหลงรักเธอก่อน แต่ถึงเพียงนั้น ข้าพเจ้าก็มีความสุข สุขที่ยังเป็นตัวตนของข้าพเจ้า สุขเพราะข้าพเจ้ายังไม่ตายยังแข็งแรงและสามารถเขียนเรื่อง “คืนหนึ่ง ณ สุสานสวรรค์” ให้ท่านอ่าน

ก่อนที่ท่านจะอ่านต่อไป ต้องขอทำความเข้าใจก่อนว่า “ความสุข” ที่ข้าพเจ้าหมายถึงนี้มีอยู่ในโลกนี้เป็นสมบัติของปุถุชน ชีวิตมนุษย์ไม่ใช่ทุกข์เสมอไปดังเมธีบางศาสนาประกาศสอน ความสุขที่กล่าวถึงนี้ปรากฏเป็นระยะดุจต้นคิมหันตฤดู ตราบใดที่เมฆหมอกยังปกคลุมพิภพอยู่ ดวงจันทร์ยังทอแสงตามลำดับพลังทุกๆ เดือน ตราบนั้น “ความสุข” ย่อมยังมีอยู่ คนขอทานที่ไม่อยากตายก็เพราะความสุขดังกล่าวนี้

แม้แต่คนขอทาน...

๑

​“แผลรัก” ซึ่งข้าพเจ้าเรียกไม่ได้เต็มปากว่าเป็น “ความทุกข์” ที่ผ่านมาแล้วคือการสูญเสีย “เอแลน บาลอง” วีรสตรีญวน ความหลังมักจะมีละอองแห่งความสุขแทรกปนอยู่ทุกอณูถัดมาได้เสียสละ “เอียนงาง” อาจารย์หญิงแห่งโรงเรียนตาแบร์ และยังได้เสียสละ “มาร์เกริตเมืองหยงลิม” ข้าพเจ้าได้เขียนเรื่องเหล่านี้นานมาแล้ว อดีตชีวิตของคนทุกคนอุปมา ดั่งท่อน้ำร้อนเย็น ความสุขย่อมมีปนกับความเศร้าเสมอไป รำพันออกมาได้ยากว่าเป็นอะไร และมีอิทธิพลลึกซึ้งอ่อนบางเพียงไร

“หลัน-หลัน-เหย่” สุภาพสตรีและผู้แทนหนังสือพิมพ์ “ดุ๊กยา-นาม” ในเรื่องนี้ตรงกันข้ามกับเอแลน หรือเอียนงาง หลัน-หลัน-เหย่เกิดในตระกูลสูง มีบ้านใหญ่ที่เมืองหวินลอง เพิ่งสำเร็จวิชากฎหมายและวิชาหนังสือพิมพ์จากมหาวิทยาลัยฮานอย เป็นคนฉลาดชอบสนุกเปิดเผย ที่น่าสนใจคือหลัน-หลัน-เหย่มีความคิดเกี่ยวกับเมืองญวน ตรงกันข้ามกับเอแลนและชาวญวนที่ “รักชาติ” ทั้งหลาย ข้าพเจ้ารู้จักเธอในงานวันเกิดของทราน-วัน-เทือง เจ้าของหนังสือพิมพ์ ดุ๊ก-ยา-นาม ขณะนั้นข้าพเจ้าเป็นบรรณาธิการผู้ช่วยหนังสือพิมพ์ ‘ลาลุตต์’ ที่ถนนลีแบรีนอร์ต

“ฉันพอใจให้ฝรั่งเศสปกครองก็เพราะเราปกครองกันไม่เป็น” หลัน-หลัน-เหยปรารภขึ้นในตอนหนึ่ง สีแชมเปญในแก้วตัดกับสีเสื้อจัสมีนอ่อนเปล่งปลั่งดุจก้อนหิมะสู้แสงจันทร์ “...เรายังไม่รู้จักความเจริญ อารยธรรมก็ไม่รู้จัก เทศบาล-ความสะอาด ความสวยงามของถนน หนทาง การศึกษา...เหล่านี้ชาวตะวันออกไม่รู้จักเลยในขณะที่ชีวิตของศตวรรษใหม่ขึ้นกับสิ่งนี้...”

“เธอไม่คิดถึงความกดขี่ การถูกเหยียดหยาม การขาดอิสรภาพหรือ?” เฉย-เพื่อนหนังสือพิมพ์อีกฉบับหนึ่งโกรธ

“ทำไม-เธอคิดว่าฉันไม่คิด!” เธอหัวเราะ “มันเป็นเรื่องธรรมดาที่สุด​ที่ใครลงทุนอะไรลงไป เขาก็ย่อมคิดถึงผลประโยชน์กำไร แต่มีสิ่งแน่นอน เป็นกฏอีกอย่างหนึ่งคือ เขาจะเอากำไรตลอดไปไม่ได้ ชั่วรุ่นคนนี้ หรือสองชั่วรุ่นคนเขาให้การศึกษา... ให้ความสะอาด ให้ความเทียมโลกในทางที่ไม่เป็นภัย แต่อีกชั่วรุ่นคนหนึ่งเขาก็ให้อิสรภาพ” หันมาทางข้าพเจ้า “สุจริต เธอมีความเห็นอย่างไรเกี่ยวกับความจำเป็นที่ต้องมีการเหลื่อมล้ำระหว่างชาวอารยะกับชาวอนารยะ?”

“ปิดเทอมที่แล้วมา ฉันไปฟิลิปปินส์รู้สึกว่าเขาเจริญมาก” ข้าพเจ้าตอบเลี่ยง “การศึกษา มหาวิทยาลัย อาคาร การเทศบาล อยู่ในระดับที่ก้าวหน้า น่าอิจฉา...”

“และอีกไม่นาน ฟิลิปปินส์ก็จะเป็นอเมริกันตะวันออก เป็นอิสระ ใช้ภาษาอังกฤษเป็นภาษาราชการ และเจริญรุดหน้ายิ่งกว่าประเทศใดๆ ทางตะวันออก แต่แรกที่สุดความเหลื่อมล้ำย่อมต้องมี”

“เขาต่างผิวและชาติพันธ์” ข้าพเจ้าเอ่ยขึ้นลอยๆ

“นโยบายการปกครองก็ต่างกัน” เฉยแย้งด้วยความรู้สึกค่อนข้างรุนแรง เราจะเข้าใจความหมายของคำพูดของเขาซึ้งเพียงไร ไม่มีใครทราบ

“สรุปแล้ว ฉันเชื่อในการศึกษาเหลือเกิน” หญิงสาวหัวเราะ “ไม่มีใครในโลกดูหมิ่นเหยียดหยามใครที่มีการศึกษาเท่าเทียมกันหรือสูงกว่า ที่เรารู้สึกว่าถูกดูถูกและน้อยใจในอิสรภาพก็เพราะพูดไม่รู้เรื่องกัน ถ้าจะพูดโดยยุติธรรมแล้ว ก็ต้องพูดถึงความด้อยสมรรถภาพเกี่ยวกับอารยธรรมของชาวตะวันออกอีก เหมือนลาในป่าองุ่นน้อย คิดว่าใหญ่โตไพศาลไม่มีแห่งใดเท่าความเชื่อในความแคบ-ความกระด้างเห็นชนชาติอื่นป่าเถื่อนหมด ในพงศาวดารเก่าๆ ของเรายังเรียกชาติผิวขาวทุกชาติว่าป่าเถื่อน ๆ ดูเหมือนชาวจีนในปัจจุบันนี้หลังจากเรียกอังกฤษ, รัสเซียว่า ‘ป่าเถื่อน’ ไม่ได้แล้วก็ยังเรียกชาวไทยว่า “ชาวป่า ชาวเถื่อน’ อยู่”

ข้าพเจ้าเริ่มรู้สึกว่าการสนทนากับหญิงสาวผู้นี้มีรสเนตรของเธอเป็นประกายเต็มไปด้วยความปรารถนาดี

​“จริง! แต่ชาวจีนที่มีการศึกษาดีเปลี่ยนแปลงแล้ว”

“เห็นไหม..การศึกษาทั้งนั้นและการศึกษาเท่านั้น!”

“อะไร การศึกษาอะไร?” เมอซิเออทราน-วัน-เทือง เจ้าภาพเดินยิ้มเข้ามาถาม

“เรากำลังพูดถึงเรื่องการศึกษาเกี่ยวกับอนามัยที่ทำให้ท่านสมบูรณ์” พวกเราทุกคนลุกขึ้นตามหลัน-หลัน-เหย่ ชูแชมเปญดื่มอวยพร

“ขอบใจ! ขอบใจ! เจ้าภาพยิ้มอย่างมีสุข

“ขอให้ท่านจงมีอายุยืนนานกระทั่งประเทศญวนมีเอกราชสมบูรณ์” เฉยตะโกน พลันมีเสียงเปล่งความยินดีจากแขกทั้งหมดสนั่นหวั่นไหว

๒

“บ๊านใหม่...บ๊านใหม่”

เสียงคนขายขนมปังร้องดังมาตามถนนชาชลูป์-โล-บาต์ ซึ่งเป็น “บ๊าน” ของพ่อกับแม่ วันนี้เป็นวันอาทิตย์ข้าพเจ้าพลิกตัวลืมตาอย่างงัวเงีย อากาศเช้าตรู่วันนี้สดชื่นยิ่งนัก พ่อแม่กับน้อง ซึ่งนอนอยู่ข้างบนยังคงเงียบ ได้ยินแต่เสียงเจ้าบ๋อยขลุกขลักต้มน้ำอยู่ในครัว แต่เจ้าเสียง “บ๊านใหม่” ยังคงดังกลบถนนเจื้อยแจ้ว

เหตุการณ์เมื่อคืนนี้ผ่านเข้ามาเป็นฉากๆ

กินเลี้ยงวันเกิดเจ้าของหนังสือพิมพ์ตุ๊ก-ยา-นาม รู้จักกับหลัน-หลัน-เหย่ ได้รับความรู้เกี่ยวกับ ‘ความรักชาติ’ ตรงกันข้ามกับผู้อื่น เต้นรำ ประกวดโต้วาที ประกวดบทกวีและเพลงดึกดำบรรพ์ ฯลฯ ขากลับเจ้าภาพให้รถมาส่ง แต่ไม่มีภาพอะไรมาทับจิตใจเท่าเพื่อนใหม่ผู้วิตถาร

สุภาพสตรีญวนแท้โดยมากร่างเล็ก ไว้ผมยาว นุ่งห่มไม่ทิ้งประเพณีเดิม เสื้อยาวคลุมแขน กางเกงยาวเรียวเล็ก ตาสองชั้น หลัน-หลัน-เหย่ สวย​ผิดกว่าหญิงสาวญวนธรรมดาด้วยการศึกษา เธอแต่งกายแบบฝรั่งเศส สวมกระโปรงขาว ทาลิปสติกซึ่งทำให้ความกะทัดรัดอันมีอยู่แล้วตามธรรมชาติสง่า น่าชมน่าคบค้าสมาคม แม้ผมจะไม่ได้ดัดอย่างหภูมิโสเภณีชาวฝรั่งเศสแถวท่าเรือกลางและซอยถนนกาตีนาต์

มโนภาพบนเตียงนอนของข้าพเจ้าปรากฏเป็นปัญหาใหญ่ของชีวิต!

“ชาวตะวันออกไม่รู้จักอารยธรรม-ความสะอาด การศึกษา เทศบาล มหาวิทยาลัย ฯลฯ ซึ่งเป็นฟันเฟืองสำคัญของอารยธรรม-ชาวตะวันออกไม่รู้จัก” ในเมื่อไม่อาจไปอยู่ในนพเคราะห์ดวงอื่น หญิงสาวให้ความเห็นว่า “ประเทศทางทิศตะวันออกอาทิ เช่น ประเทศญวนควรให้ฝรั่งเศสปกครอง เธอไม่รักชาติหรือ? ก็อะไรเล่าคือ ‘ความรักชาติ’ ของชาวตะวันออก ถ้าไม่ใช่เลือดกับอารมณ์! แน่นอนละ ผู้ที่ได้รับการศึกษาสูงย่อมพยายามวิ่งหนีออกจากป่า-หนีเลือด หนีเหตุผลอันไม่เคยเปลี่ยน แปลงหรือมีใหม่...”

คิดถึงตรงนี้ เจ้าบ๋อยยกถาดโกโก้มาข้างเตียง

“ประเทศสยามเล่า บ้านเกิดเมืองนอนของเรา เมืองตะวันออกเหมือนกัน จะรู้จักอารยธรรมหรือไม่? จะพูดเข้าใจกันยากที่สุด... เราผู้มาเรียนวิชาที่คนไทยน้อยคนกล้าเรียนจะถูกทรมานเพียงไร? ความสะอาด การศึกษามหาวิทยาลัย...”

ข้าพเจ้าไม่กล้าติดต่อเกี่ยวกับกรุงเทพฯ เมืองที่มีวัดติดวัดแทนโรงงานใหญ่ เมืองที่มีปราชญ์เล่าแต่นิทาน! อิทธิพลของหลัน-หลัน-เหย่กำลังจูงมโนภาพของข้าพเจ้าไป

เราคุยกันอย่างออกรสกระทั่งเที่ยงคืน เฉยขอตัวไปสนทนากับแขกอื่น

“ความเข้าใจอย่างถูกต้องเท่านั้นสุจริต” หญิงสาวเอ่ยอย่างเชื่อมั่น ​“ชีวิตของมนุษย์ทุกคนต้องกฏอริสโต๊ดทุกกาลทุกสมัย...ชีวิตคือความต้องเข้าใจดี ในบ้าน ในสังคม ในประเทศ ถ้าภาษาที่เราใช้เป็นอย่างที่ฟิลิปปินส์ใช้ เรื่องต่างๆ จะคลายจากความเฉื่อยชาและความคลุมเครือลง อิทธิพลของภาษาบังคับให้ปมของความสลับซับซ้อนสลายออกเป็นความง่าย และสามารถบัญชาการหรืออำนวยงานใหญ่ๆ ได้ ซึ่งตามปกติ งานใหญ่ๆ เช่นอุตสาหกรรมหนักเป็นศัตรูหมายเลข ๑ ของชาวตะวันออก...”

“มีอะไรบ้างที่พวกเรารักหรือมีเป็นสัญลักษณ์?” ข้าพเจ้าถาม แม้จะเคยศึกษาเคยมาอยู่บ้าง

“เมียมาก เมรัย การพนัน สินบน ความมักง่าย”

“นอกจากจะมอบประเทศหรือยินดีให้ชาวผิวขาวปกครองแล้ว เราไม่มีวิธีอื่นแก้เลยหรือ?” ความงงงุนของข้าพเจ้ายังคงไม่กระจ่างจนบัดนี้ ความรู้สึกถึงคำว่า ‘ไทย’...ความเป็นทาสใครมิได้! และในความเป็นทาสใครมิได้นั้น มีธารเลือด ธารแห่งความเฉื่อยชา ธารแห่งความอิจฉาริษยา ไหลบ่ามิขาดสาย!

“มี! คือความพยายามและทิฐิมานะซึ่งจบลงด้วยความยุ่งเหยิงและความล้าหลังหาที่สุดมิได้ จีนเป็นตัวอย่างเอก” หลัน-หลัน-เหย่ เงยหน้าขึ้นดูดาว “สถิติการเสพอาหารต่ำกว่าความต้องการมีราว ๗๐ เปอร์เซ็นต์เกือบเท่าอินเดีย สุขภาพอนามัยเป็นต้น เช่น ความสะอาดของน้ำมีไม่เพียงพอ สิ่งเหล่านี้เป็นเครื่องบั่นทอนมนุษยภาพทั้งตรงและอ้อม การรู้ถึงสิ่งสำคัญที่อดีตเราไม่รู้ไม่ใช่ความผิดของผิวขาวเราต่างหากเป็นผู้ผิด ความล้าหลังของพวกเรา....ความสงบอนารยกาล! บางทีเธอคงจะเคยอ่านหนังสือของพวกแมลงปอ (กลางเก่ากลางใหม่) ที่เขียนว่า ตะวันตกทำลายตะวันออก การนำเอาวัตถุแห่งความเจริญยอดเยี่ยมมาสู่ตะวันออก... นำยา นำการศึกษา นำไฟฟ้า นำอุปกรณ์พาหนะ ฯลฯ เป็นการทำลาย!”

ความคิดคำนึงของข้าพเจ้าหยุดชะงักลงเมื่อมีเสียงเดินลงมา​จากข้างบนเป็นฝีเท้าของแม่ รีบลุกขึ้นและดื่มโกโก้ซึ่งเย็นเฉียบปานน้ำฝน ข้าพเจ้าหลบออกทางประตูเล็กทำเป็นออกไปเดินเล่น

สักครู่หนึ่ง เสียงแม่เรียกเจ้าบ๋อยให้ไปตามข้าพเจ้า

“มีการ์ดเชิญไปฮอลิเดย์ อ่านดูซิ” แม่มองข้าพเจ้าด้วยความรัก

ในการ์ดนั้นเขียนง่ายๆ เชิญข้าพเจ้าไปฮอลิเดย์ที่เมืองหวินลอง หลัน-หลัน-เหย่เป็นเจ้าภาพ แขกที่เชิญร่วมอีกมีอีก ๓ คน คือ เจ้าหญิงสยุมพร ณ เวียงจันทร์ เฉยกับโคลแด็ตแห่งหนังสือพิมพ์ โลปินนีองนอกนั้นกำหนดวันและเวลาที่รถจะมารับ

“ลูกควรไปการมีเพื่อนที่ดีและการรอบรู้เป็นความจำเป็นของชีวิต” แม่พูดเมื่อรับการ์ดไปอ่าน “แม่ของหลัน-หลัน-เหย่กับแม่รู้จักกันดี เจ้าหญิงสยุมพรก็เคยมาที่บ้านเรา”

๓

อารมณ์บรรณาธิการของข้าพเจ้าดีที่สุดในเช้าวันจันทร์แจ้งเรื่องให้ทราบแล้ว ข้าพเจ้าได้รับอนุมัติทันที ต่อจากนั้นเราสนทนาถึงหลักปฏิบัติบางประการที่รัฐบาลบำเพ็ญผิดนโยบาย ประชาชนไม่สามารถเรียกร้องไปยังผู้แทนญวนที่ปารีสได้ จึงขอร้องหนังสือพิมพ์ของเราให้ประท้วง ข่าวนี้จะเป็นข่าวใหญ่ในฉบับวันพฤหัส

ในตอนบ่าย ข้าพเจ้าไปประจำหน้าที่ของข้าพเจ้าตามตลาดใหญ่ หน้าที่นั้นคือเฝ้าดูตำรวจลับว่าจะติดตามข้าราชการคนใดที่ซื้อหนังสือพิมพ์ “ลาลุตต์” ของเราจริงตามรายงานข่าวหรือไม่!

ท่านผู้อ่านที่รัก! ท่านต้องไม่ลืมว่าข้าพเจ้าเป็นคนไทย...เป็น ๑ จำนวน ๔๒ คนของชาวไทยในโคแชงชินรวมทั้งคนขอทานจากปราจีนบุรีคนหนึ่ง และหน้าที่ของข้าพเจ้าทุกๆ บ่ายเกี่ยวกับหนังสือพิมพ์ในประเทศ​ญวนเป็นเรื่องแปลกมหัศจรรย์ควรเขียนเล่าให้โลกฟัง เพราะแปลกกว่า เสรีภาพของการอ่านของมนุษย์ในดินแดนต่างๆ

ตามปกติ ความคิดนึกของประชาธิปไตยนิยมเป็นหน้าที่ของเมธีทางสังคมซึ่งมีเป็น ๒ ค่ายเสมอไป (ไม่ควรมีมากกว่า ๒) และหนังสือพิมพ์ของค่ายที่สองหรือฝ่ายค้าน คือทำงานรวมเพื่อชาติประเทศของเมธีสังคมอีกคนหนึ่ง ไม่ใช่ทำลาย ไม่ใช่ศัตรู ความเป็นจริงใดๆ อันค่ายที่สองประกาศออกมาหรือประท้วงขึ้นคือ “ความเป็นจริงอีกอันหนึ่ง” เพื่อบูรณะฟันเฟืองของรัฐบาลซึ่งค่ายที่ ๑ ที่อำนวยงานอยู่จะพึงรับฟังอย่างจริงจัง ไม่ใช่ให้ตามจับ!

ตำราเกี่ยวกับลัทธิปกครองแผนประชาธิปไตยมีมากมาย แต่ล้วนกล่าวสอดคล้องกันว่า “ประชาธิปไตยเป็นสิ่งสูง ชาวประชาธิปไตยควรเป็นเมธี...ประชาธิปไตยจะดำรงอยู่หรือพินาศก็เพราะคนกับการศึกษา”

หลัน-หลัน-เหย่ไม่รู้เรื่องนี้

เธอเชื่อในการศึกษา แต่ศึกษาอย่างไร! การศึกษาเพื่อเอาตัวรอด...เพื่อปริญญาบัตรเท่านั้นของชาวตะวันออก ซึ่งได้รับการดูถูกเหยียดหยามจากชาวตะวันตกอย่างยิ่ง! เธอไม่เคยพูด ไปฮอลิเดย์คราวนี้ข้าพเจ้าจะต้องชวนให้เธอพูดให้สมอยาก-ให้สมกับที่แม่สอนว่า “การรอบรู้เป็นความจำเป็นของชีวิต”

ในระหว่างที่คิดคำนึงดั่งนี้ ข้าพเจ้ากำลังเตร่อยู่หน้าร้านหนังสืออารแดง เจ้าตำรวจลับซึ่ง “ไม่ลับ” เกินความสนใจของเราคนหนึ่งยืนพลิกหนังสือที่ร้านขายเร่ติดๆ กัน ในร้านมีหนังสือพิมพ์ลาลุตต์ ๒-๓ ฉบับ เห็นมันยืนนาน และมีหน้าตาเหมือนพวกติดฝิ่นใหม่ๆ ข้าพเจ้ากรากเข้าไปจับหนังสือลาลุตต์ฉบับหนึ่งอ่าน

“เมอร์ซิเออร์ เห็นจะชอบหนังสือมากโดยเฉพาะหนังสือลาลุตต์” มันพูดภาษาญวน ‘ลาลุตต์’ แปลว่า ‘การต่อสู้’ และเราเคยต่อสู้มาแล้วมาก​เพียงใด

ข้าพเจ้าทำเป็นไม่ได้ยิน

มันพูดซ้ำอีกและคงพูดภาษาญวน เสียงดังขึ้น คราวนี้แสดงอากัปกิริยาทำไม้ทำมือสนิทสนม ข้าพเจ้าคงทำใจเย็น หยิบสตางค์ซื้อหนังสือลูกับวูอย่างละ ๑ ฉบับ พอมันพูดครั้งที่ ๓ ข้าพเจ้าตวาดว่า

“มันธุระอะไรของแก!”

๔

การชิงไหวพริบระหว่างตำรวจลับกับข้าพเจ้าคงมีอยู่เรื่อยๆ ข้าพเจ้าถือว่าการกระทำของเรา-ไม่ใช่โจร ถ้าท่านเห็นหนังสือพิมพ์ของเรา ซึ่งมีจำนวนไม่กี่หน้าคล้ายหนังสือพิมพ์ไทยสมัยนี้ ท่านอ่านภาษาฝรั่งเศสรู้รสท่านจะเห็นว่าเราปราณีตเพียงไรในอักษรศาสตร์ทุกคอลัมน์ทุกประโยค เขียนอย่างนี้ ท่านคงสงสัยว่าเรามีชื่อเสียงในการต่อสู้ได้อย่างไร เพราะความเห็นจริงข้อหนึ่งเกี่ยวกับหนังสือคือ อักษรศาสตร์เป็นงานที่ยากยิ่งเกือบจะวางเป็นกฏได้ว่า ในศตวรรษหนึ่งในประเทศหนึ่งจะมีนักอักษรศาสตร์ที่แท้จริงไม่เกิน ๓ คน แต่สำหรับบรรณาธิการของข้าพเจ้าแม้จะนิยมคนยากที่สุด ข้าพเจ้ารู้สึกภาคภูมิใจทุกครั้งที่กล่าวว่า ไม่เพียงแต่ในซอรบอนน์เท่านั้นที่ท่านมีชื่อเสียงโด่งดังทางอักษรศาสตร์...ปีแอร์ก๊าสตอง ยังเป็นคนที่เก่งและเด่นที่ก๊อตติงเจนและเจนีวา

ครั้งหนึ่ง ข้าพเจ้าถูกเชิญไปสถานีตำรวจเรื่องพูดคำหนักๆ กับตำรวจลับคนหนึ่งและข้าพเจ้าพูดภาษาอังกฤษตลอดเวลา!

ไม่มีใครหัวเสียเท่าสารวัตรตำรวจซึ่งพูดภาษาฝรั่งเศสตลอดเวลา ตรงข้ามกับข้าพเจ้า! กว่าจะรู้เรื่องกันได้ต้องโทรศัพท์ไปเชิญชาวอินเดีย-แห่งเมืองปอนดิชเชอรี ผู้เป็นล่ามที่ศาลมาซักถาม

“ถ้าเขาเป็นตำรวจจริง เขาก็เป็นคนหยาบและมีมารยาททรามที่​สุด” ข้าพเจ้าอธิบาย “เขามาพูดกับฉันอย่างคนขอทาน และท่านคิดหรือว่า คนอย่างฉันจะฟังคนขอทานออกทุกคำ บอกเขาซี! ท่านจะมาจากปอนดิชเชอรี่หรือมลายูก็ตามว่า ฉันเป็นสุภาพบุรุษชาวไทย ไม่ใช่ชาวเขมร! ไม่ใช่ ชาวเวียงจันทน์! ท่านคงพูดภาษาฝรั่งเศสดีพอเท่ากับภาษาอังกฤษที่ฉันพูด!”

ดร. ก๊าสตองหัวเราะที่เห็นข้าพเจ้าโกรธ

เมื่อกลับมาถึงสำนักงาน ข้าพเจ้าได้รับเทศนากัณฑ์มหึมา

“เธอคงเห็นตลอดมาว่า หนังสือพิมพ์ของเราพยายามหลีกหนีภาษาหยาบคาย ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของผู้ปราศจากการศึกษาอย่างไร ฉันอยากให้เธอลองคิดดูถึงอักษรศาสตร์ที่หยาบคายกับบุคคล ความหยาบคายขรุขระส่อถึงหลักการและอุดมคติที่ไม่ดำรงยืนนาน โวลแตร์คมเหมือนมีดโกนเพราะความแรง แต่ไม่ใช่เพราะความใหม่หรือความวัฒนาถาวร เหมือนออสการ์ไวลด์ที่เรายังพูดถึงอยู่ก็เพราะยังรักบทสนทนาของบางเรื่องบางบท ไม่ใช่รักหลักการ ฉันอยากจะพูดว่านักเขียนคมๆ ทุก ศตวรรษมีชื่อดังไม่ข้ามศตวรรษ ก็เพราะขาดหลักการและเมื่อพูดถึงคำ ‘หลักการ’ ฉันเสียใจที่ฝรั่งเศสปัจจุบันจะเป็นเหมือนอย่างโรมันชีวิตคือเสรีภาพที่ไร้อุปกรณ์! รัฐบาลคือการเปลี่ยนคณะบ่อยที่สุดเพื่อเปลี่ยนอิสรภาพ โดยไม่มีหลักการ!.”

ข้าพเจ้านิ่ง ครุ่นคิดอย่างเดียวว่า ใครบ้างหนอจะตามทรรศนะของท่านทัน แต่ถึงกระนั้นก็อดเปรียบนักเขียนไทยคมๆ บางท่านเช่น เทียนวรรณ พระองค์เจ้าปฤษฎางค์ น.ม.ส. ครูเทพ ฯลฯ มิได้ ถ้าจะรับ ทฤษฎีของดร. ก๊าสตองทุกตัวคำ ก็มิหมายว่า นักเขียนปากกาคมๆ เหล่านี้...ทุกศตวรรษมีชื่อดังไม่ข้ามศตวรรษเช่นนั้นหรือ?

เพราะความคมอันหาที่กีดขวางมิได้จึงได้ตัด “หลักการ” ทั้งปวงหมด?

​ยุคแห่งปัญญากำลังถูกควบคุม (ความแรงกระทั่งถึงความหยาบโลน) ตัดขาดจนแปรโฉมใหม่...ปัญญาคือเงิน อักษรศาสตร์คือเงิน ฯลฯ ข้าพเจ้าเจ็บใจตัวเองที่ลืมถามท่านว่า “หลักการเล่าคือเงินเช่นเดียวกับราคาของรัฐมนตรีและผู้แทนในประเทศประชาธิปไตยใหม่ๆ ที่ใครก็ซื้อได้ ใช่หรือไม่?”

ข้าพเจ้าเพียงแต่ขอบคุณท่านบรรณาธิการข้าพเจ้ารับว่าจะนำเอาไปคิด

๕

ทิวทัศน์สองข้างทางระหว่างไซ่ง่อน-หวินลอง ๓๐๐ กิโลเมตรเป็นทิวทัศน์อันสวยงาม ถนนตัดตรง-เรียบ หลุมบ่อมีน้อยอย่างไม่น่าเชื่อ โคลแด็ตซึ่งเป็นธรรมดาที่ต้องเชิดชูความดีความงามของรัฐบาล อธิบายว่า คมนาคมที่ดีต้องจัดทำเช่นนี้ก็เพื่อประชาชน เธอชี้มือให้ดูการอำนวยการเกษตรกรรมยาง ข้าวโพด แป้ง สน ฯลฯ ซึ่งจัดเหมือนพม่าจัดป่าไม้สัก คือ ป็นบล็อกยาวสุดลูกหูลูกตา ความเป็นระเบียบและความรวดเร็วจำเป็น ที่สุด ฯลฯ เฉยและข้าพเจ้านั่งฟังอย่างสนใจ

“ต้นไม้ข้างทางนี่สูงจริง” ข้าพเจ้าอุทาน “ต้นอะไรนะ? สงสัยว่า เวลามีใต้ฝุ่นจะไม่ล้มทับทางเลยหรือ?”

“มะฮอกกานีผสมใหม่ แข็งแรงและมีอายุยืนนาน ใต้ฝุ่นปลายหางแถวนี้ไม่เป็นอันตรายเลย ดูเหมือนปลูกกันราว ๗๐-๘๐ ปีมาแล้ว” โคลแด็ตอธิบายต่อไม่สนใจกับหลัน-หลัน-เหย่ซึ่งพยายามหลับ

“ซีบีน!” โคลแด็ตเอื้อมมือไปปลูกสหายรักเรียกชื่อเป็นฝรั่งเศส “เธอเคยบอกฉันว่าเห็นภาพถนนในเมืองไทยที่ไหน...ที่ต้นไม้เตี้ยและอ้วน น่าใจหาย!”

​“เห็นในสมุด อี.เอฟ.อี.โอ คนไทยชอบต้นไม้เตี้ยๆ” หลันลืมตาขึ้น “เสียใจที่สยุมพรป่วยไม่มา สยุมพรเคยไปกรุงเทพ เขาว่ามันสวยดี เขากลัวต้นไม้สูงจะทับเขา”

โคลแด็ตยิ้ม หลันหัวเราะ ข้าพเจ้าเจื่อนอย่างวาดภาพได้ยาก

ขณะนั้น ฝนเริ่มปรอยเม็ดลงมาค่อนข้างหนัก ซีตรองของเมอซิเออร ทราน-วัน-เทือง วิ่งดุจธนูโบราณ เราต่างคนต่างสวมเสื้อคลุมกันฝน ซึ่งกันหนาวได้ด้วย ในขณะเดียวกัน ก่อนถึงหวินลองเราต้องข้ามแม่โขงตอนใกล้ทะเลโดยเรือบรรทุกรถยนต์ดุจที่บางปะกง แม่โขงตอนใกล้ทะเลนั้นบางตอนแลไม่เห็นฝั่ง น้ำสีเขียวจัด สถานีต้นทางและปลายทางไม่ผิดกับของเราที่นครชัยศรีปัจจุบันนี้

ใกล้ถึงเมือง เราเห็นเจดีย์ขาวสูงของพระพุทธศาสนา

“ย่าอยู่ที่วัด” หลัน-หลัน-เหย่ บอกกับข้าพเจ้า “อายุ ๘๐ กว่าปีแล้ว ชีวิตของย่าตอนปลายนี้ต้องพูดกันมาก...การที่คนไทยในเมืองไทยจะรู้จักศาสนาพุทธได้ เขาจำเป็นต้องรู้อะไร?”

“เห็นนิยมกันว่าต้องรู้ภาษาบาลีก่อน” ข้าพเจ้าตอบตามที่เคยได้ยินมา “บางทีก็ว่าต้องบวชก่อน”

“ทุกวันนี้ย่าสละหมด แลเห็นเราเป็นสัตว์ที่น่าสงสาร อ้า! ถึงบ้านแล้ว คิดถึงแม่กับย่าจริง!” หญิงสาวอุทานผ่องใส

“บ้าน” ที่เราพักเป็นตึกสี่เหลี่ยมหลังใหญ่เกือบจะเรียกได้ว่าเป็นตึกใหญ่หลังเดียวภายในพุ่มพฤกษ์อันงามดุจเสกสรรค์ ความสูงชะลูดของต้นไม้ต่างๆ คล้ายกับจะคลุมหลังคา, หน้าต่าง, เฉลียง ฯลฯ เพื่อยังความร่มรื่น เยือกเย็น

ก้าวแรกภายในบ้านที่ทำให้รู้สึกสะดุดตามากคือ อาวุธโบราณต่างๆ แขวนไว้เหนือรูปปั้น แสดงถึงการสะสมหลายชั่วอายุคน!

แม่ของหลัน-หลัน-เหย่ ออกมาต้อนรับเราด้วยอัธยาศัยไมตรี ขณะ​ที่สัมผัสมือกับข้าพเจ้า นางพึมพำ

“ซิม! ซิม!” หมายถึง ‘คนไทย’ พลางจูงมือข้าพเจ้าเข้าไปในห้องชั้นในห้องหนึ่ง ในห้องนั้นมีหมวกนายทหารไทยโบราณ ดาบใหญ่ประสานอยู่ใต้หมวก และยังมีโล่ห์เล็กๆ จารึกอักษรขอม

“พ่อของปู่ของฉันเคยเป็นแม่ทัพรบกับองค์บดินทร์ ดาบทั้งสองเป็นดาบขององค์บดินทร์ให้แม่ทัพญวนเป็นที่ระลึกเมื่อสงบศึก ฉันดีใจที่พบลูกหลานองค์บดินทร์ เธอต้องเล่าเรื่ององค์บดินทร์ให้ฉันอย่างละเอียด เล่าได้ไหม?”

ข้าพเจ้าชะงักกับคำหลัง เมืองไทยในสมัยรัตนโกสินทร์ไม่นิยมวีรบุรุษที่มิใช่ราชตระกูล บ้านของเจ้าพระยาบดินทร์ซึ่งปัจจุบันนี้เป็นวัดที่โกโรโกโสที่สุดในกรุงเทพฯ คือวัดชัยชนะสงครามหรือวัดตึก มีแต่บ้านเช่ากับกองปฏิกูล อนุสาวรีย์ของท่านที่วัดสามปลื้มเล่าก็ว่ากันว่าให้เฝ้าแต่จระเข้กับรับเส้น แม้คนเขียนเรื่องของท่านครั้งแรก คือ ก.ศ.ร. กุหลาบ ยังถูกหาว่า “รู้เกินหูพระยาตาแร้ง”

ข้าพเจ้าได้แต่ยิ้ม พอดีหลัน-หลัน-เหย่พาโคลแด็ตเข้ามา

“ทิ้งเฉยไว้ไหนคนเดียว?” ข้าพเจ้าถาม

“เขาทิ้งตนเองบนเปลมังกร! เขาว่าเขาปวดหัวกับเรื่องอดีต” หญิงสาวเจ้าบ้านตอบ “แต่แม่จ๋า พวกเราหิวกันแล้ว แม่สั่งกับข้าวเป็นพิเศษหรือเปล่า?”

ท่านเจ้าของบ้านยิ้มไม่ตอบ จับมือบุตรีและโคลแด็ต ปากก็บุ้ยให้ข้าพเจ้าตามไป เมื่อผ่านห้องโถง ข้าพเจ้าไม่ลืมดึงขานายเฉยให้ลุกขึ้นตามไปด้วย

“บ๊ะ! กำลังฝันถึงอานามสยามยุทธ!” เฉยงัวเงีย

๖

​อาจเป็นเพราะขณะที่รับอาหารอันอร่อยที่สุดในชีวิตนั้นหลัน-หลัน-เหย่ใช้เท้าเล็กของเธอเตะน่องข้าพเจ้าทำนอง “อย่ากินมาก” หรือ “เรามีธุระอีก” อะไรอย่างหนึ่งทำให้ข้าพเจ้าชะลอการกินแทนความตั้งใจที่จะนอน ๓ ชั่วโมงหลังอาหารกลางวัน ไม่ใช่ ๒ ดังอยู่ที่ไซ่ง่อน หลันกระซิบให้ข้าพเจ้าเดินออกไปทางประตูหลัง รถยนต์จอดคอยอยู่ก่อนแล้ว

“ไปทะเล! ถ้าไม่ไปวันนี้ เราอาจไม่มีโอกาสไป” เธอกระซิบอีก

“ไป!” ข้าพเจ้าตื่นเต้น “ไกลจากนี่กี่ชั่วโมง?”

“ราวสองชั่วโมง ฝนตกเล็กน้อยไม่เป็นไร”

“หลัน ฉันชอบชื่อฝรั่งเศสของเธอเหลือเกิน...ซีบีน! จำไม่ได้ว่า เป็นนางเอกในวรรณคดีใด”

“ไม่มีกระมัง มีแต่ ‘ซีเบอลีน’” หญิงสาวตอบด้วยความสดชื่น แก้มทั้งสองแดงเรื่อดุจมีความหมายใหม่ของชีวิต

“ฉันรู้สึกแต่วินาทีแรกที่เรารู้จักกัน” ข้าพเจ้าจับมือเธอเบาๆ “ว่า...เรารู้จักกันมาตั้งแต่เกิดดวงตาที่เต็มไปด้วยการศึกษารอบรู้ การเคลื่อนไหวร่างไม้มืออันส่อถึงการศึกษาอบรมอันสูงเหล่านี้จับตาจับใจฉันที่สุด...”

เธอนิ่ง แต่ลูบคลำมือของข้าพเจ้าอย่างอ่อนโยน

“เวลาอาจจะเปลี่ยนความงามของหญิงที่งามด้วยผิวด้วยตระกูล แต่ความงามเปล่งปลั่งด้วยวิทยาการไม่มีวันเปลี่ยนแปลง ในงานราตรีในขณะรับอาหารและในขณะที่เดินทางฝนตก อ่อนเพลียจัด แม้พระเจ้าก็ไม่สามารถบั่นทอนความงามดังกล่าวได้”

“สุจริต ฉันจะพยายามหลับหนึ่งชั่วโมงตลอดเวลาหนึ่งชั่วโมงนี้ ฉันอยากได้ยินเธอพูดอย่างที่กำลังพูด...เธออนุญาตให้ฉันพิงเธอหลับได้ไหม? อีกหนึ่งชั่วโมงหลัง ฉันจะพูดทำนองเดียวกับเธอขอโทษนะ!”

​ขณะนั้น รถกำลังวิ่งฝ่าละอองฝนอันเยือกเย็นสองข้างทางมีไร่ละหุ่ง และป่าละเมาะสลับกันไป หมู่บ้าน เด็กเล็กที่อยู่ใกล้ๆ ทางก็ไม่ผิดอะไรกับสองข้างทางชลบุรีศรีราชา

หญิงสาวเอนศีรษะพิงไหล่ของข้าพเจ้าแล้วหลับตา

“ถ้าจุมพิตเปลือกตาเธอในขณะที่เธอหลับ เธอก็ไม่ขัดขวาง แต่จะมีประโยชน์อะไรเหมือนจุมพิตรูปปั้นและคนที่จะโกรธเคืองที่สุดก็คือเธอ หรือจะลองพยายามดู แต่เออ! ขนตาของเธอช่างงอนยาวเสียนี่กระไร เกือบจะปิดเปลือกตาทั้งหมด ถ้าเช่นนั้นขอจุมพิตผมเถิด ซีบีนเธอจะได้ไม่รู้สึก”

ไม่มีอาการไหวติงใดๆ เลย แม้ริมฝีปากก็เม้มสนิท คลำชีพจรของเธอเบาๆ ก็รู้สึกว่าไร้มารยา-หลับเอาจริงๆ จิตใจของข้าพเจ้าที่พยายามคิดเพื่อหลีกคำรำพันของรุสโซ เชกสเปียร์ อูโอ เกอเธ และบาลซ๊าคค่อยคลายความรุ่มร้อนลง

ข้าพเจ้าร้องเพลงภาษาอังกฤษชื่อ ‘ไอรีน’ โดยเปลี่ยนเป็น ‘ซีบีน’ เบาๆ

“ซีบีนเอ๋ย ชื่อของเธอผูกรัดเส้นเลือดทุกเส้นรอบดวงใจ”

เมื่อร้องรำคำใดมีแต่ ‘ฉันรักเธอ’

สัมผัสใดในชีวิตเป็นจุมพิตไปเสียสิ้น

พิศวงจริงว่าเมื่อใด ‘เธอจะรักฉัน’

“สุจริต! ฉันฝันว่าแม่เรียก” หญิงสาวผงกศีรษะขึ้นให้ข้าพเจ้าตกใจ “ฝันร้าย อย่าไปทะเลเลยเสียดายก็เสียดาย แต่กลับเถอะคนรถ แล้วฉันจะให้รางวัลอย่างงาม”

“ฝันอะไร?” ข้าพเจ้าซักขณะที่รถหักกลับ

“ฝันว่ามือที่แม่กวักเรียกเรานั้นมีแต่เลือด”

รถวิ่งกลับมาถึงบ้านเร็วทันใจ เห็นแม่เดินกระสับกระส่ายอยู่คนเดียว โคลแด็ตและเฉยคงนอนหลับปุ๋ยไม่รู้สึก

​ความฝันนั้นคล้ายกับความจริง เป็นโทรเลขจากบรรณาธิการของเราทั้งสองมีข้อความว่า “กลับเร็วที่สุดมีข่าวใหญ่ที่เว้”

จากหวินลองถึงเว้...

เมืองสุสาน-สุสานสวรรค์! มีอะไรหนอ...บ่าวด๋ายสิ้นพระชนม์หรือพระราชินี!

๗

ฮอลิเดย์ของเราเลิกล้มลงฉับพลัน งานต้องเป็นงาน เรากำหนดกลับไซ่ง่อนเช้ามืดวันรุ่งขึ้น เพื่อมิให้เสียเวลาต้องคอยรถไฟประจำทาง (ซึ่งมีขบวนเดียวในสมัยของข้าพเจ้า) โคลแด็ตและเฉยขอตัวที่ต้องอยู่ ไม่มีใครเสียดายเท่าแม่ ที่ หลัน-หลัน-เหย่ และข้าพเจ้าต้องจากไปเร็วไว เรื่องเจ้าพระยาบดินทรสิงห์ก็คงไม่ได้เล่า เรื่องย่า... เรื่องผู้อาวุโสในพุทธศาสนาที่เห็นผู้เกิดใหม่และหนุ่มสาวเป็นสัตว์เลื้อยคลานน่าสงสาร เรื่องความรักซึ่งข้าพเจ้ากำลังมีความสุข...

“เราจะพยายามกลับมาเร็วที่สุดแม่” หญิงสาวจุมพิตผู้ให้กำเนิด และจับไม้จับมือลาเพื่อนแล้วขึ้นรถ

“อย่างช้าอีก ๑ เดือน ผมจะพยายามมา” ข้าพเจ้าอำลา

อนิจจา! ชีวิต คำพูดกับความเป็นจริงช่างเป็นสิ่งที่พึงระมัดระวังที่สุดสักเพียงใด

“ขอเวลาฉันนอนสัก ๓๐ นาทีได้ไหม?” ข้าพเจ้ามองดูเพื่อนใหม่ เห็นมีแต่ความขรึม

“แต่ฉันคงพูดอะไรไม่ถูก” เลือดวิ่งขึ้นหน้าหลันสีแดงเรื่อ “เราถูกทรมานมากใช่ไหม ที่รัก?”

“เธอได้ยินฉันพูดทุกคำหรือ?”

​“ทุกคำ...และไม่โกรธ แปลกดี! ขนตาฉันงอนมากหรือ?”

“มาก แต่สวยเหลือเกิน”

หญิงสาวหัวเราะ

“สักวันหนึ่งคงยาวพอที่จะทำเป็นเชือกมัดหัวใจเธอแม้จะไปอยู่ทุกมุมโลก”

เราไม่รู้เรื่อง “ข่าวใหญ่” จนกระทั่งเช้าตรู่วันรุ่งขึ้น บรรณาธิการของเราทั้งสองไปส่งเราที่สถานีและรีบกลับ ยื่นซองขนาดใหญ่ให้เราคนละฉบับ ข่าวใหญ่นั้นคือโจรจำนวนร้อยจะทำการปล้นสุสาน “หว่างเด๊” หรือพระมหาราชาธิราชโบราณ การเจาะเล็กๆ น้อยๆ ได้ลงมือทำและทางการได้เตรียมป้องกันอย่างเต็มที่ ข้อที่บรรณาธิการ “ดุ๊ก-ยา-นาม” วิตกคือการแทรกแซงทางการเมืองของพวกคอมมิวนิสต์ บรรณาธิการของข้าพเจ้าไม่เชื่อ จึงตกลงให้เราทั้งสองมาพิสูจน์ข้อเท็จจริงและถูกกำชับให้แต่งกายพื้นเมือง เงินที่สอดมาเพียงพอที่จะให้เราอยู่ได้ ๗ วัน

รถไฟขบวนที่เราโดยสาร ถึงเว้เกือบเที่ยงคืน โฮเต็ลน้อยที่เราเลือกพักชื่อ “ฟองเลา” อยู่ในตรอกเล็กๆ ใกล้สถานี

เช้ารุ่งขึ้นเมื่อจัดแจงกับเครื่องแต่งตัวแล้ว เราก็ออกเดินเที่ยวไปยังสถานที่ต่างๆ และรับอาหารเช้าที่ตลาดกลาง สิ่งที่เราเงี่ยหูฟังที่สุดคือชาวเมืองโจษขานกันอย่างไรเรื่องปล้น “สุสานสวรรค์”

เจ้าของร้านกาแฟร้านหนึ่งตอบเราว่า

“ผมได้ยินแต่เสียงลือ”

“ลืออะไร?” หลันถาม

“ลือว่าที่บรรจุพระศพหว่างเด๊เต็มไปด้วยเพชรพลอย บางองค์มีทองคำลาดเป็นแท่นก่อนฝัง เป็นเสียงลือมาหลายชั่วคนแล้ว ใครไปเห็นก็เชื่อว่าเป็นจริง แต่ข่าวอื่นๆ ไม่ได้ยิน”

“อัน-ขายน้ำชาที่นี่นานแล้วหรือ?” หลันถามอีก

​“ผมขายก่อนผมเกิด!” เจ้าของร้านตอบตลก “พ่อแม่ผมตั้งร้านนี้มาไม่รู้กี่สิบปี”

“นั่นปะไร! รสน้ำชาจึงแปลกกว่าร้านอื่น ชานี่เป็นชาเกาหลีหรือไต้หวัน”

ก่อนตอบ แกเดินเข้าไปข้างในหยิบห่อชาที่ชงมาให้ดู เป็นชาจีนอย่างธรรมดา แต่เราพยายามยอแกเข้าและรับขนมของแกมากเข้าจนกระทั่งในที่สุดความลับชิ้นใหม่ก็หลุดออกมา

“ผมมีลูกสองคน มันก็ขายชาก่อนมันเกิดเหมือนกัน หลานของผมก็คงเหมือนลูกผม อยากจะเปลี่ยนอาชีพ ‘ชงน้ำชา-กล่าวคำหวาน’ นี้เหลือเกิน”

“ทำไม...อันไม่มีความสุขหรือ?”

“ก็พอมีหรอกครับ แต่ถ้าขายเป็นชั่วคนๆ อย่างนี้ละก็ผมหนีเด็ด” พลางแกเดินมานั่งข้างๆ เรา “ขอโทษ อันคงมาจากเมืองไกล”

“สามีของฉันเป็นชาวด้งดวง ฉันเป็นชาวไซ่ง่อน” หลันตอบโดยไม่เคยบอกเล่าเก้าสิบก่อน “อันมีธุระอะไร?”

แกนิ่งไปครู่หนึ่ง พลางเชิญเราทั้งสองเข้าไปข้างในบ้าน มีชายฉกรรจ์นั่งอยู่ ๒-๓ คน

“นี่คือเพื่อนใหม่ของเรา” เจ้าของร้านแนะนำและพูดฝรั่งเศสโดยที่เชื่อว่าเขาเหล่านั้นไม่เข้าใจ

“พวกเหล่านี้เป็นคนจน-จนกว่ากรรมกรหาเช้ากินค่ำเพราะเขาไม่มีกิน ผมชวนเขามาก็เพื่อหาทางให้เขามีกิน เราจะไปขุดทอง-ตกลงกันอย่างนี้ แต่ไม่ใช่ขุดจากบ่อ ขุดจากที่เขาขุดมาแล้ว!”

ข้าพเจ้าแสร้งทำเป็นไม่เข้าใจ

“ขึ้นไปข้างบนซิ จะให้ดูตัวอย่าง” แกพูดแล้วพาเราเดินขึ้นไปห้องข้างบน เชิญให้เรานั่งตรงมุมห้องซึ่งประดับสวยงาม เก้าอี้มุก โต๊ะมุก มี​เตียงนอนสำหรับสูบฝิ่นสีดำอย่างดี

“นี่คือตัวอย่างทองที่ขุดครั้งที่สาม” เป็นทองแท่งใหญ่คงจะหนักไม่น้อยกว่าหนึ่งถึงสองกิโลกรัม เท่าที่พิจารณาดูรู้สึกว่าเป็นทองเก่า สีสุกใส

“เราแบ่งเท่าส่วนกันทุกครั้ง ถ้าต้องการเป็นเงินสดก็มีคนรับซื้อ คือพวกเรากันเอง ครั้งแรกเราได้มากเหลือเกินต้องเอาไปขายที่ฮ่องกง” แกหยุดพูด “อันจะร่วมงานกับเราก็ได้...ถ้าต้องการ”

“ทำไมคนไม่พอหรือ?”

“เราต้องการคนครบ ๑๐๐ คนเพื่องานครั้งใหม่ ถ้าทำครั้งนี้เสร็จ ผมก็จะเลิก-ตั้งใจจะไปอยู่ฮ่องกง หรือฟิลิปปินส์”

“ทำไมต้องใช้คนมาก...แล้วก็เดี๋ยวนี้มีเท่าไรแล้ว?”

“ผมหามาเกือบอาทิตย์หนึ่งได้เพียง ๘๐ คน ที่ต้องใช้คนมากเพราะเราต้องขุดอุโมงค์และป้องกันภัยให้พวกที่ขุด”

“ฉันขอโทษนะที่ต้องถามซอกแซก ฉันกับสามีกำลังต้องการใช้เงินเหมือนกัน”

“หมายความว่าอันร่วมมือด้วยนะ” แกหันมาถามข้าพเจ้าผู้เตรียมพยักหน้าทุกโอกาส

“ถ้าเช่นนั้นผมขอเลือดคนละ ๑๐ หยด เพื่อเข้าพิธีสาบาน”

หญิงสาวหันมาทางข้าพเจ้าเป็นทำนองขอความเห็น

“ได้! เมื่อไหร่จะทำพิธี?” ข้าพเจ้าตอบ

“พรุ่งนี้ตอนสิบนาฬิกาเช้า ที่ผมขอเลือดก่อนก็เพราะต้องผสมกับตัวยาบางอย่างตามพิธี”

หลัน-หลัน-เหย่ “ภรรยาในนาม” ของข้าพเจ้าป่วยเป็นไข้ทั้งคืน สาเหตุที่เป็นไข้ไม่ใช่เพราะจำนวนเลือดเพียง ๑๐ หยด แต่เป็นเพราะเครื่องมือเจาะเลือดโบราณล้าสมัยขณะที่เจาะได้ก่อความปวดอย่างรุนแรงเกือบจะทนไม่ไหว ข้าพเจ้าเองรับว่าเกือบจะทนไม่ได้เหมือนกัน

​ตอนแปดนาฬิกา ข้าพเจ้าเข้าไปในห้องเธอ เห็นยิ้มอันสดชื่นก็รู้สึกว่าหายแล้ว

จุมพิตเธอเบาๆ ตามบริเวณหน้าผากรู้สึกไม่สู้ร้อน

“พอแข็งแรงไปร่วมพิธีได้ไหมที่รัก?”

“หายไข้แล้ว แต่ยังเพลียเหลือเกิน...” เธอตอบ “แต่-ใครอนุญาตให้เธอจุมพิตนะ!”

“ฉันเอง!”

“ทำไมไม่จุมพิตตัวเธอเองล่ะ?” เธอโอบกอดข้าพเจ้า “ฉันรับโอมาวาลตีนกับไข่แล้ว เธอรับอะไรหรือยัง?”

“เท่านี้ก็อิ่มพอแล้วแต่แม้เธอจะแข็งแรงพอฉันก็ไม่อยากให้เธอไป”

“ทำไม?”

“เธอคิดว่าเจ้าคนขายน้ำชาเป็นหัวหน้าหรือ? เจ้านั่นอาจเป็นคนเก็บรักษาหรือคนแบ่งทอง ต้องมีคนอื่นๆ อีก” ข้าพเจ้าบีบมือหญิงคนรัก “...ฉันกลัวว่ามันจะจำเธอได้”

“ฉันไม่ยักคิด! ฉันกลับคิดว่าในระหว่างสี่ห้าวันนี้จะมีคนครบ ๑๐๐ คนหรือ”

“หลัน เราจะทำลายพวกเหล่านี้ทันทีดีหรือว่าร่วมงานกันถึงที่สุด และทำลายทีหลัง?”

คำถามคำนี้เป็นคำถามที่ข้าพเจ้าถามตนเองมาเกือบทั้งคืน แม้เราจะเชื่อในความสามารถของตำรวจ-ถ้ารู้ แต่เรายังเชื่อความสามารถของเรายิ่งกว่า

“เธอไม่วิตกถึงจำนวนคนที่ไม่ครบหรือ?”

“ให้ตำรวจปลอมตัวไปสมัครเพียงวันเดียว เราไปแจ้งให้ผู้กำกับการตำรวจที่นี่โทรเลขเรียกตำรวจพื้นเมืองจากเมืองใกล้ๆ วันเดียวก็ครบ”

“แต่เราก็ต้องร่วมงานกับมันจนตลอดอยู่ดี ข้อสำคัญเราไม่รู้ว่าที่​ที่มันขุดอยู่ที่ใดสุสานหว่างเด๊แต่ละสุสานใหญ่โตเหลือประมาณ...ที่รัก แล้วก็ฉันอยากให้ชีวิตของเรารู้จักการผจญภัยอันมีประโยชน์เธอคงทราบดีแล้วว่าพวกนี้ไม่ใช่คอมมิวนิสต์ เป็นคนจน-เป็นโจรจนๆ อย่างธรรมดา แต่ที่หาญทำงานใหญ่นี้สิน่าสงสัย”

“ถ้าเช่นนั้นฉันจะไปคนเดียวก่อน” ข้าพเจ้าจุมพิตเธออีก “ริมฝีปากของเธอก็ยังร้อนถ้าไม่นอนนิ่งๆสักสองหรือสามชั่วโมงอาจมีไข้อีกในตอนเย็น”

ห้องหลังบ้านร้านขายน้ำชามีประตูลับทะลุออกไปสู่บ้านใหญ่ ข้าพเจ้าแปลกใจที่ได้ยินชายขายน้ำชาบอกว่าในวันที่รับข้าพเจ้านั้นได้คนใหม่อีก ๙ คน รวมเป็น ๑๑ คน และวันนี้ยังมีคนสมัครในตอนเช้าอีก ๓ คน เข้าใจว่าตอนเย็นคงจะครบจำนวน แกเสียใจที่ทราบว่า “ภรรยา” ของข้าพเจ้าป่วยมาร่วมพิธีไม่ได้

“บ้านใหญ่” นี้จะเป็นของใคร แกไม่บอกได้ยินแกเรียกเพียงแต่ ‘นาย’ รู้สึกว่าเป็นบ้านที่ใหญ่โตกว้างขวางมาก ห้องที่ทำพิธีเป็นห้องโถงใต้ดิน ภาพมังกรพ่นควันธูปภาพหอกดาบ ภาพกะโหลกศีรษะหลายสิบหัว ภาพเครื่องทรมาน ฯลฯ ทันทีที่เห็น ข้าพเจ้าก็เข้าใจว่า สถานที่แหล่งนี้เป็นสถานที่เกี่ยวกับจารกรรมและการเมืองขั้นวิสามัญไม่ใช่ซ่องโจรธรรมดา

“นั่งลง!” เสียงนี้ดังขึ้นพร้อมกับเสียงฆ้องใหญ่ และทันใดนั้น ‘นาย’ ก็ปรากฏตัว แต่งกายด้วยแพรสีดำ ใส่แว่นตาดำ มีหนวดนิดๆ อายุประมาณ ๔๐-๔๕ ปี พอนั่งลงก็พยักหน้า ๒ ครั้ง มีคนใช้นำแชมเปญสีแดงมาหนึ่งชามเปล คือเลือดของพวกเราซึ่งผสมกับแชมเปญอย่างดีจนคาวเกือบไม่มี คนใช้ได้ในให้เราคนละแก้ว หัวหน้าก็แก้วหนึ่ง!

ก่อนดื่ม กลิ่นหอมพ่นออกจากปากมังกรคลุ้งไปทั้งห้อง เสียงฆ้องเริ่มรัวเป็นจังหวะและดังขึ้นทุกทีสักครู่หนึ่ง ‘นาย’ ยืนขึ้นพูดเป็นภาษาญวน พร้อมกับเสียงฆ้องแผ่วเบาลง

“ข้าพเจ้าขอบใจเพื่อนร่วมชาติทุกคนที่มาดื่มร่วมเลือดกัน ณ ที่นี้ ​ขอให้ท่านดูกะโหลกศีรษะที่เรียงรายอยู่ในห้องนี้ เป็นผลที่ข้าพเจ้าเกลียดที่สุด ทุกคนต้องตายอย่างทุเรศ เอากะโหลกศีรษะมาประจาน เอาร่างเผาจนเป็นถ่านและทำให้สูญหายไป แม้แต่ข้าพเจ้าเองก็ต้องตายอย่างนี้-ต้อง ถูกประจานเช่นนี้ ถ้าข้าพเจ้าทรยศต่อเพื่อนของข้าพเจ้า หรือถ้าข้าพเจ้าหักหลังต่อแผนการณ์ของหมู่คณะ...น้ำสีแดงในแก้วนี้เป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์ ข้าพเจ้าได้ผสมด้วยเหล้าและตัวยาอย่างอื่นราคาแพงเพื่อชูกำลัง เมื่อดื่มไปราว ๕ นาที ความรู้สึกของท่านจะเปลี่ยน ไม่ว่าใครจะปลอมตัวอย่างใดมา ความลับนั้นก็จะขยายออก บางท่านอาจจะมีสติ บางท่านอาจจะไม่มีสติ แต่นี่เป็นวิธีที่ได้ผลดีที่สุดเท่าที่ได้ปฏิบัติมา”

จบแล้ว ‘นาย’ โบกมือให้เรายืนขึ้น ยกแก้วขึ้นในระดับคอและดื่ม เสียงฆ้องรัวดังขึ้นและดังขึ้น

ความอยากผจญภัยทำให้ข้าพเจ้าดื่มจนเกลี้ยงแก้ว!

๓๐ นาทีให้หลัง ข้าพเจ้าก็รู้สึกตัวว่าอยู่ในเครื่องพันธนาคารอย่างแน่นหนา!

๘

ตลอดเวลา ๓๐ นาทีที่ไม่รู้สตินั้น ข้าพเจ้าละเมอออกมาเป็นภาษาของบ้านเกิดเมืองนอนของข้าพเจ้าคือภาษาไทย ซึ่งไม่มีใครเข้าใจ!

ตาขายน้ำชาตบหน้าข้าพเจ้า ๓ ที ทำให้หน้ามีเลือดร้อนผ่าวไปหมด แต่ยังไม่ร้อนพอที่จะไหม้เชือกที่มัดตัว มิเช่นนั้นแล้วแกคงจะรู้ว่าใครจะเป็นผู้ตบหน้าใครแรงกว่าใคร!

“อัน! อัน-ทรยศต่อเราทำไม?” แกตะคอกเป็นภาษาฝรั่งเศสเลวๆ

“ฉันยังไม่รู้ว่าฉันทรยศอย่างไร”

“ขณะที่ดื่มยาเลือดแล้วนอนสลบ อันพูดอะไรต่ออะไรมากที่สุด ​แสดงว่าทรยศ แม้ว่าไม่มีใครเข้าใจเลย”

“ก็เมื่อไม่เข้าใจ จะว่าฉันทรยศอย่างไร! แกมันบ้า! ไปบอกนายแกไป๊!” ข้าพเจ้าเถียง คิดถึงหลัน-หลัน-เหย่อย่างเลยถ้อยคำ เพราะพวกนี้อาจส่งสมุนไปลอบทำร้าย

“แต่อันต้องสารภาพว่าอันมีความประสงค์อย่างไร?”

“ไม่ต้องบอก ฉันมาที่นี่แล้ว” เสียงฝีเท้าของนายดังเข้ามาใกล้ “ภรรยาของเธอ...หลัน-หลัน-เหย่ ผู้แทนหนังสือพิมพ์ ดุ๊ก-ยา-นาม ก็มาด้วย”

เสียงนี้แสดงถึงการศึกษาอันสูง เป็นสำนวนฝรั่งเศสที่ดี ไม่มีอะไรตกใจเท่ากับเห็นหญิงคนรักตกอยู่ในสภาพนักโทษเช่นเดียวกับข้าพเจ้า แม้ดวงตาของเธอจะแข็ง แต่ไฉนเรื่องเป็นผู้แทนหนังสือพิมพ์จึงแดงขึ้น

“ตามกฎของคณะ เธอทั้งสองต้องตาย” เขาพูดดุจผู้พิพากษาศาลสูง แต่ฉันผู้เป็นหัวหน้าได้ดื่มเลือดของเราร่วมกัน ทั้งเธอก็ยังไม่ได้กระทำความผิดอะไรนอกจากสามีของเธอ...หลัน สามีของเธอได้เพ้อภาษาที่พวกเราไม่เข้าใจ” เสียงของเขาคล้ายคุ้นเคยกับ ‘ภรรยา’ ของข้าพเจ้ามาแรมปี พลางหันไปพูดกับเธอ

“ยังไง มาดาม เธอยังรักฝรั่งเศสมากดังเดิมหรือลดลงมาแล้ว?”

“ฉันรักบ้านเกิดเมืองนอนของฉันยิ่งกว่าอะไรหมดแต่จะไม่รักอย่างโง่เขลาเป็นอันขาด” หญิงสาวตอบ “ฉันอธิบายให้คนที่พยายามไม่เข้าใจไม่ได้ เมอซิเออร์เวห์-ชิน-เทือง แม้เราจะเคยพูดกันมาหลายครั้งที่ฮานอย ถ้าเราปกครองเราในขณะนี้ ซากศพของ ‘นักรักชาติ’ จะกองอยู่เต็มถนนทุกๆ หัวเมืองใหญ่เพราะอะไร? เพราะเราไม่รู้จักอารยธรรม-ไม่รู้จักความเจริญ..อาจไม่รู้ด้วยซ้ำแม้ยุงซึ่งนำความพินาศฉิบหายมาสู่มนุษย์นับจำนวนล้าน และในไซ่ง่อน...เรามียุงเกือบนับตัวถ้วน...”

“พอที! เธอจะรู้ได้อย่างไรว่าเราไม่รู้ไม่สามารถ โดยไม่ทดลองความสามารถของเราก่อน?” เวห์-ชิน-เทืองโกรธจัด

​“เธอจะโกรธฉันอีก ถ้าฉันตอบ”

“ไม่โกรธ!”

“ก็เพราะเห็นความสามารถมาแล้ว!”

“ถ้าเช่นนั้น เธอและสามีก็คงไม่สามารถอะไรเท่าใดนัก พรุ่งนี้ตอน ๑๐ นาฬิกาเช้า เราจะได้เพื่อนร่วมตายครบจำนวน และตอนเที่ยงคืนเราจะเริ่มงานของเรา เธอทั้งสองกับเพื่อนอีก ๑๘ คนมีหน้าที่ระวังภัยในบริเวณ แต่คืนวันนี้ฉันเสียใจที่เธอต้องนอนที่นี่ การปล่อยหรือไม่ปล่อยเธอ อยู่ที่ความปลอดภัยของเรา”

๙

เดือนหงายแจ่มจำรัสในเที่ยงคืนวันรุ่งขึ้น เรา ๒๐ คน ต่างก็แยกย้ายกันดูเหตุการณ์ในบริเวณสุสานสวรรค์...ซากพระศพของพระเจ้า เถียวตรี, ตื๋อดึ๊ก, หมิ่นหมาง ซึ่งนิ่งสงบมาเป็นเวลานานปีกำลังถูกเจาะทำลาย หลันและข้าพเจ้าได้รับแจกปืนพกคนละกระบอกกระสุนพร้อมเช่นเดียวกับอีก ๑๘ คน แม้จะร่วมงานถึงเพียงนี้ เราก็ยังไม่ทราบว่าฝ่ายเจาะจะเริ่มงานจากแห่งใดและเราจะถูกหักหลังเมื่อใด

“จำได้ไหมเจ้าคนขายน้ำชาบอกว่ามันเคยเจาะมาแล้วถึง ๓ ครั้ง?” ข้าพเจ้าทรุดตัวลงนั่งใต้พุ่มไม้กระซิบถามหลัน

“ได้สิ! มันคงเจาะอุโมงค์มายืดยาว” หลันตอบ โอกาสที่แยกออกมาตามลำพังนี้ หญิงสาวได้เล่าถึงเหตุการณ์ที่ถูกพวกมันจับตลอด จนเจ้าหัวหน้าคือ เวห์-ชิน-เทือง

“พวกชาตินิยมจนหลงชาตินี่น่าสงสาร เหตุผลมีดีเกือบ ๗๐ เปอร์เซ็นต์ แต่มักจะ ‘ยืนบนบ่าครู’ (หักด้ามพร้าด้วยเข่า) เอะอะก็เลือดและปืนเป็นที่ตั้ง ไม่คิดถึงการณ์ไกล ไม่สุขุมไม่ทำให้ศัตรูเห็นใจ...”

​“หลัน สมมุติเราจะหนีขณะนี้...”

“อีกสองสามชั่วโมงเธอก็รู้ว่าอะไรต้องเกิดขึ้น ฉันไม่ชอบหนีใคร... แต่สุจริต เธอเห็นอย่างไรกับโจรกรรมวิสามัญอย่างนี้”

“ชาวตะวันออกมักก่อความอับอายขายหน้าเช่นนี้เสมอ” ข้าพเจ้าตอบ “กรุงศรีอยุธยา เมืองหลวงเก่าของสยามก็ทำนองเดียวกัน พม่ายกกองทัพมาตีแตกแต่ที่เมืองทำลายลงอย่างย่อยยับไม่ใช่เพราะพม่า แต่เป็นเพราะพวกลักขุด”

“ตายแล้วคิดว่าขึ้นสวรรค์จริงๆ แต่กลับอยู่บนพื้นดินมิหนำซ้ำกระดูกยังถูกรบกวนถูกทำลายอีก” หญิงสาวถอนใจ “แม้ฟาโรห์ที่สร้างปิรามิดป้องกันซากตนก็ถูกเจาะถูกคุ้ยโชว์แก่โลก...” เธอซบไหล่พิงข้าพเจ้า “นี่ความสุขที่แท้จริงอยู่ที่ไหน-มันมีความสุขไหม?”

“มี ยอดรัก มีบนพื้นพิภพนี้ แต่ไม่สมบูรณ์”

“พระเจ้านี่ช่างไม่ฉลาดเสียจริงๆ” เธอพึมพำ “แม้สร้างนกก็ยังให้ความสุขน่าริษยา ทีมนุษย์สิ...กลับให้อุปสรรคและความไม่สมบูรณ์ต่างๆ”

“นกไม่มีโอกาสเป็นพระเจ้าเพราะเป็นดิรัจฉานแต่เรามีหวังที่จะเป็น... เป็นเพราะเรามีรูปร่างเหมือนพระองค์”

“ฉันเห็นจะเลือกเป็นนกเพราะมีความสุขไม่ขาดตกบกพร่อง เกิดกับธรรมชาติ ตายไปกับธรรมชาติ ไม่มีหมอหน้าเลือด ไม่มีขึ้นโรงขึ้นศาล อันมีแต่ความอยุติธรรมกับเงิน...เป็นมนุษย์ดีอย่างไร?”

“ถ้าจะตอบก็มีแต่ว่ามนุษย์ดีกว่าสัตว์ตรงสามารถคลี่คลายจิตใจและวิญญาณ รู้จักเรียน รู้จักความสะอาด รู้จักค้นคว้าหาพลังต่างๆ เพื่อเอาชนะธรรมชาติที่วิปริต”

“แต่เราเรียนกันถึงไหน? จริงอยู่ เราสามารถมีไฟฟ้า มีวิทยุ เราไม่สามารถชนะความริษยาเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน เราพากันหลงนิยมของ​ปลอมแปลงต่างๆ ว่าเป็นความดีความงาม ในขณะเดียวกัน ธรรมชาติเดิมๆ ของเราบางอย่างของมนุษย์ยังทรามกว่าสัตว์”

ข้าพเจ้าหมุนศีรษะของเธอให้นอนลงกับตัก ขณะนี้เป็นเวลาร่วมตีหนึ่งแล้วเสียงร้องของพวกระวังภัยดังมาเป็นจังหวะ เมื่อเสียงรับผ่านข้าพเจ้าไป หลันซึ่งลืมตาโพลงดูเดือนกระซิบอีก

“เราอยู่ตีนสุสานใช่ไหมสุจริต...อนิจจา! สุสานสวรรค์! เธอรู้สึกว่า ‘มัน’ เหมือนสวรรค์ไหม?... ปูน, แผ่นหิน, ดิน, ไม้, สี...”

“เธอง่วงหรือยัง?” ข้าพเจ้าไม่ตอบ

“ฉันอยากให้เธอจุมพิตดวงใจของฉันเหลือเกิน! มันตื่นเต้นถึงที่สุด! เธอยังไม่ตอบฉันเลย ยอดรัก มันเหมือน ‘สวรรค์’ ไหม?”

“ตอบอย่าง สำนวนชาวไทย เมื่อหญิงคนรักอยู่แนบข้าง-ลำพังในจักรวาลดังเดี๋ยวนี้ ฉันรู้สึกว่าเป็นสวรรค์ชั้นที่เจ็ด”

“แต่ฉันได้ยินว่าสวรรค์มีสิบหกชั้น อีกเก้าชั้นจะมีความสุขสูงกว่าความรักได้อย่างไร?” เธอแย้งจับคางข้าพเจ้า เป็นคำแย้งที่น่าคิดและไม่เคยคิด

“วินาทีนี้ฉันไม่อิจฉาความสุขในชั้นสิบหกเลย” ข้าพเจ้าโอบอุ้มเธอเข้าสู่ทรวงอกและเราทั้งสองจุมพิตกันด้วยความรักอันเกิดจากความเสียสละความอบอุ่นและวิญญาณ

เวลาจะผ่านไปเท่าใดไม่ปรากฏ แม้เสียงกู่จะผ่านข้าพเจ้าไปถึงสองสามรอบโดยไม่รับ ข้าพเจ้าไม่รู้สึกจนกระทั่งเสียงปืนดังขึ้น ๒ นัด ทั้งหลันและข้าพเจ้าร้องขึ้นเบาๆ เราถูกปืนด้วยกันทั้งคู่ เราถูกหักหลังแล้ว! กระสุนปืนถูกหลันกลางทรวงอกและยังไม่ทันพิจารณาดูบาดแผลเสียงปืนก็ดังขึ้นอย่างสนั่นหวั่นไหวรอบด้าน

ข้าพเจ้าเสียวแปล๊บที่แขนขวาเกือบซ้ำรอยเก่าอีกครั้งหนึ่งแม้จะมืดเพราะเดือนเจียนตก ข้าพเจ้าก็สามารถเห็นตำรวจเป็นจำนวนมากมาย แปรขบวนเข้าล้อมพวกเหล่าร้าย

​“เราเป็นนักหนังสือพิมพ์” ข้าพเจ้าร้องบอกตำรวจที่ผ่านไป “โปรดช่วยสุภาพสตรีด้วย เธอถูกปืนอาการสาหัส”

ตำรวจคนนั้นกรากเข้ามาช่วยข้าพเจ้าอุ้มหลันออกไปข้างซอกหินไกลจากที่เดิมประมาณ ๑๐ เมตร ข้าพเจ้าช่วยเหลือเธอมากที่สุดได้อย่างเดียวคือฉีกเสื้อเชิ๊ตออกซับเลือดมือขวากอดเธอไว้แน่นมือซ้ายถือปืน รู้สึกแค้นและอยากจะล้างแค้นเจ้าคนยิง

กระทั่งสางเสียงกังวาลของปืนยังไม่หาย ต่อมาอีกสักครู่ใหญ่ ภาพที่ปรากฏต่อหน้าข้าพเจ้าคือพวกเหล่าร้ายถูกจับมัดมือไพล่หลังเดินมาเป็นคู่ๆ ประมาณ ๑๐ คู่ และแล้วข้าพเจ้าก็ไม่รู้สึกตัวเนื่องจากเลือดออกมากผิดปกติ

๑๐

ภายในโรงพยาบาลอันสะอาดกว้างขวาง

ทันทีที่ฟื้น ข้าพเจ้าถามถึงหญิงคนรัก

“เพิ่งเอกซเรย์” นางพยาบาลที่สุภาพอ่อนโยนคนหนึ่งตอบ “แต่ เข้าใจว่าไม่ถึงชีวิตเพราะกระสุนไม่ถูกที่สำคัญ”

ข้าพเจ้าถอนใจยาวด้วยความดีใจ

“ขณะนี้เธอฟื้นหรือยัง?”

“ยัง! หมอห้ามเยี่ยมเด็ดขาด แต่-อ้อ เวลาเก้านาฬิกาผู้บังคับการตำรวจจะมาเยี่ยม”

ถ้าเช่นนั้นกรุณาหากระดาษดินสอได้ไหม ฉันจะโทรเลข”

ใจความโทรเลขนั้นข้าพเจ้าบอกเมอซิเออร์ทราน-วัน-เทืองว่ารีบขึ้นมาเว๊วันนี้ ส่งจากโรงพยาบาลเทศบาล ซึ่งคงรู้ถึงบรรณาธิการของข้าพเจ้า

ตอนเก้านาฬิกา ผู้กำกับการตำรวจมาเยี่ยมพร้อมด้วยนายตำรวจอีก ๒ คน

​“ฉันขอบใจในนามของราชการกรมตำรวจ” แกพูดช้าๆ นั่งข้างข้าพเจ้า “ถ้าเราไม่ได้รับจดหมายจากภรรยาของเธอ เราก็ไม่สามารถรู้กำหนดวันและเวลาที่พวกโจรจะทำการ” หันไปถามหมอ “อีกกี่วันอาการจะหายเป็นปกติ?”

“กระสุนถูก ๒ แผล ไม่ทะลุ ต้องผ่าออกเป็นแผลใหญ่ อย่างน้อยผมเข้าใจว่าอีก ๑ สัปดาห์”

“แต่เมอร์ซิเออร์จะบอกได้ไหมว่าใครเป็นหัวหน้าใหญ่?”

ความรู้สึกอย่าหนึ่งวิ่งปลาบมาสู่จิต จะบอกดีหรือไม่ดีหนอ? ประโยชน์ที่บอกกับความอาฆาตมาดร้ายต่อไปเล่า? ข้าพเจ้าได้ย้อนถามว่า

“ท่านผู้กำกับจับเจ้าของร้านน้ำชาได้หรือไม่?”

“ได้! เจ้าคนนั้นหรือ?”

“นั่นเป็นคนหนึ่ง คนที่ไว้หนวดจับได้กี่คน?”

“เอ! ไอ้นี่...มีใครจำได้ไหม? แต่ไม่เป็นไร-อีกเจ็ดวันก็คงทราบเรื่องละเอียด”

“ขอโทษ ท่านผู้กำกับจับคนในอุโมงค์ได้หรือเปล่า?” ข้าพเจ้าถามด้วยความสงสาร

“จับได้หลายคน ถูกยิงตายในอุโมงค์ก็หลายคน”

“มีอีกข้อหนึ่ง อุโมงค์ที่เจาะนั้นเจาะสุสานทั้งสามพร้อมกันหรือ?”

“ดูเหมือนจะพร้อมกัน”

ภายในศาลพิเศษเวลาล่วงมาประมาณ ๓๐ วัน

เราทั้งสองได้ปรึกษาเมอร์ซิเออร์ ทราน-วัน-เทือง ว่าควรเผยเรื่องราวทั้งหมดดีหรือไม่ เมื่อซักเราอย่างละเอียดและไม่ปรากฏว่าหลักการของเมอร์ซิเออร์เวห์ชินเป็นคอมมิวนิสต์ แกก็ให้ความเห็นว่าควรปิดเพราะรู้จักเวห์-ชิน-เทืองดีและจะแนะให้แกหยุดวิธีการอันเลวทรามดังที่แล้วมา

“ถ้ามีคนตายสามสี่สิบคนดังคำของโจทก์ หัวหน้าของมันก็ต้อง​ตายแล้ว” หลัน-หลัน-เหย่ให้การอย่างฉาดฉาน เวห์-ชิน-เทือง ซึ่งโกนหนวดสวมแว่นตาสีฟ้าแทนสีดำยิ้มแก้มแทบปริ เขานั่งข้าง ๆ เมอร์ซิเออร์ทรานวันเทือง วันนั้น “ข้าพเจ้ารู้จักมันดีเพราะเคยเรียนหนังสือด้วยกันที่ฮานอย ชื่อ...ชื่อ ‘โลย-ทัด’ รูปร่างสูงไว้หนวด แต่งกายเป็นชาวพื้นเมืองเสมอ สำหรับสาเหตุของโจรกรรมนั้น ข้าพเจ้าทราบในวันเริ่มงานกับเขาอีก ทำเพราะความจน ทุกคนต้องการทองคำ ไม่ใช่การเมือง เพราะพวกนี้มีการศึกษาน้อยเหลือเกินแม้คำว่า ‘การเมือง’ ก็ไม่รู้จัก”

เสียงคนฟังอึงมี่ขึ้นด้วยความแปลกใจ

“เกี่ยวกับการเสี่ยงเข้าร่วมงานเพื่อให้สุสานสวรรค์คงยังเป็น ‘สุสานสวรรค์’ นั้น ข้าพเจ้าและสามีเพียงแต่ทำตามหน้าที่เท่านั้น”

จบคำให้การของหลัน-หลัน-เหย่ และข้าพเจ้าผู้ไม่มีอะไรพูด นอกจากคำสองคำ อัยการให้ล่ามถามจำเลยแต่ละคน ทุกคนก็ว่าทำเพราะความจน แล้วแต่จะกรุณา

ศาลพิเศษวันนั้นไม่อาจตัดสินใจได้ เพราะจำเลยทุกคนสารภาพโดยไม่มีข้อยอกย้อนอื่นๆ หัวหน้าศาลฝ่ายราชสำนักได้นำความกราบทูลบ่าวด๋ายหว่างเด๊ ทรงกรุณาให้จำคุกจำเลย ๒๐ ปีทุกคน และให้ตัดสินประหารชีวิตเจ้าของร้านขายน้ำชา!

ข่าวนี้เป็นข่าวใหญ่เพียงใดไม่ต้องกล่าวถึง

เมื่อเราทั้งสามกลับไซ่ง่อน เราได้รับอนุญาตให้มีฮอลิเดย์คนละ ๑ เดือน หลันขอตัวพักโดยลำพังที่บ้านพักของเธอ ๒-๓ วัน สำหรับข้าพเจ้า พอถึงบ้านก็พบข่าวไม่เป็นมงคลทั้งโทรเลขและจดหมาย ข้อความที่อ่านโทรเลขให้แม่ฟัง คือคำสั่งของผู้ปกครองให้กลับกรุงเทพฯ ในจดหมายก็ทำนองเดียวกัน ฉบับแรกจากธนาคารอินโดจีน ปฏิเสธสมัครงาน ฉบับที่สองจากกงสุลไทยให้ข้าพเจ้ารีบกลับเมืองไทย

หลันน้ำตาไหลอาบหน้า เมื่อทราบความจากจดหมาย

“เมื่อมีคนต้องการเธอมากในเมืองไทย เธอก็ควรไป”

​“เธอไม่เคยนึกชวนให้ฉันแต่งงานกับเธอ...ตายบนทรวงอกเธอหรือซีบีน” ข้าพเจ้าสุดที่จะพูดเหมือนกัน

“ทำไม! แต่ฉันอยากจะให้เรารักกันมากกว่านี้เพราะอายุเรายังน้อยนัก”

“แต่แล้วเราก็จะเสียใจในวัยแก่ในสิ่งที่เราควรทำในวัยหนุ่มวัยสาวแล้วเราไม่ทำ”

ข้าพเจ้าโอบจุมพิตเธอด้วยความรัญจวนใจจะขาด

และแล้ว...ข้าพเจ้าก็จาก หลัน-หลัน-เหย่ มา นี่แหละท่าน! ชีวิตรักของคนที่อาภัพ ทุกครั้งที่มีแสงสว่างผ่านมา แสงสว่างนั้นดำรงอยู่ได้ไม่ยืนนาน ความมืดก็เข้ามาเยือนแทน จะเรียกได้ไหมว่า “ความรัก” คือ “ความสุขที่มีอายุสั้นที่สุด”?

ทุกวันนี้ ข้าพเจ้ามีชีวิตอยู่ด้วยจุลินทรีย์แห่งความหลัง ซึ่งก่อเป็นพลังของอนาคต ทั้งนี้ก็เพราะความปรารถนาอย่างยิ่งที่จะดำรงชีวิตอยู่ ข้าพเจ้าไม่เชื่อในอิทธิพลยืนนานของความทุกข์ ที่ไม่เชื่อและขอไม่เชื่ออย่างเด็ดขาด ก็เพราะความสุขยังมีอยู่ โอกาสยังมีอยู่ แสงสว่างจากพระอาทิตย์ยังมีอยู่ ตราบใดที่พระอาทิตย์ยังขึ้นในทางทิศตะวันออก ความหวัง...ความสุขก็ยังมีอยู่ทุกๆ เช้า

แม้แต่คนขอทานยังไม่อยากตาย...