จดหมายเหตุบรมราชาภิเษกครั้งแรก รัชกาลที่ ๕

ปีมะโรง จ.ศ. ๑๒๓๐ พ.ศ. ๒๔๑๑

ศิริศยุภมัศดุ พระพุทธศักราชอดีตกาล ชไมยสหัสสสังวัจฉระ จัตุสตาธฤก เอกาทศสังวัจฉระปัตยุบันกาล มังกระสังวัจฉระ อัสยุชมาศ ศุกปักษ บรรณ (ร) สิยดฤถี คุรุวาร ปริเฉทกาลอุกฤษฐ^๑ เวลา ๔ ทุ่มทุติยบาท กรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ พระวงศานุวงศ์ ข้าทูลลออง ฯ ผู้ใหญ่ผู้น้อย ปรึกษาพร้อมกัน กรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์^๒ พระศาสนโสภณ^๓ พระอมรโมลี^๔ พระราชาคณะคามวาสี อรัญวาสี กับพระครูฐานานุกรม เปรียญทั้งปวง ฝ่ายข้างพุทธจักร และฝ่ายข้างพระราชอาณาจักร กรมหลวงเทเวศรวัชรินทร์ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท กรมหมื่นถาวรวรยศ กรมหมื่นวรศักดาพิศาล กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ กรมขุนวรจักรธรานุภาพ เจ้าฟ้ากรมขุนบำราบปรปักษ กรมหมื่นภูมินทรภักดี กรมหมื่นอดุลยลักษณสมบัติ กรมหมื่นภูบดีราชหฤทัย กรมหมื่นภูวไนยนฤเบนทราธิบาล กรมหมื่นอักษรสาสนโสภณ กรมหมื่น​เจริญผลพูนสวัสดิ์ กรมหมื่นอนันตการฤทธิ กรมหมื่นสิทธิสุขุมการ ท่านเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์^๕ ที่สมุหพระกลาโหม ท่านเจ้าพระยาภูธราภัย^๖ ที่สมุหนายก พระยามหาอำมาตย์^๗ พระยาราชภักดี^๘ พระยาศรีพิพัฒน์^๙ พระยาเพ็ชรพิไชย^๑๐ พระยาสีหราชเดโช^๑๑ พระยาสีหราชฤทธิไกร^๑๒ พระยาราชวรานุกูล^๑๓ พระยาอภัยรณฤทธิ^๑๔ พระยาอนุชิตชาญไชย^๑๕ พระยาสุรวงศ์วัยวัฒน์^๑๖ พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ^๑๗ พระยาศรีเสาวราช^๑๘ ท่านเจ้าพระยามุขมนตรี^๑๙ พระยามณเฑียรบาล^๒๐ พระยาเสนาภูเบศร^๒๑ พระยา​ศิริไอศวรรย์^๒๒ พระยาสุรินทรราชเสนี^๒๓ พระวงศานุวงศ์ ผู้น้อยที่รังไม่ได้ตั้งกรม กับข้าทูลลออง ฯ และข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยฝ่ายทหารพลเรือน ทั้งพุทธจักร และพระราชอาณาจักรประชุมในพระที่นั่งอนันตสมาคมปรึกษาพร้อมกันว่า พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตรพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จสู่สวรรคตแล้ว และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ กรมขุนพินิตประชานาถ ทรงกอบด้วยพระวัยวุฒิปรีชาญาณสุรภาพ และทรงพระสติปัญญาพระเมตตามหาปรักกมะอันประเสริฐ สามารถเป็นบรมศาสนูปถัมภกพระพุทธศาสนา สมควรที่ดำรงราชสมบัติปกป้องพระมหานคร ขอบขัณฑเสมา สมณพราหมณาประชาราษฎร ให้อยู่เย็นเป็นสุขได้ด้วยพระบุญฤทธิมหาบารมี อันส่ำสมมาหาผู้จะเสมอมิได้ จึ่งกราบทูลอัญเชิญสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ กรมขุนพินิตประชานาถ ขึ้นพานพิภพมไหศวรรยาธิปัตย์ ถวัลยราชประเพณีสืบศรีสุริยสันตติวงศ์ ดำรงพิภพมณฑลสกลกรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทรมหินทราโยธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราศรีมหานคร บวรราชธานีบุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน อันอำพลด้วยสามนตประเทศนานามหาไพบูลยพิศาลราชเจ้าสีมาอาณาเขตมณฑลทั้งปวง โดยบุรพประเพณีมหากษัตราธิราชเจ้าสืบๆ มา ฯ

​ข้าพระพุทธเจ้า พระโหราธิบดี^๒๔ เจ้ากรมโหรหน้า ๑ ขุนโชตพรหมา^๒๕ ปลัดกรม ๑ หลวงโลกทีป^๒๖ เจ้ากรมโหรหลัง ๑ ขุนเทพพยากรณ์^๒๗ ปลัดกรม ๑ โหรมีชื่อคำนวณพระฤกษ์มังคลมหาราชาภิเษกทูลเกล้าถวายฯ

ศิริศยุภมัศดุ พระพุทธศักราชอดีตกาล ชไมยสหัสสสังวัจฉระ จัตุสตาธฤก เอกาทศสังวัจฉระปัตยุบันกาล มังกระสังวัจฉระ กติกมาศศุกปักษ เตรัสมิยตฤถี พุธวาร ปริเฉทกาลอุกฤษฐ^๒๘ เวลาบ่ายแล้ว ๓๐ นาที พระลักขนาสถิตราษีมังกร เสวยพระฤกษบุพาสาฬห ๒๐ เกาะนวางค์ ๕ ตรียางค์ ๗ พระจันทร์สถิตราษีมิน เสวยฤกษบุพภัท ๒๕ พระอาทิตย์สถิตราษีดุล พระอังคารสถิตราษีกรกฎ พระพุธสถิตราษีดุล พระพฤหัศบดีสถิตราษีมิน พระศุกรสถิตราษีสิงห์ พระเสารสถิตราษีพิจิก พระราหูสถิตราษีกรกฎ เป็นพระมหาชัยมงคลอุดมฤกษ ขุนโชตพรหมาได้จารึกพระชันษา นายราชสาส์น^๒๙ได้จารึกพระนามลงในแผ่นพระสุพรรณบัฏ ทองคำเนื้อแปดเศษสอง ดวงพระชันษากว้าง ๑๐ นิ้ว ยาว ๑๐ นิ้ว หนัก ๒ ตำลึง ดวงพระนามกว้าง ๗ นิ้ว ยาว ๑๔ นิ้ว หนัก ๒ ตำลึง พระมหาราชครู^๓๐จุนเจิมแล้ว พันด้วยไหมเบ็ญ(จ)พรรณ บรรจุไว้ใน​กล่องทองคำจำหลักลายกุดั่น แล้วเชิญลงไว้ในหีบถมยาดำตะทองมีถุงเข้มขาบนอกตีตราประจำเล็บ เชิญขึ้นไว้บนพานทองสองชั้นสำรับใหญ่ปิดคลุมปักเลื่อม ข้าทูลลอองฯ ผู้ใหญ่ผู้น้อยพร้อมกันสมโภชเวียนเทียน มีบายศรีแก้ว ๑ บายศรีทอง ๑ บายศรีเงิน « บายศรีตอง ๒ สำรับ ศึรษะสุกร ๒ ศีรษะ เครื่องกระยาบวชพร้อม สรรพด้วยแตรสังข์มโหรี ปี่พาทย์กลองแขกฆ้องชัย พระมหาราชครูเป่าพระมหาสังข์ทักขิณาวัตรอุตราวัตร สมโภชเสร็จแล้วเชิญประดิษฐานไว้ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ฯ

ครั้นศิริศยุภมัศดุ พระพุทธศักราชอดีตกาล ชไมยสหัสสสังวัจฉระ จัตุสตาธฤก เอการสสังวัจฉระปัตยุบันกาล มังกระสังวัจฉระกติกมาศ กาฬปักษ นวมิยดฤถี รวิวาร ปริเฉทกาลอุกฤษฐ^๓๑ เวลาบ่าย ๓ โมงกาลกำหนด พระราชาคณะจะได้สวดพระพุทธมนต์ในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ๕๐ รูป ในพระมหามณเฑียร ๕ รูป ในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ๓๐ รูป ทรงพระภูษาพื้นขาว ฉลองพระองค์ครุยขาวกรองทอง รัตพระองค์ประดับเพ็ชรเสด็จเข้าไปในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการทรงศีลแล้วถวายเทียนฉนวร (ชะนวน) แก่กรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ ออกมา ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยจุดเทียนชัย แล้วพระมหาราชครูถวายใบมะม่วง ๒๕ ได้แก่ภยันตราย ใบทอง ๓๒ ได้แก่อุปัทวันตราย ใบตะขบ ๙๖ ได้แก่โรคันตราย ทรงรับมาฟาด​พระองค์แล้วส่งให้แก่พระมหาราชครู ๆ รับมากระทำสาตรปุนยาชุบโหมเพลิง แล้วเสด็จเข้าในพระมหามณเฑียร ทรงจุดเทียนนมัสการ ทรงสวมพระมหามงคลฟังพระราชาคณะ ๕ รูปสวดพระพุทธมนต์ ๓ วัน

ครั้นกติกมาศ กาฬปักษ พารัสมิยดฤถี พุธวาร^๓๒ เวลาใกล้รุ่งทรงพระภูษาขาวเขียนทอง ฉลองพระองค์ครุยกรองทอง รัตพระองค์ประดับเพ็ชรเหมือนอย่างฟังสวด เสด็จเข้าไปประทับอยู่ ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ทรงจุดเทียนนมัสการ ครั้นเวลารุ่งแล้วกับ ๕๔ นาที พระลักขณาสถิตราษีพิจิก เกาะนวางค์ ๔ ตรียางค์ ๓ เสวยอนุราธ ๑๗ พระอาทิตย์สถิตราษีดุล พระจันทร์สถิตราษีกันย์ เสวยฤกษ์หัสต ๑๓ พระอังคารสถิตราษีกรกฎ พระพุธสถิตราษีดุล พระพฤหัสบดีสถิตราษีมิน พระศุกรสถิตราษีกันย์ พระเสาร์สถิตราษีพิจิก พระราหูสถิตราษีกรกฎ บริบูรณ์ด้วยนักษัตรฤกษ เป็นมหาชัยมงคลบรมราชาภิเษก ต้องอย่างขัตติยราชประเพณีมาแต่ก่อน พระโหราธิบดี พระมหาราชครูจึ่งทูลอัญเชิญเสด็จสู่ที่สรง เจ้าพนักงานชาวพระภูษามาลาถวายพระภูษาถอด แล้วพระเมธาธิบดี^๓๓เชิญพระไชย หลวงอัฐยา^๓๔เชิญพระพุทธขิเนศ^๓๕ พระมหาราชครู พระครูอัษฎาจารย์^๓๖ โปรยข้าวตอก หลวงราชมุนี^๓๗​หลวงศรีวาจารย์^๓๘ เป่าพระมหาสังข์ทักขิณาวัตรนำเสด็จ เบื้องมุขประเทศไปสู่มณฑปพระกระยาสนาน เสด็จสถิตเหนืออุทุมพรราชอาศน์ ผันพระพักตร์สู่ทิศพายัพ จึ่งพระราชโกษา^๓๙ถวายเครื่องพระกระยาสนาน หลวงราชวงศา^๔๐ไขสหัสธารา สรงสหัสธาราแล้ว จึ่งกรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ถวายพระเต้าสัมฤทธิ์ ๑ กรมหลวงเทเวศรวัชรินทร ถวายพระเต้าทอง ๑ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ถวายพระเต้านาก ๑ กรมขุนวรจักรธรานุภาพ ถวายพระเต้าเงิน ๑ แล้วพระวงศานุวงศ์ และท่านเสนาบดี ถวายพระเต้าใหญ่น้อยทั้งปวงต่อไปตามลำดับ พระมหาราชครูถวายพระเต้าเบ็ญจครรภ สรงน้ำพระเต้าเสร็จแล้วพระมหาราชครูถวายพระมหาสังข์ทักขิณาวัตร ๑ พระครูอัษฎาจารย์ถวายพระมหาสังข์ทอง ๑ หลวงอัฐยาถวายพระมหาสังข์เงิน ๑ หลวงราชมุนีถวายพระมหาสังข์นาก ๑ หลวงศรีวาจารย์ถวายพระมหาสังข์งา ๑ หลวงเทพาจารย์^๔๑ถวายพระครอบ ๑ ทรงรับต่อพระหัตถ์ ขุนรักษ์นารายณ์^๔๒ ขุนราชธาดา^๔๓ เป่าพระมหาสังข์ทักขิณาวัตร ๒ องค์ ขุนหมื่นพราหมณ์มีชื่อเป่าสังข์อุตราวัตร ๒ องค์ เจ้าพนักงานประโคมดุริยางคดนตรีมโหรทึกแตรสังข์บัณเฑาะว์ ครั้นสรงเสร็จแล้วพระราชโกษาถวายพระภูษา ทรงผลัดลายพื้นเขียวเขียนทอง ทรงฉลองพระองค์ครุยทอง เสด็จกลับมาสถิตเหนืออุทุมพรราชอาศน์ ​ภายใต้พระบวรเศวตฉัตร ๗ ชั้น ที่ตั้งอัฐทิศล้อม ผันพระพักตร์ไปทิศพายัพเป็นปฐม จึ่งราชบัณฑิตถวายน้ำพระพุทธมนต์ พราหมณ์ถวายน้ำพระมหาสังข์ทักขิณาวัตร น้ำกลศ ทรงรับมาสะสรงพระพักตรแล้วเสวยหน่อยหนึ่ง แล้วผันพระองค์ไปตามลำดับทิศโดยทักขิณาวัตร ทรงรับน้ำพระพุทธมนต์น้ำสังข์ทั้ง ๘ ทิศ และพระมหาราชครูประคองพระองค์เชิญเสด็จ ฯ โดยทางลาดพระบาทมาขึ้นพระที่นั่งภัทรบิฐ มีพระบวรเศวตฉัตร ๗ ชั้น เสด็จนั่งเหนือแผ่นทองซึ่งเขียนเป็นรูปราชสีห์อันมีมหันตเดช ผันพระพักตร์สู่บูรพทิศ พระมหาราชครูอ่านเวทสรรเสริญไกรลาศแล้วถวายพระสังวาล ๓ องค์ และพระสุพรรณบัฏเบ็ญจราชกกุธภัณฑ์ แล้วถวายพระแสงอัษฎาวุธและเครื่องราชูปโภค ประกอบไปด้วยวิศณุเวทอิศวรมนต์ ทรงรับพระสังวาลและพระมหาพิชัยมงกุฎมาสอดทรง พระแสงขรรค์วางเบื้องขวา ธารพระกรวางเบื้องซ้าย เครื่องนอกนี้ทรงรับแล้วส่งพระราชทานพนักงาน พระราชโกษารับต่อพระหัตถ์ส่งให้พนักงาน แต่ฉลองพระบาทพระมหาราชครูรับมาสอดถวายแล้วถวายพรชัย เสร็จแล้ว

พระมหาราชครูพิธีกราบบังคมทูลพระกรุณาว่า ขอเดชะฝ่าลอองฯ ปกเกล้าฯ ศิริราชสมบัติอันหาพระมหากษัตริย์จะครอบครองมิได้ ข้าพระพุทธเจ้ากับเสนาบดีมนตรีมุขทั้งปวงขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ กรมขุนพินิตประชานาถ เป็นที่พึ่งแก่สมณพราหมณาจารย์อาณาประชาราษฎรสืบไป ขอเดชะฯ

หลวงอัฐยากราบบังคมทูลว่า ขอเดชะฝ่าลออง ฯ ปกเกล้า ฯ ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายพระบรมมหาเศวตฉัตร ​เป็นที่ศิริราชสมบัติสำหรับบรมกษัตราธิราชเจ้าสืบมา แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ กรมขุนพินิตประชานาถ ขอเดชะฯ

เสร็จแล้ว จึงมีพระราชโองการดำรัสสั่ง แก่พระมหาราชครูผู้ใหญ่ว่า พรรณพฤกษชลธีและสิ่งของในแผ่นดินทั่วอาณาเขตต์พระนครซึ่งทาผู้หวงแหนมิได้นั้น ตามแต่สมณชีพราหมณาจารย์ราษฎรจะปรารถนาเถิด จึงพระมหาราชครูผู้ใหญ่ซึ่งมีตระกูลรับพระราชโองการเป็นฤกษ์ก่อนว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาทใส่เกล้า ฯ ขอเดชะ แล้วทรงโปรยดอกพิกุลทอง เงิน ทรงหลั่งน้ำทักขิโณทกด้วยพระคาถาตามเคยทรงสังเกตนั้น ทรงอธิษฐานตามพระราชอัธยาศัย แล้วพราหมณ์เป่ามหาสังข์ประโคมดนตรีมโหรทึก สุดเสียงประโคมแล้ว เสด็จเข้าไปทรงถวายไทยธรรมแก่พระสงฆ์ในพระมหามณเฑียร กรมหมื่นบวรรังษี ฯ ถวายอดิเรก พระสงฆ์ราชาคณะถวายสัพพพุทธา ฯ ภวตุสัพ ฯ แล้วถวายพระพรลา จึ่งพระครูราชพิธีพระหมอเฒ่า^๔๔ขึ้นไปบนพระมหามณเฑียร ประพรมน้ำกลศน้ำสังข์รอบพระมหามณเฑียรทั้งในนอก อวยชัยถวายพรแล้วทรงผลัดพระภูษารัตพระองค์กรองฉลองพระองค์ครุยสี ทรง พระแสงดาบใจเพชร แล้วทรงฉลองพระบาทเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ถวายไทยธรรมแก่พระสงฆ์ ๆ รับไทยธรรมแล้วถวายพระพรลา จึ่งทรงพระมหาชฎาเสด็จขึ้นสู่พระที่นั่งเศวตฉัตร พระวงศานุวงศ์ที่มีกรมและยังไม่ได้ตั้งกรม ข้าทูลลอองฯ ผู้ใหญ่ผู้น้อย ฝ่ายทหารพลเรือน​เข้าเฝ้าพร้อมกัน จึ่งพระศรีสุนทรโวหาร^๔๕ที่พระอาลักษณ์กราบทูลขอพระราชทานพระราชวโรกาส ให้ข้าทูลลอองธุลีพระบาททั้งปวงกราบทูลถวายสิ่งของและเครื่องที่เฉพาะพนักงานทั้งปวง จึงมีพระราชโองการว่า แต่นี้ไปท่านทั้งปวงจงมีโอกาสที่จะกราบทูลได้ อย่าต้องหาผู้กราบทูลแทนตัวเลย จึงพระอาลักษณ์รับพระราชโองการว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระราชโองการมานพระบัณฑูรสรสิงหนาทใส่เกล้า ฯ

ท่านเจ้าพระยาภูธราภัย ที่สมุหนายกกราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายพระยาช้างต้นพระที่นั่ง พระยาม้าต้นพระที่นั่ง กับเมือง เอก โท ตรี จัตวา ทั้งพลฝ่ายพลเรือนแด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว^๔๖ ขอเดชะ ฯ

พระยาเทพอรชุน^๔๗ ราชปลัดทูลฉลอง (สมุหพระกลาโหม) กราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวาย พระมหาพิชัยราชรถ เรือพระที่นั่งศรีสมรรถชัยไกรสรมุข เรือกระบวนใหญ่น้อย และเครื่องสรรพยุทธ์ทั้งปวง กับเมือง เอก โท ตรี จัตวา ไพร่พลฝ่ายทหารแด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอเดชะ ฯ

พระยามหาอมาตยาธิบดี ผู้ว่าที่เจ้าพระ (ยา) ธรมาธิกร กราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายพระที่นั่งมณเฑียรปราสาทราชนิเวศมหาสถาน พระราเชนทรราชยาน ทั้งเครื่องสูงเฉลิมพระเกียรติยศ แด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอเดชะ ฯ

​ท่านเจ้าพระยายมราช^๔๘ กราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวาย กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร มหินทรายุธยามหาสถาน แด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอเดชะ ฯ

พระยาประชาชีพ^๔๙ ราชปลัด (ทูลฉลอง เจ้าพระยาพลเทพ) กราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายธัญญาหารแดนสถานลานนาทั่วพระราชอาณาเขตต์ประเทศตำบลใหญ่น้อยทั้งปวง แด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอเดชะฯ

พระยาพิพัฒโกษา^๕๐ กราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายเครื่องพัทยากรราชสมบัติทั้ง ๑๒ พระคลังแด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอเดชะ ฯ

แล้วจึ่งมีพระราชโองการตรัสปฏิสันถารแก่เจ้าพระยาและพระยาทั้งปวงว่า สิ่งของทั้งนี้จงจัดแจงทำนุบำรุงไว้ให้ดี จะได้ป้องกันรักษาแผ่นดินและจะได้อุปถัมภ์พระพุทธศาสนาสืบไป แล้วท่านอัครมหาเสนาบดี^๕๑รับพระราชโองการกราบบังคมทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาทใส่เกล้า ฯ แล้วเสด็จกลับขึ้นพระที่นั่งไพศาลทักษิณเสด็จเหนือพระภัทรบิฐ ฯ

​ท้าววรจันทร์^๕๒ กราบทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวายพระสนม ๑๒ พระกำนัน แด่พระบาทสมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระจุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอเดชะ ฯ

ทรงพระราชปฏิสันถารตามพระราชอัธยาศัยเสร็จแล้ว พระวงศานุวงศ์ฝ่ายในถวายธูปเทียน ครั้นได้พระฤกษ์เสด็จเข้าสู่พระมหามณเทียร

ทรงโปรยดอกพิกุลทองเงิน มีนางชำระพระบาท ๒ นางเชิญเครื่องราชบริโภคตามสมควร แล้วมีนางเชื้อพระวงศ์ ๖ อุ้มวิลา ๑ นางเชิญสินลา (ศิลา) บด ๑ นางเชิญพานผลฟักเขียว ๑ นางเชิญพานทองข้าวเปลือก ๑ นางเชิญพานทองถั่ว ๑ นางเชิญพานทองงา ๑ ครั้นเสด็จถึงในที่จุดเทียนนมัสการแล้ว เสด็จขึ้นพระแท่นที่บรรทม พระองค์เจ้าปุก^๕๓ (พระวงศานุวงศ์ผู้ใหญ่ฝ่ายใน) ถวายดอกหมากทำด้วยทองคำหนัก ๕ ตำลึง พระองค์เจ้ายี่สุ่น^๕๔ถวายหางช้างเผือกผู้ ทรงรับแล้ววางไว้ข้างที่ แล้วท้าวทรงกันดาล^๕๕ถวายกุญแจ แล้วทรงเอนพระองค์ลงบรรทมเหนือพระแท่นที่ โดยทักษิณปรัศว์เบื้องขวาเป็นพระฤกษ์ก่อน แล้วพระวงศานุวงศ์ฝ่ายในผู้ทรงพระชนมายุถวายพระพรก่อน แล้วพระวงศานุวงศ์ทั้งนั้นถวายพระพรต่อภายหลัง ให้ประโคมดุริยางคดนตรี ครั้นสุดเสียงประโคมแล้วเสด็จโดยทางข้างใน ทรงโปรยเงินไปพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เสด็จขึ้นไปทรงจุดเทียนนมัสการถวายบังคมพระบรมศพ แล้วเสด็จกลับไปสู่พระมหามณเฑียร ครั้นเวลาบ่ายจะได้บายศรีแก้ว ​ทอง เงิน ตอง พระวงศานุวงศ์ ข้าทูลลออง ฯ ผู้ใหญ่ผู้น้อย ข้างหน้าข้างใน และฝ่ายทหารพลเรือนพร้อมกันรับแว่นเวียนเทียนเฉลิมพระมหามณเฑียรตามจารีตโบราณขัตติยราชาธิราชสืบมา เพื่อทรงพระเจริญพระราชศิริสวัสดิพิพัฒนมงคล เมทนิดลสกลศัตรูกษัย ขอเดชะ ฯ

และพระสงฆ์ที่สวดในห้องพระบรรทม ๕ รูป สวดที่พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ๕๐ รูป ฉันที่พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ๒ วัน วัน ๔ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำ ฉันบนพระที่นั่งองค์ตวันตก พระสงฆ์ที่สวด ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ๓๐ รูป ฉันที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยทั้ง ๓ วัน

(หมดฉบับเท่านี้)

(คัดจากสมุดไทยดำเส้นรงและเส้นดินสอขาว เลขที่ ร.๕./๓๐/๒ นำลงในวารสารศิลปากร ปีที่ ๑ เล่ม ๔ หน้า ๔๒)

อนึ่ง เรื่องงานบรมราชาภิเษกครั้งแรกนี้ พึงดูรายการละเอียดในหนังสือพระราชพงศาวดาร รัชกาลที่ ๕