ฉากที่ ๕ (พระเจ้าย่าแต่งพล)
(ฉากรูปในตำหนักพระเจ้าย่า ตัวละครมีพระเจ้าย่าประทับบนเตียงทอง นางข้าหลวงสอพลอเฝ้าปฏิบัติ)
ร้องลำล่องน่านใหญ่ ๏ เมื่อนั้น พระเจ้าย่าบ้าแบบแทบเป็นไข้ แค้นขุ่นงุ่นง่านทะยานใจ ด้วยทูลท้าวพิชัยไม่เอออวย ปล่อยให้อ้ายพระลอทรลักษณ์ มาพิงพักหมิ่นเล่นไม่เห็นด้วย ลูกศัตรูผู้มาฆ่าพ่อม้วย ยังงงงวยยกธิดากูน่าอาย โอ้กรรมๆจะทำไฉนหนอ จึ่งจะผลาญพระลอให้ฉิบหาย กูแก่เฒ่าทรพลจนแรงกาย สุดทำร้ายฆ่าตีด้วยฝีมือ ฤทธิ์หมกมุ่นฉุนเละมุทะลุ เอาแต่ดุสาวใช้มิได้หือ ทั้งด่าข้อนข่วนตะกายร้ายถึงลือ เดือดดื้อตีตบบัดซบไป ๚ ๘ คำ เจรจา
(อารามพระพื้นเป็นโคลนก็เอาแต่ฉุนใหญ่ฉุนน้อย เคยทรงพระโลภข้าหลวงพาขุนนางบ้านนอกมาเดิรไปกินเมืองถวายของตรัสตีด้วยสองสามคำ ก็พาลกริ้วไล่ลงพระอาชญา คนพาเจ๊กถวายของขอเดิรภาษีทรงอออือพอขอกู้เงินก็กริ้วอีก ดุจุกจิก เละจิเละเอาส่ำไม่ได้ ลงพระอาชญาข้าไทจนหมดพระกำลัง ก็ทรงพระกันแสงโฮโฮ)
ร้องลำสร้อยลาว ๏ สิ้นกำลังเซซังสู่ไสยา พระเจ้าย่าสะอื้นอ้อนนอนร้องไห้ แค้นคั่งคลั่งคลุ้มกลุ้มพระทัย ร่ำพิไรจาบัลย์พรรณนา ๚ ๒ คำ โอด
ร้องลำลาวครวญ รับมะโหรี ๏ โอ้พระยาพิมพิสาคระราช พระต้องขาดคอช้างล้างฆ่า ด้วยเจ้าพ่ออ้ายพระลอราชา ยกทัพมาข่มเหงไม่เกรงใจ น้อยจิตต์ท้าวพิศณุกร ก็ใจอ่อนเนรคุณพระพ่อได้ จะยกเพื่อนแพงน้องสองดนัย กลับอภิเษกให้อ้ายศัตรู ไม่แก้แค้นแทนพ่อทรยศ ยางชายหายหมดสิ้นอดสู จะทำฉันใดดีหนะอกกู บ่นอู้สะอื้นโอ้โศกี ๚ โอด
ร้องลำเขมรโพธิสัตว์ ๏ คิดเอ๋ยคิดได้ พระย่าไท้องค์งอหัวร่ออี๋ เรียกสาวใช้ใช่ชั่วตัวดี สับปลี้ขี้ปดคดเคี้ยว จงไปตามขุนพลคนเก่า ให้เข้ามาสู่กูประเดี๋ยว แม้นบิดเบี้ยวเคี่ยวเข็ญให้เป็นเกลียว รีบเหนี่ยวตัวมาอย่าช้าพลัน ๚ ๔ คำ เจรจา
(สอนข้าหลวงให้ล่อลวง นางข้าหลวงก็ตลบตะแลงรับอาสาแข็ง)
ร้องลำเขมรอกโครง ๏ บัดนั้น นางข้าหลวงตอแหลแด๋ดั๋น ถวายบังคมลาตาเป็นมัน แร่ถลันรีบออกไปนอกวัง ๚ ๒ คำ ชุบ
(ทางนี้พระเจ้าย่าพื้นดีตรัสกับข้าหลวง จนนางข้าหลวงพาขุนพลนอกราชการเข้ามาเฝ้า)
ร้องลำล่องน่านเล็ก ๏ เมื่อนั้น พระเจ้าย่าตาเหลอเห่อคลั่ง กวักหัตถ์ตรัสตะโกนดังๆ ให้เสนามานั่งข้างเตียงทอง ทำมุบมิบกะซิบกะซาบไม่จาบจ้วง ว่าขุนหลวงคั่งแค้นแสนขุ่นข้อง ด้วยลูกสาวท้าวเธอเพ้อลำพอง คบศัตรูสู่ห้องพระปรางค์ใน คือพระลอเจ้าแคว้นเมืองแมนสรวง มันกล้าล่วงลอบทะลึ่งมาถึงได้ ครั้นท้าวจะโกรธขึ้งทำอึงไป ก็เกรงภัยรบพุ่งยุ่งทั้งเมือง จึ่งวานกูผู้แม่มาแก้กล เรียกขุนพลข้าเก่ามาเล่าเรื่อง จะได้ช่วยตอบแทนแก้แค้นเคือง อย่าให้อื้อลือเลื่องถึงโองการ อย่านอนใจในค่ำวันนี้ รีบเรียกรี้เรียกพลคนห้าวหาญ จับพระลอทรชนคนพาล เอาตัวผลาญชีวันให้บรรลัย ๚ ๑๐ คำ เจรจา
(กำลังตรัสข้าหลวงตะบันหมากมาถวาย หรือเอาพานหมากมาตั้งให้ขุนพล ก็ตรัสไล่ด้วยเป็นความสับ ตรัสพาวๆ วนไปเวียนมาอย่างยายแก่)
ร้องลำลาวล่องแก่ง ๏ บัดนั้น ขุนพลคนชำนาญการใหญ่ ฟังพระเจ้าย่าบัญชาใช้ ครั้นจะไม่ยำเยงก็เกรงกลัว อ้างราชโองการพระผ่านเกล้า สังเกตเค้าเงื่อนก็สมคารมทั่ว เป็นราโชบายลึกรู้สึกตัว มิควรมัวสงกาพะว้าพะวัง ยิ่งพระย่าทำท่ามุสาวาท ขู่ตวาดกราดเกรี้ยวเสียงเขียวผัง อย่าทำปึ่งอึ้งอั้นดันทุรัง หรือจะไม่เชื่อฟังก็บอกมา จนจิตต์จำถวายบังคมคัล ปากสั่นขันรับอาสา คลานคล้อยถอยหลังออกมา พระเจ้าย่ายินดีนี่กระไร ๚ ๘ คำ เจรจา
(พระเจ้าย่าเห็นได้ท่าก็ขู่สำทับขุนพลลานรับแข็งแรงกลับไป ทางนี้ก็ดีพระทัย พระพื้นดีเพ้อเห็นแต่ทางสำเร็จตะบึงไป)
