จดหมายเหตุเสด็จประพาสเมืองสิงคโปร์แลเมืองเบตาเวีย ครั้งแรกในรัชกาลที่ ๕

​^๑ปีมะเมีย จ.ศ. ๑๒๓๒ พ.ศ. ๒๔๑๓

วัน ๕ ๔ฯ ๔ ค่ำ ปีมะเมียโทศก ศักราช ๑๒๓๒ เวลา ๕ โมงเช้า ออกเรือพระที่นั่งพิทยัมรณยุทธจากท่าราชวรดิฐ

ข้าราชการที่ตามเสด็จพระราชดำเนินนั้น ผู้ที่มีเครื่องยศ^๒ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ๑ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี (กรมหลวงอดิศรอุดมเดช) ๑ เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ ที่สมุหพระกลาโหม ๑ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี ๑ พระยาสุรศักดิ์มนตรี^๓ ๑ เจ้าหมื่นสรรเพธภักดี^๔ เจ้าหมื่นไวย​วรนาถ^๕ ๑ เจ้าหมื่นเสมอใจราช^๖ ๑ นายราชาณัตยานุหาร^๗ ๑ พระชลธารพินิจจัย^๘ ๑ หลวงสิทธินายเวร^๙ ๑ หลวงพิจารณ์จักรกิจ^๑๐ ๑ นายจ่ายวด^๑๑ ๑ หลวงวิสูตรสาครดิฐ^๑๒ ๑ รวม ๑๔ ทหารรักษาพระองค์ นายทุ้ย^๑๓ ๑ นายบุศย์^๑๔ ๑ นายดั่น^๑๕ ๑ นายเล็ก^๑๖ ๑ นายเจ๊ก^๑๗ ๑ นายเจียม^๑๘ ๑ รวม ๖ นายที่ไม่มีเครื่องยศ พระยาศรีสุนทรโวหาร^๑๙ ๑ พระยาอมรสาตรประสิทธิ์ศิลป์^๒๐ ๑ พระพิบูลย์โกษากร^๒๑ ๑ หลวงราโชวาต^๒๒ ๑ ขุนสมุทโคจร^๒๓ ๑ รวม ๕ นาย คนใช้มีเครื่องยศ นายวรกิจบรรหาร^๒๔ ๑ นายพิจารณ์สรรพกิจ^๒๕​๑ รวม ๒ นาย รวมทั้งสิ้นเจ้านายขุนนางมีเครื่องยศ ๑๔ ทหารรักษาพระองค์ ๖ คนใช้มีเครื่องยศ ๒ ขุนนางไม่มีเครื่องยศ ๕ รวม ๒๗ คนในเรือ คนใช้ขุนนางกุ๊กบ๋อยเลี้ยงขุนนาง กะลาสี ทหารมรินรวม ๑๘๑ รวมเจ้าขุนนาง ไพร่ คนใช้ ที่ไปในเรือพระที่นั่ง ๒๐๘ คน

เมื่อเรือพระที่นั่งใช้จักรไปกลับเรือที่ปากคลองหลอดแล้วล่องไปตามลำแม่น้ำ เวลาเที่ยงแล้ว ๓๕ นาที ถึงปากลัดบน เวลาบ่ายโมงครึ่ง ถึงปากลัดล่าง เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ ถึงหน้าเมืองสมุทปราการ ทอดสมอหยุดเหนือหาดพระเจดีย์กลางน้ำ เสด็จทรงเรือบตขึ้นไปนมัสการพระสมุทเจดีย์ กรมพระราชวังบวร ฯ เสด็จออกไปคอยส่งเสด็จอยู่หน้าเมืองสมุทปราการ เสด็จมาเฝ้าที่พระสมุทเจดีย์^๒๖ แล้วเสด็จกลับลงมาเฝ้าที่เรือพระที่นั่ง ครั้นเวลาบ่าย ๔ โมงใช้จักรออกจากที่ทอด เวลาบ่าย ๔ โมง ๔๓ นาที ถึงที่ตื้นสันดอนน้ำลึก ๘ ศอกคืบ เวลาบ่าย ๕ โมงตกน้ำลึก ๕ วา ถึงที่ทอดกำปั่น พบเรือราญรุกไพรีกลับมาทอดอยู่แจ้งความว่า ออกไปถึงหน้าเมืองชุมพรแล้ว สูบชำรุดไปไม่ได้ ต้องกลับเข้ามา เรือสยามูปสดัมภ์ทอดอยู่ที่นั้นด้วย จึงมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้เอาเรือไฟลำเล็กไปรับ จมื่นทิพเสนา^๒๗ จมื่นราชามาตย์^๒๘ พระยาสมุทบุรานุรักษ์^๒๙ เป็นไวสกงสุลสยามอยู่สิงคโปร์ ไปลงเรือสยามู แล้วเรือพระที่นั่งใช้จักรไปจนเวลาย่ำค่ำ กัปตันตั้งเข็ม​เดินทางตรง ศีรษะเรือตั้งทิศใต้สู่ลมสำเภา เดินเคียงไปด้านตะวันตก เกาะเหลื่อม เกาะไผ่ เวลายาม ๑ ถึงท้ายเกาะคราม เวลา ๒ ยามคะเนจะถึงหน้าเมืองปราณ

เวลารุ่งขึ้นวัน ๖ ๕ฯ ๔ ค่ำ ไม่เห็นฝั่งแลเกาะอะไรเลย จนเวลาย่ำค่ำถึงตรงเกาะเต่า แขวงเมืองชุมพร ออกมาห่างประมาณ ๒๗ ไมล์ เห็นแต่เกาะเขียวๆ ตั้งแต่เวลา ๒ ยามจนย่ำรุ่ง ลมสำเภาพัดกล้ามีคลื่น

เวลาย่ำรุ่งวัน ๗ ๖ฯ ๔ ค่ำ เห็นเกาะกระหน้าเมืองนครศรีธรรมราช อยู่ข้างตะวันตกเฉียงเหนือ เห็นฝั่งแลเขาแต่เขียว ๆ เวลาเช้า ๒ โมงแล่นเรือตรงแหลมทราย ยังห่างปากอ่าวเมืองสงขลา ๓๐ ไมล์ เห็นตลิ่งแลเขาต้นไม้สูง ๆ บ้าง เวลาเช้า ๔ โมงถึงหน้าแหลมทราย แลเห็นต้นตาล ต้นมะพร้าวแลบ้านตามชายตลิ่ง เวลาเที่ยงแลเห็นกำปั่นทอดอยู่ปากอ่าวเมืองสงขลา เวลาบ่ายโมง ๒๐ นาที ถึงที่ทอดปากอ่าวเมืองสงขลา น้ำลึก ๓ วาศอก เรือกลไฟประพาสอุดรสยาม เรือกลไฟเจ้าพระยามาจอดอยู่ก่อน กับเรือกำปั่นลูกค้า ๓ ลำ พระยาสงขลา (เจ้าพระยาวิเชียรคิรี เม่น) พระสุนทรานุรักษ์ (เนตร ผู้ช่วยราชการเมืองสงขลา บุตรเจ้าพระยาวิเชียรคิรี เม่น) แลกัปตันออตันนายเรือเจ้าพระยา มาเฝ้าที่เรือพระที่นั่ง เวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จขึ้นไปประทับที่พลับพลาแหลมทราย แล้วเสด็จทรงรถประพาสตามตลาดที่เมืองสงขลา เสด็จกลับเรือพระที่นั่งเวลาบ่าย ๕ โมงเศษ ทรงฝากพระราชหัตถเลขาเข้ามาถึงเจ้าคุณผู้สำเร็จราชการแผ่นดินกับเรือเจ้าพระยา เวลา ​๒ ยาม เรือสยามูถึงทอดท้ายเกาะหนู เวลายาม ๑ พระสุนทรา พระยาสมุท มาเฝ้าในเรือพระที่นั่ง รับสั่งให้เรือสยามูออก ณ วัน ๑ ๗ฯ ๔ ค่ำ เวลาเช้า ๒ โมง

ณ วัน ๑ ๗ฯ ๔ ค่ำ เวลาบ่ายโมงเศษ เสด็จไปประพาสตามสวนราษฎรริมเกาะยอ จนถึงโรงจีนทำอ่างไห แล้วกลับถึงเรือพระที่นั่งเวลาทุ่มหนึ่ง เวลา ๗ ทุ่มใช้จักรออกจากท่าทอดสมอเมืองสงขลา

รุ่งขึ้น ณ วัน ๒ ๘ฯ ๔ ค่ำ ถึงแหลมตานี เรือเดินห่างฝั่งประมาณ ๑๐ ไมล์ เวลาเช้า ๒ โมง ถึงตรงแหลมงู เป็นพรมแดนเมืองตานีกับเมืองกลันตันต่อกัน เวลาเที่ยงเรือเดินลึกแลไม่เห็นฝั่ง คะเนประมาณถึงหน้าเมืองกลันตัน เวลาย่ำค่ำถึงท้ายเกาะปรินเตียน และเห็นเกาะริดังห่างประมาณ ๒๐ ไมล์ เวลายามเศษถึงหน้าเมืองตรังกานู เวลา ๒ ยามเศษ เห็นเกาะบราลา

วัน ๓ ๙ฯ ๔ ค่ำ เวลาย่ำรุ่ง พ้นเกาะบราลา มาถึงหน้าแหลมเขาตังโกรน เวลาเที่ยงเห็นเกาะนาค แขกเรียกว่าปูลูเทียวมัน เวลาบ่าย ๔ โมงเห็นเกาะปลูปิสัง ปลูอ่อ ปูลูติงงิ พร้อมกันทั้ง ๔ เกาะ เวลา ๓ ยามเห็นแสงเพลิงดวงใหญ่ที่หินขาวปากช่องเมืองสิงคโปร์ ตื่นบรรทมขึ้นทอดพระเนตร รับสั่งให้ใช้จักรเข้าไปให้ใกล้ แล้วรับสั่งให้ถอยออกไปนอกหินขาวประมาณ ๑๐ ไมล์ รอคอยเวลาให้สว่าง จะทอดพระเนตรเสาตะเกียงให้เห็นถนัด

ครั้นทอดพระเนตรแล้ว เวลาย่ำรุ่งวัน ๔ ๑๐ฯ ๔ ค่ำ ใช้จักรเดินเรือไปตามช่องเมืองสิงคโปร์ เวลาเช้าโมงครึ่งถึงแหลมโรแมนเนีย เป็นที่สุดแผ่นดินเรียกว่าแหลมมลายู ตรงข้ามเกาะเมืองเรียว ซึ่งเป็น​เมืองขึ้นของวิลันดา เวลาเช้า ๒ โมง มิสเตอร์เบิน เจ้าท่าเมืองสิงคโปร์ ใช้เรือกลไฟชื่อปุรโตมากับพระยาอัสดงคตทิศรักษา (พระยาอนุกูลสยามกิจ ตันกิมเจ๋ง เป็นกงสุลสยามที่เมืองสิงคโปร์) หลวงพิเศษพจนการ (พระยาอรรคราชนาถภักดี หวาด) ออกมารับเสด็จถึงเรือพระที่นั่งที่แหลมยะโฮ เรือพระที่นั่งรอจักรหยุดเรือพระที่นั่งรบทั้ง ๓ นายขึ้นมาเฝ้า มิสเตอร์เบิน ถวายหนังสือพิมพ์ ว่าด้วยเกาวนาแลพ่อค้าพร้อมใจกันจัดการรับเสด็จด้วยความยินดี ๑๑ ข้อ มีแจ้งอยู่ในหนังสือพิมพ์นั้น แล้วมิสเตอร์เบิน ก็นำเรือพระที่นั่งแล่นไปตามช่อง ถึงที่ทอดสมอตรงหน้าท่ายอนสตันเปียเวลา ๔ โมงเช้า ทอดสมอเรือพระที่นั่งห่างฝั่งประมาณ ๑๕ เส้น

(หนังสือพิมพ์ที่มิสเตอร์เบินถวายนั้น คือหมายรัฐบาลสั่งเตรียมการรับเสด็จ สำเนามีพิมพ์ไว้ในหนังสือสยามเรโปสิตอรี ปีคริสต์ศก ๑๘๗๑ ดังนี้

หมายรัฐบาลที่ ๖๖

การรับเสด็จสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเมื่อเสด็จขึ้น ได้กะไว้ดังต่อไปนี้ จึงโฆษณาให้ทราบทั่วกัน

๑. เมื่อแลเห็นธงราชธวัชเมื่อใด จะยิงปืนใหญ่ที่ป้อมแคนนิงนัด ๑ แลจะชักธงสยามขึ้นที่เสาธงสัญญาเป็นสำคัญ

๒. วันแลเวลาซึ่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะเสด็จขึ้นนั้น จะบอกให้ทราบด้วยชักสัญญาเหมือนกับบอกเวลาส่งเมล์ฉะนั้น สัญญาจะชักที่เสาธงสัญญาแลมีธงช้างหมายให้ทราบ จะชักสัญญาไว้ ๓ ชั่วโมง ในเวลานั้นจะไม่ชักสัญญาอื่น

​๓. เมื่อสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามทรงเหยียบพระบาทขึ้นบก จะยิงปืนสลุตที่ป้อมแคนนิง

๔. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะเสด็จขึ้นที่อ่าวคอลเยอร์ ผู้รั้งราชการเมือง บรรดากรมการผู้ใหญ่ แลผู้บังคับการทหารบกทหารเรือ ทั้งหัวหน้ากระทรวงต่างๆ แลกงสุลต่างประเทศ ขอให้เข้าใจว่าได้รับเชิญไปรับเสด็จกับผู้รั้งราชการ

๕. ให้ทหารกรมที่ ๗๕ เป็นกองเกียรติยศ ไปตั้งแถวคอยรับเสด็จที่เสด็จขึ้น

๖. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะเสด็จจากท่าขึ้นบกไปที่ศาลานคราภิบาล ทรงรับคำถวายชัยมงคลที่นั้น ให้ทหารแขกมัทราฐไปตั้งแถวเป็นกองเกียรติยศที่หน้าศาลา แลให้ทหารอาสาเมืองสิงคโปร์ไปยืนเป็นกองเกียรติยศที่ข้างบนบันได

หมายพลตระเวน

ข้อบังคับของพลตระเวนมีดังนี้ ประกาศไว้ให้คนทั้งหลายทราบ คือ

๑. ตามความในหมายรัฐบาลที่ ๖๖ นั้น ได้ออกข้อบังคับสำหรับพลตระเวน ให้รักษาการโดยกวดขัน เวลาสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จมาเมืองสิงคโปร์ดังนี้

๒. เพื่อจะไม่ให้ผู้คนพลุกพล่านเวลาเสด็จ ห้ามมิให้รถข้ามสะพานควนัคชั่วโมงครึ่ง ก่อนเวลากำหนดเสด็จขึ้นบก เว้นไว้แต่รถที่​ได้รับใบอนุญาตเป็นสำคัญ ข้าราชการซึ่งได้รับเชิญไปคอยรับเสด็จจะได้รับตั๋วอนุญาตสีเหลือง จากผู้แทนอธิบดีกองตระเวนไปเป็นสำคัญ ส่วนผู้ที่มีประสงค์จะไปคอยดูกระบวนเสด็จ จะได้รับตั๋วอนุญาตสีขาว

๓. ถนนเหล่านี้ จะปิดชั่วโมงครึ่งก่อนเวลาเสด็จขึ้น คือ ถนนแบตเตอรี่ ถนนปรินส์ ถนนดะซูซา ถนนดะอัลไมดา

๔. ขอให้ผู้เป็นนายสั่งคนขับรถของตนให้กระทำตามคำสั่งซึ่งพิมพ์ไว้ข้างหลังใบอนุญาต

๕. ผู้ใดจะขอตั๋วอนุญาต ให้ไปขอที่ศาลาว่าการพลตระเวนในระหว่างเวลา ๔ โมงเช้า จนบ่าย ๔ โมงพรุ่งนี้

หมายนี้ออกตามบัญชาท่านผู้รั้งราชการเมือง

(ลงชื่อ) อี. เอ. เออวิง

ผู้รั้งตำแหน่งโคโลเนี่ยลสเกรตตารี

ทำ ณ ที่ว่าการโคโลเนียลสเกรตตารี วันที่ ๑๓ มีนาคม คริสต์ศก ๑๘๗๑)

เวลาย่ำเที่ยง ๒๐ นาที นายทหารอังกฤษกัปตันลักกี เสมียนใหญ่ชื่อมิสเตอร์เบิด รองชื่อมิสเตอร์แนตนี ลงมาเฝ้าในเรือพระที่นั่งกราบบังคมทูลว่า วันนี้ขอเชิญเสด็จประทับอยู่ไนเรือพระที่นั่งคืนหนึ่งก่อน ต่อเวลาพรุ่งนี้จึงจะได้จัดการรับเสด็จได้^๓๐ ครั้นเวลาบ่าย ๔ โมง​ครึ่ง ผู้รั้งราชการเมืองสิงคโปร์ ชื่อนายพันเอกแอนสันกับมหาราชาอาบูบักกะ เจ้าเมืองยะโฮ น้องชายลงมาเฝ้าในเรือพระที่นั่ง แล้วมิสเตอร์รีดลงมาเฝ้า^๓๑ ครั้นมิสเตอร์รีดกลับ ทรงเรือบต ๑๒ กรรเชียง มีเรือบตข้าราชการตาม ๒ ลำ เสด็จเที่ยวทอดพระเนตรตามชายทะเลแถวหน้าบ้านตีโละวัยยา ที่พวกอังกฤษทำอู่แลท่าจอดเรือกำปั่น เวลาทุ่มหนึ่งกลับถึงเรือพระที่นั่ง

ครั้น ณ วัน ๕ ๑๑ฯ ๔ ค่ำ เวลาเช้าโมงเศษ เรือกลไฟบางกอกมาแต่กรุงเทพ ฯ ได้รับหนังสือ ฯ พณ ฯ ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน เวลาเช้า ๔ โมง ผู้รั้งราชการเมืองให้จัดเรือกลไฟเล็กลำ ๑ เรือ ๑๐ กรรเชียง ๒ ลำมารับเสด็จ จึงรับสั่งให้ข้าราชการแต่งตัวเต็มยศขึ้นไปคอยรับเสด็จที่สะพานทำไว้รับเสด็จนั้น ทรงเรือพระที่นั่ง ๑๒ กรรเชียง สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี เจ้าพระยาสุรวงศ์ ฯ เจ้าพระยาภาณุวงศ์ ฯ พระยาสุรศักดิ์มนตรี นายราชาณัตยานุหาร ตามเสด็จในเรือพระที่นั่ง เรือไฟจึงถึงสะพานยอนสตันเปีย เวลา ๕ โมงเช้า นายพันเอกแอนสัน ผู้รั้งราชการเมืองสิงคโปร์ พร้อมด้วยกรมการผู้ใหญ่ กงสุลต่างประเทศ แลมหาราชาเมืองยะโฮ คอยรับเสด็จอยู่ที่สะพาน มีทหารยืนแถวแลแตรวงเป็นกองเกียรติยศ ขุนนางไทยยืนเป็นแถวคอยรับเสด็จ ๒ ข้าง เมื่อออกเรือพระที่นั่ง เรือพิทยัมรณยุทธกับเรือยงยศอโยชฌิยายิงสลุต ครั้นเมื่อเสด็จขึ้นที่ท่า ป้อมแคนนิงกับเรือรบอังกฤษยิงสลุต ผู้รั้งราชการเมือง​เชิญเสด็จผ่านแถวกองเกียรติยศไปขึ้นรถพระที่นั่ง ผู้รั้งราชการตามเสด็จในรถนั้น ไปยังเตาน์ฮอล คือศาลานคราภิบาล ที่หน้าศาลามีทหารยืนแถวเป็นกองเกียรติยศ บนบันไดมีทหารอาสาเมืองสิงคโปร์ยืนรายรับเสด็จ เสด็จขึ้นไปยังห้องประชุม มีราชอาสน์จัดตั้งไว้ เชิญเสด็จขึ้นประทับราชอาสน์ ข้าราชการยืนราย ๒ ข้าง แล้วพวกกรมการผู้ใหญ่ผู้น้อย แลพวกผู้ดีชาวเมืองสิงคโปร์เข้าเฝ้าเดินผ่านหน้าพระที่นั่งถวายคำนับทีละคน ครั้นเสร็จแล้ว มิสเตอร์ทอมัศสก๊อตผู้เป็นหัวหน้าของสโมสรพาณิชย์ถวายชัยมงคล (คำถวายชัยมงคลนั้นแปลได้ความขอกราบทูลสมเด็จบรมบพิตร พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณเกล้า พระเจ้าแผ่นดินสยาม แลเป็นราชาธิราชของลาว ขอพระองค์จงได้โปรด

ข้าพเจ้าสมาชิกทั้งหลายในสมาคมพาณิชย์เมืองสิงคโปร์ เป็นนายห้าง นายธนาคาร แลเป็นพ่อค้า นานาชาติ มีความประสงค์จะถวายความยินดี แลมีน้ำใจต้อนรับพระองค์ด้วยความเคารพ ในเมื่อพระองค์เสด็จมาถึงเมืองของข้าพเจ้าทั้งหลายเป็นครั้งแรก

ข้าพเจ้าทั้งหลายนิยมว่า การที่พระองค์เสด็จครั้งนี้ เป็นพยานให้ปรากฏยิ่งขึ้นกว่า รัฐบาลของพระองค์ประสงค์จะบำรุงทางมิตรไมตรีกับนานาประเทศ ข้าพเจ้าทั้งหลายแน่แก่ใจว่า ซึ่งพระองค์ผู้ทรงพระเกียรติยศสูง ได้ทรงประพฤติเป็นแบบอย่างที่เสด็จไปประพาสถึงเมืองต่างประเทศดังนี้ ไม่ใช่แต่จะเป็นคุณเป็นประโยชน์แก่ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินของพระองค์เท่านั้น จะเป็นเยี่ยงอย่างแก่พระราชาในประเทศอื่น แลเป็นประโยชน์แก่ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินในประเทศนั้น ๆ ด้วย

​ข้าพเจ้าทั้งหลายมีความชื่นชมยินดีที่แลเห็นว่า พระองค์มีพระราชหฤทัยเผื่อแผ่กว้างขวาง เหมือนกับสมเด็จพระบรมชนกนาถได้ทรงแสดงมาแล้ว (สมเด็จพระบรมชนกนาถ) พระองค์ได้ทรงปกครองพระราชอาณาจักรด้วยพระปรีชาญาณ แลบรรเทาความทุกข์ร้อนต่างๆ กรุงสยามได้อาศัยพระปรีชาญาณของสมเด็จพระบรมชนกนาถนั้นเป็นที่ตั้ง จึงได้มีความเจริญ แลเป็นที่นับถือของนานาประเทศอย่างทุกวันนี้

ข้าพเจ้าทั้งหลายมีความพอใจ ที่ได้แลเห็นการค้าขายในระหว่างเมืองนี้ กับพระราชอาณาจักรของพระองค์มีมากมายแลเจริญขึ้นทุกที ข้าพเจ้าทั้งหลายรู้สึกพระเดชพระคุณที่รัฐบาลสยามได้ช่วยทำนุบำรุง การค้าขายของข้าพเจ้าทั้งหลาย ทางไมตรีในระหว่างเมืองสิงคโปร์กับกรุงสยาม ถ้ายังสามารถจะเจริญขึ้นอีกได้ ข้าพเจ้าทั้งหลายหวังใจว่าทางไมตรีนั้นจะเจริญยิ่งขึ้น

ในที่สุด ข้าพเจ้าทั้งหลายขอให้พระองค์จงทรงดำรงพระบรมสุข แลทรงเจริญรุ่งเรืองด้วยประการทั้งปวง แลขอให้พระเป็นเจ้าผู้ประทานสรรพสิ่ง จงบันดาลให้รัชกาลของพระองค์ยืนนาน ประกอบด้วยศานติสุข แลพระเกียรติยศทุกประการ

ลงชื่อแทนสมาคมค้าขาย ทอมัส สก๊อต

ผู้เป็นประธาน

​พระราชดำรัสตอบว่า

ดูกรท่านทั้งหลาย เรามีความยินดีที่ได้ฟังคำต้อนรับของพวกพ่อค้าเมืองสิงคโปร์ ซึ่งแสดงโดยไมตรีจิต การค้าขายเป็นการสำคัญที่จะให้เกิดสมบัติของชาติทั้งหลาย ทั้งเป็นเหตุให้เคิดความอุตสาหะแลความสุขความเจริญแก่ประชาชนทุกชั้น เมื่อสมเด็จพระบรมชนกนาถของเราเสวยราชสมบัติอยู่ ได้ทรงทำสัญญาทางพระราชไมตรีกับรัฐบาลต่างชาติในยุโรป เพื่อจะให้การไปมาค้าขายในระหว่างประชาชนเจริญขึ้น เราจะพยายามดำเนินตามรอยพระบาทยุคล บำรุงความเจริญในพระบรมราโชบายซึ่งได้ทรงเริ่มไว้โดยเต็มกำลัง

เป็นความยินดีของเราอย่างหนึ่ง เมื่อเรามาเยี่ยมเยือนเมืองต่างประเทศภายนอกพระราชอาณาจักร ได้มาถึงเมืองสิงคโปร์ก่อน เพราะนอกจากที่เป็นเมืองค้าขายใหญ่โต ยังเป็นเมืองซึ่งได้มีไมตรีชอบพอค้าขายกันกับกรุงสยามอยู่เป็นอันมาก เราหวังใจว่า เมืองนี้คงจะมีความเจริญยิ่งขึ้นต่อไปทุกๆ ปี แลบรรดาผู้ที่อยู่ในเมืองนี้จะมีความสุขสำราญ อยู่ในพระราชอำนาจของสมเด็จพระราชินีวิกตอเรีย เราขอให้สิ่งซึ่งเป็นใหญ่เป็นประธานในสกลโลกจงป้องกันแลอุดหนุนความประสงค์ของท่านทั้งหลายในการค้าขายให้สำเร็จประโยชน์ทุกประการ

แล้วหัวหน้าพ่อค้าจีนถวายชัยมงคล แลมีพระราชดำรัสตอบตามสมควร

ครั้นทรงรับชัยมงคลแล้ว ผู้รั้งราชการเมืองจึงเชิญเสด็จขึ้นทรงรถ พวกข้าราชการขึ้นรถตามเสด็จไปเคาเวอนเมนต์เฮาส์ เป็น​ตึกที่อยู่ของเจ้าเมืองสิงคโปร์บนยอดเขา ซึ่งได้จัดไว้เป็นที่ประทับแรมกับจัดบ้านที่นิวฮาเบอชื่อบ้านปริกเดียไว้อีก ๒ แห่ง พวกข้าราชการแยกกันอยู่ ที่บ้านเจ้าเมืองบ้าง ที่บ้านปริกเดียบ้าง บ้านพระภาษีสมบัติบริบูรณ์ พระยาพิสณฑ์สมบัติบริบูรณ์ ยิ้ม เป็นเจ้าของเรือเจ้าพระยา) บ้าง บ้านพระยาอัสดงคตบ้าง (เมื่อเสด็จถึงเมืองสิงคโปร์แล้วได้มีพระราชโทรเลขถึงสมเด็จพระราชินีวิกตอเรีย พระเจ้าแผ่นดินอังกฤษ ดังนี้

ทูล สมเด็จพระราชินีวิกตอเรีย

หม่อมฉันออกจากกรุงเทพ ฯ เมื่อวันที่ ๙ มีนาคม มาตรวจตราหัวเมืองของหม่อมฉัน แล้วได้ลงมาถึงเมืองสิงคโปร์ ซึ่งเป็นเมืองขึ้นของพระองค์ เป็นครั้งแรกที่เจ้าแผ่นดินสยามได้มาขึ้นที่เมืองของอังกฤษ

ท่านผู้รั้งราชการได้ต้อนรับหม่อมฉันเป็นเกียรติยศอย่างสูงสุด แลได้จัดให้พักที่จวนมีความสุขสบายมาก หม่อมฉันมีความยินดีที่ได้เห็นบ้านเมืองแลผู้คน ซึ่งอยู่ในพระราชอำนาจของพระองค์ มีความเจริญรุ่งเรืองถึงเพียงนี้

หม่อมฉันขอบพระทัยที่พระองค์ทรงรับรองโดยไมตรี แลขอให้พระองค์ทรงเจริญชนมสุขทุกประการ

สมเด็จพระราชินีวิกตอเรีย มีพระราชโทรเลขตอบดังนี้

ทูล สมเด็จพระเจ้ากรุงสยาม

หม่อมฉันได้รับพระราชโทรเลขมีมาจากเมืองสิงคโปร์ หม่อมฉันมีความยินดีมากที่ได้ทราบว่า พระองค์เสด็จมาถึงแผ่นดินของอังกฤษ ​แลเจ้าเมืองกรมการได้จัดการรับเสด็จเป็นที่พอพระทัย หม่อมฉันขอบพระทัยที่พระองค์ทรงประทานพร แลขอให้พระองค์เชื่อพระทัยว่า หม่อมฉันก็มีความประสงค์จะให้พระองค์เจริญพระชนมสุขทุกประการ)

ครั้นเวลาบ่าย ๔ โมงเศษ ทรงเครื่องตามธรรมเนียม ทรงรถเสด็จไปเยี่ยมข้าราชการที่อยู่บ้านปริกเดีย เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จกลับจากบ้านปริกเดีย ไปทอดพระเนตรบาแรกที่ทหารอยู่บนเขา เวลาย่ำค่ำเสด็จกลับถึงที่ประทับเดิม เวลายามหนึ่งพวกขุนนางนายทหารพาภรรยาแลบุตรหญิงมาเฝ้าที่บ้านเจ้าเมือง พร้อมกันประมาณ ๒๐๐ คน เข้ามาหน้าพระที่นั่งแล้วคำนับเรียงกันไปเป็นคู่ แล้วผู้รั้งราชการเมืองให้ทำปี่พาทย์ฝรั่ง พวกชายหญิงซึ่งมาเฝ้านั้นก็พากันเต้นรำถวายทอดพระเนตรจน ๒ ยาม

วัน ๗ ๑๓ฯ ๔ ค่ำ เวลาเช้า ๕ โมง ทรงเครื่องเต็มยศเสด็จไปทอดพระเนตรเรือรบอังกฤษ (ชื่อบารุสซา) แล้วเสด็จไปบ้านปริกเดีย เสวยกลางวันกับขุนนางที่อยู่บ้านปริกเดียแลขุนนางที่ตามเสด็จ แล้วทรงเครื่องตามธรรมเนียม ทรงรถไปทอดพระเนตรที่ตึกสำหรับส่งหนังสือเมล์ (ไปรษณียสถาน)^๓๒ แล้วเสด็จไปทอดพระเนตรโบสถ์อังกฤษ (วัดเซ็นแอนดริว) แล้วเสด็จไปที่สกูล (แรฟฟัล) สอนหนังสือเด็ก แล้วเสด็จไปทอดพระเนตรที่รักษาคนเสียจริตแลรักษาคนป่วยไข้ (โรงพยาบาล) เสร็จแล้ว เสด็จไปทอดพระเนตรที่เยล์ ​คือคุกสำหรับขังคนโทษ จนเวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จกลับยังที่ประทับบ้านเจ้าเมือง เวลาทุ่ม ๑ ผู้รั้งราชการเมืองมีการเลี้ยงถวายในราชการ เชิญเสด็จเสวยโต๊ะกับขุนนางชาวยุโรปประมาณ ๖๐ คน

วัน ๗ ๑๒ฯ ๔ ค่ำ เวลาเช้า ๕ โมง ทรงเครื่องตามธรรมเนียมไปทอดพระเนตรที่ตึกตเลแครฟ (โทรเลขสถาน) แลศาลชำระความแล้วเสด็จไปทอดพระเนตรที่สูบน้ำสำหรับดับไฟไหม้แลที่ตึกลมประทีป จนเวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จกลับที่ประทับ เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จไปทอดพระเนตร (การประกวดดอกไม้ ซึ่งจัดขึ้นในการรับเสด็จ ณ) สวนดอกไม้สำหรับเมืองสิงคโปร์ เวลาบ่าย ๕ โมงเสด็จกลับที่ประทับ เวลา ๒ ทุ่มทรงเครื่องครึ่งยศเสด็จไปทอดพระเนตรละคร (พูด ซึ่งพวกอังกฤษชาวเมืองสิงคโปร์พร้อมกันจัดขึ้นเล่นถวายในการรับเสด็จ) ที่เตาน์ฮอล สองยามเสด็จกลับยังที่ประทับเดิม

วัน ๑ ๑๔ฯ ๔ ค่ำ เวลาเช้า ๓ โมงเศษ ทรงเครื่องตามธรรมเนียม เสด็จไปบ้านพระยาอัสดงคต ๆ จัดโต๊ะถวายเสวยพร้อมกับข้าราชการที่ตามเสด็จ เวลาเช้า ๕ โมงเสด็จกลับยังที่ประทับ ครั้นเวลาบ่าย ๕ โมงเสด็จไปทอดพระเนตรสวนจีนของจีนวังโป

วัน ๒ ๑๕ฯ ๔ ค่ำ เวลาเช้า ๕ โมงเสด็จเที่ยวประพาสห้างขายของต่างๆ แล้วเสด็จกลับ เวลา ๒ ทุ่มครึ่งทรงเครื่องเต็มยศอย่างทหาร พร้อมด้วยข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยฝ่ายทหารพลเรือน ไปทอดพระเนตรเต้นรำที่เตาน์ฮอล (ซึ่งจัดขึ้นในการรับเสด็จ) เวลา ๕ ทุ่มเศษเชิญเสด็จเสวย แลมีโต๊ะจัดตั้งเลี้ยงผู้ที่ไป ๔ โต๊ะ ๆ หนึ่งประมาณ ๗.๘.๙ วา คนชาวยุโรปประมาณทั้งชายทั้งหญิง ๔๐๐ คนเศษ ครั้นกินโต๊ะแล้ว​ผู้รั้งราชการเมืองยืนขึ้นกล่าวคำสรรเสริญตามภาษาอังกฤษ แปลได้ความว่า การชุมนุมครั้งนี้ทำให้เป็นพระเกียรติยศแด่สมเด็จพระเจ้ากรุงสยาม ซึ่งเป็นพระองค์แรกที่ได้เสด็จมาก้าวพระบาทเหยียบแผ่นดินของอังกฤษ แล้วถวายพระพรว่า ขอให้ทรงเจริญดำรงอยู่ในสิริราชสมบัติยืนอยู่นาน ขุนนางฝ่ายไทยฝ่ายอังกฤษก็ฮุเรขึ้นพร้อมกัน ๓ หน เสวยแล้วเสด็จทอดพระเนตรเต้นรำ พวกขุนนางนายห้างก็เต้นรำอีกพัก ๑ แล้วเสด็จกลับยังที่ประทับเวลา ๒ ยาม

ปีมะแม จ.ศ. ๑๒๓๓ พ.ศ. ๒๔๑๔

วัน ๓ ๑ฯ ๕ ค่ำ เวลาเที่ยงทรงเครื่องตามธรรมเนียม เสด็จไปบ้านเมเยอแมกเนีย แล้วเสด็จไปทอดพระเนตรตลาดขายปลาขายผักแลศาลเจ้าโจซือกง แล้วเสด็จไปทอดพระเนตรอู่กำปั่นแลโรงทำการช่างที่อู่กำปั่นด้วย เวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จกลับยังที่ประทับ เวลาทุ่มเศษเสด็จไปเสวยโต๊ะที่บ้านเซอเบนสันแมกสเวล อธิบดีผู้พิพากษา เสวยแล้วกลับยังที่ประทับ

วัน ๔ ๒ฯ ๕ ค่ำ เวลา ๕ โมงเช้าเสด็จประพาสตามห้างแล้วเสด็จกลับ เวลาบ่าย ๕ โมงเสด็จประพาสตามถนนต่างๆ เวลาทุ่มเศษ ผู้รั้งราชการเมืองเชิญเสวยโต๊ะไปรเวต

วัน ๕ ๓ฯ ๕ ค่ำ เสด็จพระราชทานเครื่องราชอิศริยากรณ์แก่นายพันเอก แอนสัน ผู้รั้งราชการเมืองสิงคโปร์ เวลาบ่าย ๓ โมงครึ่ง ทรงเครื่องเต็มยศพร้อมด้วยขุนนางฝ่ายทหารพลเรือนตามเสด็จ ขึ้นรถ​ออกจากที่ประทับบ้านเจ้าเมือง เสด็จมาลงท่ายอนสตันเปีย มีทหารกองเกียรติยศคอยส่งเสด็จ ขุนนางฝรั่ง ขุนนางจีน มหาราชาเมืองยะโฮมาส่งเสด็จถึงสะพาน แล้วทรงเรือกลไฟเล็กที่ผู้รั้งราชการเมืองจัดไว้ส่งมานั้น มายังเรือพระที่นั่งพิทยัมรณยุทธ แลเวลาที่เสด็จลงเรือก็ยิงสลุตส่งเสด็จเหมือนอย่างขาเสด็จขึ้นเมืองฉะนั้น เวลา ๑๑ ทุ่ม เรือพระที่นั่งใช้จักรออกจากที่ทอดหน้าเมืองสิงคโปร์

ณ วัน ๖ ๔ฯ ๕ ค่ำ เวลาเช้า ๒ โมงถึงอ่าวแม่น้ำเมืองยะโฮ เวลาเช้า ๓ โมงครึ่งเข้าช่องเกาะเรียว เวลาย่ำค่ำเห็นเกาะเมืองลิงาข้างขวา ห่างประมาณ ๑๕ ไมล์

วัน ๗ ๕ฯ ๕ ค่ำ เวลาย่ำรุ่ง เห็นเกาะปากช่องบังกาข้างเหนือ เวลา ๒ โมงเช้าเห็นเสาเรือนตะเกียงปากช่องบังกาแหลมตะวันออก เวลา ๓ โมงเช้าเข้าช่องบังกา เวลาย่ำค่ำออกปากช่องบังกาข้างใต้

วัน ๑ ๖ฯ ๕ ค่ำ เวลาเช้า เห็นเกาะวอศเซอเหนือห่างประมาณ ๑๐ ไมล์ เวลาเช้า ๓ โมงถึงหน้าหมู่พันเกาะข้างตะวันออก ๔ โมงเช้าถึงเกาะวอศเซอใต้ บนเกาะมีเรือนตะเกียง เวลาเช้า ๕ โมงถึงเกาะชวาที่ปากอ่าวเมืองเบตาเวีย เห็นฝั่งแลกำปั่นรบ กำปั่นลูกค้า เห็นอู่กำปั่นอยู่บนเกาะ เวลาบ่ายโมงเรือพระที่นั่งแล่นผ่านเรือรบวิลันดาเข้าไป เรือ ๘ ลำยิงสลุตลำละ ๒๑ นัด ครั้นเรือพระที่นั่งทอดสมอ อาสิสเตนเรสิเดนต์กับผู้ว่าราชการกรมการเมือง กัปตันเจ้าท่ากับขุนนางอีก ๕ นายลงมาเฝ้า

(ได้พบคำแปลหมายรัฐบาลเตรียมการรับเสด็จที่เมืองเบตาเวีย มีอยู่ในจดหมายเหตุเก่าหอพระสมุด ฯ กรมการวิลันดาคงนำมาให้กราบทูล ฯ เมื่อเรือพระที่นั่งไปถึง อย่างเดียวกับที่เมืองสิงคโปร์ เห็นควรรักษาไว้ จึงได้พิมพ์ไว้ในที่นี้

หนังสือกำหนดการรับเสด็จสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม จะเสด็จออกมาเมืองเบตาเวีย ในเดือนมาช คริสต์ศักราช ๑๘๗๑ ปี จะเสด็จออกมาถึงท่าแล้วจะรับอย่างไร

ข้อ ๑. ว่า เจ้าพนักงานผู้ที่รักษาธงบอกเหตุที่เกาะออนรุก แลเจ้าพนักงานผู้รักษาธงบอกเหตุที่เรือรบ ที่ทอดประจำอยู่ที่ท่าเรือนอก ได้เห็นเรือพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม มีธงที่ปลายเสาเมื่อใด เจ้าพนักงานต้องชักธงบอกให้ฮัปมาสเตนเจ้าท่าทราบโดยเร็ว แล้วเจ้าท่าจะต้องไปแจ้งแก่คอเวอนเนอเยเนราลผู้ครองเมือง แล้วเจ้าพนักงานที่ได้กำหนดไว้ให้ออกไปเชิญเสด็จขึ้นบก

ข้อ ๒. ว่า เรือรบฮอลันดาแล่นออกไปพบเรือพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามก็ดี เรือพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามแล่นมาพบเรือรบฮอลันดาก็ดี เรือรบฮอลันดาต้องทำคำนับสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามตามกฎหมายข้อที่ ๑ แลข้อ ๒๘, ๕๒, ๕๓ ซึ่งได้กำหนดไว้ว่า สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินเมืองใดจะเข้ามา จะต้องคำนับแลยิงสลุตรับในเรือรบฮอลันดาอย่างไร (นั้น) เรือรบฮอลันดาต้องทำคำนับสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามตามกฎหมายกำหนดไว้นั้น อนึ่ง เรือพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเข้ามาทอดสมอแล้ว กัปตัน​ของเรือรบที่ชักธงบอกเหตุตามว่าไว้ในข้อที่ ๑ ต้องลงเรือไปที่เรือพระที่นั่ง บอกให้กัปตันเรือพระที่นั่งทราบว่า ขุนนางซึ่งได้จัดไว้ให้เป็นเจ้าพนักงานออกมาเชิญเสด็จนั้น จะออกมาเชิญเสด็จ

ข้อ ๓. ว่า ขุนนางซึ่งเป็นเจ้าพนักงานเชิญเสด็จขึ้นบกนั้น ครั้นได้เห็นธงสำคัญแล้ว ต้องมาชุมนุมพร้อมกัน เจ้าพนักงานเหล่านั้นคือเสเกรตตารีของคอเวอนเนอเยเนราลผู้ครองเมืองนั้นนาย ๑ ขุนนางสำหรับปรึกษาราชการแผ่นดินมีอายุสูงที่สุดนาย ๑ เกาวนาเมืองเบตาเวียนาย ๑ กอมมันเดอคือแม่ทัพใหญ่ที่หนึ่งซึ่งได้บังคับการรบบนบกเกาะยาวานาย ๑ ชีปออฟิเซอคือแม่ทัพใหญ่ที่หนึ่งซึ่งได้บังคับการรบฝ่ายทะเลยาวานาย ๑ ฮัปมาสเตนคือเจ้าท่านาย ๑ กับทั้งอาศยูกาศคือเสมียนฝ่ายการทหารของคอเวอนเนอเยเนราลนาย ๑ รวม ๗ นายด้วยกัน

เจ้าพนักงานเหล่านี้ชุมนุมกันพร้อมแล้ว พากันไปลงเรือกลไฟชื่อติลิอองซึ่งจอดอยู่ที่สะพาน แล้วใช้จักรออกไปที่เรือพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม แล้วขึ้นบนเรือพระที่นั่งเข้าเฝ้าสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม สำแดงชื่อคอเวอนเนอเยเนราลกราบทูลให้ทราบว่า คอเวอนเนอเยเนราลทราบว่าสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จมาถึงแล้ว ก็มีความยินดี ให้กราบทูลว่า คอเวอนเนอเยเนราลขอเชิญเสด็จขึ้นบกตามที่กำหนดไว้ในหนังสือนี้ ถ้าสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามทรงเห็นชอบตามกำหนดนั้น ให้ขุนนางที่ลงไปเชิญเสด็จนั้นชักธงขึ้นเป็นสำคัญ แล้วให้ผู้ที่อยู่ที่ตึกฮัปมาสเตนไปแจ้งความให้คอเวอนเนอเยเนราลทราบ

ข้อ ๔. ได้แจ้งความนี้ให้คอเวอนเนอเยเนราลทราบแล้ว จะยิงปืนใหญ่ที่ป้อมชื่อปรินฟเรศริก ๓ นัดให้เป็นสำคัญ การที่จะรับเสด็จนั้นจะเป็นตามกำหนดในหนังสือนี้ทุกประการ

​ข้อ ๕. เรือพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะเข้ามาเมื่อใด เรือรบฮอลันดาแลเรือรบเมืองอื่นๆ ที่ทอดอยู่ที่ท่าเรือนอก แลทอดอยู่ท่าเรือใน จะต้องชักธงขึ้นแต่งเรือให้พร้อมทุก ๆ ลำ เวลาเช้าสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะเสด็จขึ้นบกนั้น นายเรือพ่อค้าฮอลันดาก็ดี นายเรือพ่อค้าต่างประเทศก็ดี แลนายเรือมลายูก็ดี บรรดาที่ทอดอยู่ที่ท่าแลลำแม่น้ำ ได้เห็นที่เรือรบชักธงขึ้นแต่งเรือเมื่อใด เรือเหล่านั้นต้องชักธง (ด้วย อนึ่ง ให้ชักธง) ฮอลันดาขึ้นที่ตำบลคอเวอนเมนต์เฮาส์ คือที่คอเวอนเนอเยเนราลอยู่แห่งหนึ่ง ที่สตาสเฮาส์คือที่ปรึกษาราชการแผ่นดินแห่งหนึ่ง ที่ฮัปมาสเตนเจ้าท่าอยู่แห่งหนึ่ง ที่คัสตัมเฮาส์ตึกเก็บภาษีแห่งหนึ่ง แลที่อื่นซึ่งเป็นที่สำคัญหลายแห่ง

ข้อ ๖. เจ้าพนักงานที่กำหนดไว้ไนข้อ ๓ นั้น เมื่อจะออกไปเชิญเสด็จจะต้องลงเรือกลไฟชื่อติลิออง เวลาเช้าย่ำรุ่ง ถ้าเรือลำนั้นไม่พอกับคนที่ตามเสด็จ เจ้าพนักงานต้องจัดเรือลำอื่นตามที่จะต้องการ ให้พอคนที่จะมาพร้อมกันเที่ยวเดียว อย่าให้ต้องรับหลายเที่ยว

ข้อ ๗. พวกทหารจะชุมนุมพร้อมกันที่สนามชื่อกอนอิงสเปลน ให้ทันในเวลาเช้าย่ำรุ่ง มาพร้อมกันแล้วให้เดินตามถนนชื่อเสเกรตตารี จนถึงตำบลชื่อรุสวิก แล้วจะยืนเรียงกันเป็นแถวตามคลองขุด ตรงกันกับที่คอเวอนเมนต์โฮเต็ล

ข้อ ๘. ทหารที่อยู่ในโรงทหารชื่อเวลเตอเฟรเดน ต้องชุมนุมพร้อมแล้ว เดินออกมายืนเป็นแถวที่ถนนชื่อตอนโร้ก แต่งตามยศหมู่ของเขา

ข้อ ๙. ทหารมลายูที่ถือหอกกับทั้งพวกโปลิศ ต้องชุมนุมพร้อมกันในเวลาเช้าย่ำรุ่ง ที่ตรงหน้าตึกนายโปลิศ แลทหารมลายูที่ถือหอก​ต้องแต่งตัวตามธรรมเนียมของเขา ที่เป็นนายนั้นต้องแต่งตัวตามกำหนดกฎหมาย แล้วจะต้องเลือกเอานายผู้หนึ่งให้ถือธง แลทหารมลายูที่ถือหอกกับพวกโปลิศ ให้ยืนแถวข้างปีกซ้ยของพวกทหาร ทหารถือหอกกับพวกโปลิศเหล่านี้ ให้ยืนเป็นแถวริมถนนทั้งสองฟาก ไว้ช่องถนนห่าง ๑๒ ฟุต

ข้อ ๑๐. พวกจีนที่อยู่เมืองเบตาเวียที่มีตำแหน่งราชการ แลจีนที่อยู่ในบังคับของเขา ต้องแต่งตัวตามธรรมเนียมของเขา แล้วให้ออกมายืนเรียงเป็นแถวตามถนนต่อพวกทหารที่ถือหอก จะได้ทำคำนับสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามตามธรรมเนียมจีน

ข้อ ๑๑. คนชาวฮอลันดาซึ่งต้องเป็นทหารนอกจากทหารประจำ ต้องชุมนุมพร้อมกันที่ใกล้ถนนชื่อบิลเนลนิวปอส ให้ทันเวลาเช้าย่ำรุ่งแล้ว นายของเขาจะเดินมาตั้งเป็นแถวที่ถนนนั้น ตั้งข้างปีกขวาพวกทหารที่ยืนแถว แลให้ทหารเหล่านี้ยืนไว้ช่องถนนห่าง ๑๒ ฟุต

ข้อ ๑๒. คนชาวมลายู แลคนชาติอื่นๆ ที่อยู่เมืองเบตาเวีย ต้องแต่งตัวตามธรรมเนียมโดยดี ถือหอกตามที่มี ออกมาพร้อมกันยืนอยู่ที่หน้าป้อม แลนายของเขาที่เรียกว่า ยากสะ จะนำมาให้ตั้งอยู่ในถนนชื่อปรินเซน ต่อพวกทหารซึ่งตั้งอยู่ในถนนบิลเนลนิวปอส จนถึงสะพานชักให้ยืนแถว ๒ ฟากถนน ให้ไว้ช่องถนนห่าง ๑๒ ฟุต

ข้อ ๑๓. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จมาถึงที่ทหารยืนถือปืนเมื่อใด ให้ทหารบิเซนอัมทำคำนับ ที่เป็นทหารมลายูถือหอกนั้น จะคำนับเอาปลายหอกลงถึงดินตามธรรมเนียมเขา แลเมื่อเสด็จพระราชดำเนินอยู่นั้น พวกแตรกลองจะเป่าแตรตีกลองรับเสด็จ แลนายที่ถือธงจะลดธงลงคำนับ นายทหารทุก ๆ นายก็จะทำคำนับด้วยดาบ

/*ข้อ ๑๔. ทหารม้าที่นำเสด็จแลที่ตามเสด็จ เดินพ้นทหารที่ยืนแถว ๒ ฟากถนนแล้ว ทหารที่ยืนแถว ๒ ฟากถนนนั้นเดินแห่ตามเสด็จทุกพวก จนถึงโฮเต็ลตำบลรุสวิกที่สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามประทับ แล้วขุนนางนายของพวกมลายู แลนายของพวกจีน แลนายใหญ่ของพวกมลายูที่เรียกว่า ยากสะ แลชิปปริสคือพระใหญ่ของจีน ของมลายู แลนายบ้านนายพวกกระบวนแห่ กับขุนนางจีนจะตามเข้าไปในโฮเต็ลที่ประทับก็ได้ แต่ทหารพวกเหล่านี้จะเข้าไปไม่ได้

ข้อ ๑๕. ทหารม้าที่นำเสด็จแลตามเสด็จนั้น ต้องชุมนุมพร้อมกันในเวลาเช้าย่ำรุ่งที่สนามตรงหน้าโรงการช่างที่ตำบลยาคคะปาศ ตั้งคอยอยู่ที่นั้นจนถึงเวลาสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จขึ้นบนบกเชิญขึ้นรถทรงแล้ว ทหารม้าเหล่านี้จะมาตั้งเป็นแถวนำเสด็จบ้างตามเสด็จบ้าง จะได้ส่งเสด็จเข้าไปโฮเต็ล ประทับตำบลรุสวิกให้เป็นพระเกียรติยศ

ข้อ ๑๖. เวลาโมงเช้า เจ้าพนักงานพวก ๑ คือไวสเปรสิเดนต์ผู้เป็นขุนนางปรึกษาในราชการแผ่นดินที่สองนายหนึ่ง กอมมานเดอคือแม่ทัพฝ่ายทหารบกนายหนึ่ง ฝ่ายทะเลนายหนึ่ง กับหมอความใหญ่ที่สุด ฝ่ายศาลชำระความนายหนึ่ง กับเปรสิเดนต์ฝ่ายพ่อค้านายหนึ่ง เจ้าพนักงานเหล่านี้จะชุมนุมที่สะพานคอยรับเสด็จ เมื่อเสด็จทรงพระราชดำเนินขึ้นบกแล้ว เจ้าพนักงานทั้งนี้จะได้ทำคำนับกราบทูลให้ทราบว่า มีความยินดีด้วยสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามได้เสด็จมาถึงบ้านเมืองโดยดี ไม่มีเหตุการณ์สิ่งใด

ข้อ ๑๗. เวลาโมงเช้า เจ้าพนักงานอีกพวกหนึ่งจะมาชุมนุมพร้อมกันกับคอเวอนเนอเยเนราลที่โฮเต็ลชื่อรุสวิกที่ประทับ พนักงาน​เหล่านี้ คือขุนนางในพวกสำหรับปรึกษาราชการแผ่นดินพวกหนึ่ง เสเกรตตารีในคอเวอนเมนต์พวกหนึ่ง เปรสิเดนต์คือตระลาการใหญ่ในศาลชำระความนายหนึ่ง ที่สองตระลาการใหญ่นายหนึ่ง ขุนนางที่เปนหัวหน้าในหัวเมืองขึ้นพวกหนึ่ง ตระลาการศาลอย่างที่สองนายหนึ่ง พวกหมอความแห่งโรงศาลใหญ่พวกหนึ่ง เจ้าพนักงานสำหรับชำระความพวกทหารพวกหนึ่ง พ่อค้าใหญ่ในจำพวกนายห้างพวกหนึ่ง นายทหารฝ่ายบกฝ่ายทะเลที่ไม่ต้องออกไปรับเสด็จพวกหนึ่ง นายทหารเก่าๆ ที่ทำการครบกำหนดแล้วไม่ได้คุมทหารพวกหนึ่ง นายแบงก์แลนายช่างห้างใหญ่พวกหนึ่ง กับครูสอนศาสนาคริสเตียนที่เมืองเบตาเวียพวกหนึ่ง พนักงานพวกนี้จะคอยรับเสด็จอยู่ที่โฮเต็ลที่ประทับพร้อมกับคอเวอนเนอเยเนราล

ข้อ ๑๘. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม กับทั้งเจ้าพนักงานได้ออกจากเรือพระที่นั่งที่จะส่งขึ้นบก เรือรบฮอลันดาต้องทำคำนับตามกำหนดไว้ในข้อ ๑๒

ข้อ ๑๙. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จมาถึงหน้าป้อมชื่อเวนกอม จะยิงปืนใหญ่สลุตคำนับ ๒๑ นัด เมื่อเสด็จถึงสะพานจะขึ้นบก พวกแตรกลองจะเป่าแตรตีกลองรับเสด็จตามเพลงที่รับพระเจ้าแผ่นดิน

ข้อ ๒๐. เจ้าพนักงานที่คอยรับเสด็จตามข้อ ๑๖ นั้น ได้ทำคำนับแล้วกราบทูลเชิญเสด็จขึ้นทรงรถของคอเวอนเนอเยเนราล ขุนนางฝ่ายสยามที่ตามเสด็จนั้น ได้ขึ้นรถที่คอเวอนเมนต์จัดไว้รับทุกนาย

​ข้อ ๒๑. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จขึ้นทรงรถแล้ว การที่เสด็จไปนั้น ทหารม้าจะแบ่งเป็น ๒ พวก พวกหนึ่งจะนำเสด็จ พวกหนึ่งจะตามเสด็จ รถของคอเวอนเนอเยเนราลที่จัดรับเสด็จนั้น เทียมม้า ๓ คู่ แลผู้ที่ขึ้นนั่งไปในรถด้วยสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามนั้น คือไวสเปรสิเดนต์ ในพวกขุนนางที่ปรึกษาราชการแผ่นดินนายหนึ่ง แม่ทัพใหญ่ฝ่ายทหารบกนายหนึ่ง ฝ่ายทหารทเลนายหนึ่ง เป็นสามนายด้วยกัน นายของทหารม้าที่นำเสด็จไปข้างหน้านั้น จะขึ้นม้าเดินข้างขวารถสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม นายของทหารม้าที่ตามเสด็จนั้น ขึ้นม้าเดินข้างซ้ายรถสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม รถสำหรับขุนนางฝ่ายสยาม แลรถสำหรับเจ้าพนักงานฮอลันดานั้น จะเดินข้างหลังทหารม้า ตามเสด็จเป็นแถวกันไปตามลำดับผู้ใหญ่ผู้น้อย แต่ทหารม้ามลายูหมู่หนึ่งนั้น เดินตามรถขุนนางฝ่ายสยามแลเจ้าพนักงานฮอลันดา

ข้อ ๒๒. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะเสด็จลงจากรถที่โฮเต็ลเมื่อไร จะยิงปืนใหญ่ที่ป้อมชื่อปรินฟเรศริกสลุตคำนับ ๒๑ นัด ยิงปืนสลุต แล้วพวกทหารแตรกลองเป่าแตรตีกลองเป็นเพลงฮอลันดา แลเพลงสยามทำถวายเป็นคำนับสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม

ข้อ ๒๓. รถที่สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามจะทรงมาโฮเต็ลนั้นจะมาตามถนนท้องสนาม ครั้นถึงโฮเต็ลลงจากรถแล้ว รถพระที่นั่งกับรถอื่นนั้นจะเดินออกไปตามถนนข้างป้อมปรินฟเรศริกคอยอยู่ที่นั้น กระบวนแห่เดินไปพ้นแล้ว รถนั้นกลับเข้ามาที่โฮเต็ลอีก

ข้อ ๒๔. สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยาม จะเสด็จเข้าไปในโฮเต็ลตามประตูทิศตะวันออก คอเวอนเนอเยเนราลกับเจ้าพนักงานที่​กำหนดไว้ในข้อ ๑๗ จะคอยพร้อมกันอยู่ในหอข้างในรับเสด็จ แลเจ้าพนักงานที่กำหนดไว้ในข้อ ๖ ข้อ ๑๖ นั้น จะตามเสด็จเข้าไป แลพวกเสเกรตตารี จะเป็นเจ้าพนักงานนำเสด็จเข้ามาในที่คอเวอนเนอเยเนราล แลเจ้าพนักงานที่คอยรับเสด็จ

ข้อ ๒๕. สมีเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามเสด็จเข้ามาในที่คอเวอนเนอเยเนราลกับเจ้าพนักงานคอยรับนั้นแล้ว คอเวอนเนอเยเนราลกราบทูลให้ทราบว่า มีความยินดีด้วยสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินสยามได้เสด็จมาถึงเมืองเบตาเวียโดยดี ครั้นกราบทูลดังนั้นแล้ว คอเวอนเนอเยเนราลนำเจ้าพนักงาน ที่คอยรับเสด็จเข้าเฝ้ากราบทูลสำแดงชื่อให้ทรงทราบ แล้วเจ้าพนักงานกับผู้อื่นก็ลากลับออกไป เหลืออยู่แต่คอเวอนเนอเยเนราลกับขุนนางเจ้าพนักงานในคอเวอนเนอเยเนราล

ข้อ ๒๖. ขุนนางแลนายหหารทุกๆ นาย ต้องแต่งเต็มยศตามกำหนดกฎหมายทุก ๆ นาย แลขุนนางผู้น้อยที่ไม่มีเครื่องยศกับคนชาวฮอลันดาแต่งตัวสวมเสื้อดำ เอาผ้าขาวผูกคอแต่งให้งดงาม

ข้อ ๒๗. ครั้นคอเวอนเนอเยเนราลได้นำเจ้าพนักงานเข้าเฝ้าแล้วก็ลาออกไป ทหารม้า ทหารเดินเท้า ก็เลิกกลับไปที่อยู่

ข้อ ๒๘. เพื่อจะมิให้เกิดเหตุเมื่อเวลาเสด็จนั้น ได้มีคำห้ามมิให้ผู้ใดเดินรถ แลเดินเท้าตามถนนที่จะเสด็จ ตั้งแต่เวลาโมงเช้าจนเสด็จขึ้นประทับที่อยู่แล้ว รถทั้งปวงต้องเดินที่ถนนชื่อโคเวโนอิงซรารี ตามทางที่จะออกไปชื่อยากาตรา รถของพวกที่ทำถนนเหล็กสำหรับเดินรถนั้นต้องหยุดในเวลาห้ามนั้นเหมือนกัน หนังสือนี้คอเวอนเนอเยเนราลนิเทอแลนด์อินเดีย ให้เสเกรตตารีคอเวอนเมนต์ลงพิมพ์ประกาศออกวันที่ ๙ เดือนมาช คริสต์ศักราช ๑๘๗๑ ปีตรงกับวัน ค่ำ ๕ ๔ฯ ๔ ปีมะเมียโทศก (พ.ศ. ๒๔๑๓)