อธิบาย

​หนังสือพระราชทานในงารทรงบำเพ็ญพระราชกุศล เมื่อพระศพสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ามาลินีนพดารา ศิริประภาพรรณวดี กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา ครบสัตตมวารแลปัญญาสมวาร ได้พิมพ์ประชุมคำกลอนสรรเสริญพระบารมีในพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มาแล้ว ๒ ภาค หนังสือพระราชทานแจกในงารพระศพครบศตมาห จึงพิมพ์ประชุมกลอนสรรเสริญพระบารมีพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอิกภาค ๑ รวมเรื่องแต่เมื่อเสด็จสวรรคตแลคำกลอนบูชาพระคุณที่แต่งภายหลังมา

คำกลอนสรรเสริญพระบารมีที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ ผิดกับที่พิมพ์มาใน ๒ ภาคก่อนเปนข้อสำคัญอยู่ ๒ ประการ คำกลอนสรรเสริญพระบารมีที่พิมพ์มาก่อนเปนสำนวนกวีรุ่นเก่า แลแต่งเปนหนังสือเฉพาะเรื่องเปนพื้น มาถึงสมัยในตอนปลายรัชกาลที่ ๕ มีหนังสือพิมพ์ข่าวเกิดขึ้นหลายอย่าง เมื่อเสด็จสวรรคต พวกเจ้าของหนังสือพิมพ์ที่สามารถจะแต่งเอง แต่งคำกลอนแสดงความอาลัยแลเฉลิมพระบารมีลงในหนังสือพิมพ์ก็มี ที่เจ้าของหนังสือพิมพ์แต่งไม่ได้เองหรือประสงค์จะให้เปนสำนวนวิเศษขึ้น ไปเที่ยววิงวอนขอร้องให้กวีซึ่งตนนับว่าสำนวนดี ช่วยแต่งคำกลอนแสดงความอาลัยแลสรรเสริญพระบารมีให้ลงพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ของตนก็มี ที่ตั้งรางวัลประกวดสำนวนก็มี บางทีกวีบางคนประสงค์จะบำเพ็ญกุศลสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระ​พุทธเจ้าหลวง แต่งคำกลอนเฉลิมพระบารมี ชักชวนให้ผู้อื่นทำบุญให้ทานอุทิศส่วนกุศลถวายสนองพระเดชพระคุณก็มี แม้พระนักเทศน์แต่งแหล่เทศน์มหาชาติ ว่าด้วยเรื่องเสด็จสวรรคตตลอดจนงารพระเมรุเทศน์ให้มหาชนฟังก็มี กระบวรแต่งผิดกับคำกลอนสรรเสริญพระบารมี ซึ่งพิมพ์มาแล้ว ๒ ภาคด้วยประการฉนี้อย่าง ๑ สำนวนกลอนที่แต่งจะพึงสังเกตได้ว่าเปนรูปใหม่แลโวหารก็เปนชั้นใหม่ด้วยอิกอย่าง ๑ เมื่อรวบรวมพิมพ์สมุดเล่มนี้ ได้ขอให้ผู้แต่งซึ่งยังมีตัวอยู่ คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ เปนต้น แลนายชิต บูรทัต ซึ่งลงนามในหนังสือพิมพ์ว่า “เอกชน” แลนายชิณ รายะเลข ตรวจแก้ไขคำกลอนด้วยอิกชั้น ๑ จำนวนเรื่องคำกลอนสรรเสริญพระบารมีที่พิมพ์ในภาคที่ ๓ นี้ มี ๑๕ เรื่องด้วยกัน คือ

๑. กลอนสุภาพ ของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงแต่งประทานให้พิมพ์ในหนังสือพิมพ์ไทย เมื่อวันที่ ๒๖ ตุลาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๙ (พ.ศ. ๒๔๕๓)

๒. โคลงแลฉันท์ ของ นายชิต บูรทัต (ซึ่งลงนามในหนังสือพิมพ์ว่าเอกชน) แต่งลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ปักษ์ที่ ๕๗ (คือวันที่ ๑ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๒๙)

๓. โคลงของนายชิณ รายะเลข แต่งเฉลิมพระเกียรติ์เมื่อเสด็จสวรรคต ได้ลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่บางบท เมื่อปักษ์ที่ ๕๗ นั้น

​๔. ฉันท์ ของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงแต่งประทานให้พิมพ์ในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ในปักษ์ที่ ๕๗ นั้น

๕. ลิลิตคำหลวง ของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงพิมพ์แจกที่วัดราชบพิธ เมื่อวันที่ ๑๖ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๒๙ อันเปนวันตรงกับวันบรมราชาภิเษกครั้งหลัง

๖. โคลงกระทู้ได้รางวัลในการประกวดสำนวน แต่งลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ปักษ์ที่ ๕๙ (คือวันที่ ๑ ธันวาคม ร.ศ. ๑๒๙)

๗. บทดอกสร้อยได้รางวัลในการประกวดสำนวน แต่งลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ในปักษ์ที่ ๕๙ นั้น

๘. กลอนสุภาพ ของขุนสารัตถ์ธุรธำรง (วอน) แต่งลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ปักษ์ที่ ๕๙ นั้น

๙. กลอนกาพย์ ของ นายชิต บูรทัต แต่งลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ปักษ์ที่ ๖๖ (คือวันที่ ๑ เมษายน ร.ศ. ๑๓๐)

๑๐. แหล่เทศน์มหาพนกล่าวเรื่องสวรรคต กับแหล่เทศน์มหาพน กล่าวเรื่องถวายบังคมพระบรมศพ ไม่ปรากฎผู้แต่ง

๑๑. ฉันท์ ของ นายชิต บูรทัต แต่งลงในหนังสือพิมพ์ประตูใหม่ ปักษ์ที่ ๖๗ (คือวันที่ ๑๖ เมษายน ร.ศ. ๑๓๐)

๑๒. แหล่เทศน์มหาพนกล่าวเรื่องพระบรมศพแลงารพระเมรุ ๒ แหล่ ไม่ปรากฎผู้แต่ง สำนวนเดียวกับผู้แต่งเรื่องสวรรคตนั้น

​๑๓. ฉันท์บูชาพระคุณ ของคณะหนังสือพิมพ์ไทย ลงวันที่ ๒๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๑

๑๔. ฉันท์บูชาพระคุณ ของคณะหนังสือพิมพ์สยามราษฎร์ ลงวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๓

๑๕. ฉันท์บูชาพระคุณ ของคณะหนังสือพิมพ์สยามราษฎร์ ลงวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๖ บทกลอนสรรเสริญพระบารมีที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ มีอธิบายดังกล่าวมา