๒๐

เมืองบัตเตเวีย

วันที่ ๒๘ พฤษภาคม

เช้าไม่ได้ไปไหน กลางวันไปห้าง เย็นไปมิศเตอร์คอนิเลียสเปน เมืองข้างใต้อิกเมืองหนึ่ง เรื่องราวที่มีเมืองโน้นเมืองนี้มากนั้น เดิมคอเวอนเนอเยเนราลอยู่บัตเตเวียเก่าไม่สบาย และไม่ไว้ใจพวกแขกพวกจีนด้วย จึงได้ย้ายขึ้นไปอยู่ที่นั้น ที่เรียกชื่อเช่นนี้เพราะอาจารย์ผู้หนึ่งชื่อคอนิเลียสไปตั้งอยู่ที่นั้นก่อน คำที่เรียกว่ามิศเตอร์แปลว่าอาจารย์ แต่เวลาที่คอเวอนเนอคนนั้นไปอยู่ห้ามไม่ให้ผู้ใดไปอยู่ เพราะเปนคนที่ร้ายกาจแลมีอำนาจรุนแรงมาก ต่อภายหลังมาจึงได้มีคนไปอยู่ ครั้นเลิกจากที่นั้นแล้วจึงได้ย้ายมาอยู่ที่เวลเตอร์เวอร์เดนนี้ แล้วไปแวะที่สวนซึ่งเดิมเรียกว่าซโลยิกัลกาเดน แต่ไม่มีสัตว์ก็ตกลงเปนโบตนิกกัลกาเดน แต่ไม่มีอะไรในที่นั้น มีแต่ต้นไม้ใหญ่ ๆ รายตามถนน แลปลูกหญ้าตัดทางคดเคี้ยวไปตามทำนอง มีตึกหลังหนึ่งที่ทำสำหรับเต้นรำแต่ก็ไม่พอ ต้องปลูกโรงสังกะสียาวใหญ่มีร้านแตร แต่งธงแลใบไม้สำหรับอะไรก็ไม่รู้ ด้วยแต่เดิมมีผู้คิดจะให้ไป แต่เกิดเถียงกันเสียว่าไม่ควรไป เพราะคนดีคนเลวปนกัน วันนี้เพราะผ่านไปทางนั้นเปนเวลาคนน้อยจึงได้แวะเข้าไปดู มีดีอยู่แต่เรื่องน้ำพุแลสระบัว นอกนั้นออกร้าง ๆ ตามทางที่ไปมีบ้านฝรั่งอย่างย่อม ๆ รายตลอดทาง คนชั้นดี ๆ ที่ได้ทำราชการอยู่ในที่นั้นมาก น่าบ้านเปนสวนตลอดทุกแห่ง ไปถึงที่บ้านใดยกครอบยกครัวออกมาดูเต็ม ๆ น่าบ้าน ที่แห่งหนึ่งผูกช่อดอกไม้ปามาในรถมาก เสียงดังผลุผละถี่เต็มที มิศเตอว์วาเลตเตที่ไปด้วยตกใจนึกว่าจะถูกก้อนอิฐกลายเปนดอกไม้เต็มไปทั้งรถ ไปอิกหน่อยมีดอกกุหลาบแดงงามแม่เล็กอยากได้ มิศเตอร์วาเลตเตลงไปบอก เจ้าของดีใจงกเงิ่นเก็บมาให้เปนกอง ไปออกถนนใหญ่ซึ่งเรียกว่าถนนมิศเตอร์คอนิเลียส เปนถนนสามสายอย่างเช่นถนนใหญ่ในยุโรป พบทหารยืนเรียงรายเปนตับ ๆ นึกสงไสยว่าเรื่องราวอันใด ถามก็ว่าเห็นจะเปนเที่ยวเดิรเล่น ครั้นไปอิกหน่อยหนึ่งพบทหารหมู่ใหญ่คนแน่นไปทั้งถนน ถามก็ได้ความว่าเห็นจะเปนมาคอยดู พอไปถึงที่นั่นไหนเล่าพวกผู้บังคับการทหารแลพวกออฟิเซอร์ทั้งปวง แต่งตัวเต็มยศ ทหารก็ถือปืนเป่าแตรกันเต็มที่เต็มทาง มิศเตอร์วาเลตเตก็ไม่รู้ กลายเปนมาเชิญเสด็จดูโรงทหารทั้งเวลาพลบแล้ว แต่ไม่มีอย่างอื่นนอกจากรับ ต้องลงจากรถไปดูทหารริครูตชั้นแรกที่ได้ฝึกหัด แลที่อยู่ในสนาม ได้ดูปืนทหารที่ใช้เรียกอะไรภาษาวิลันดาพ้นกำลังที่จะจำได้ คล้ายปืนแมนลิเคอร์เปนของเขาทำเองทั้งสิ้น เข้าไปดูที่โนบาแร็กซึ่งเปนบาแร็กเก่า ๑๐๐ ปีเศษมาแล้ว ไม่มีงดงามอันใด แต่หมดจดอย่างยิ่งตามลักษณของวิลันดา แล้วไปดูโรงเรียนเปนที่ทำใหม่หมดจดดีมาก มีนักเรียนภาษาอังกฤษ ๗ คน แล้วไปดูที่อยู่เปนห้องแถวอยู่ห้องละคนมีเตียงนอนโต๊ะวางสมุด ชั้วผ้านุ่งโต๊ะวางแผนที่แลของที่ใช้กับเครื่องล้างหน้าเหมือนกันทุก ๆ ห้อง เขาจัดดีพอใช้ นักเรียนเหล่านี้เปนพวกออกจากโรงเรียนมาเปนเขด็จ มีบรรดาศักดิ์เสมอนอนคอมมิชันออฟิเซอร์ คือเปนโรงเรียนสำหรับคอมมิชันออฟิเซอร์ ต้องกักอยู่ที่นั้นกว่าครึ่งชั่วโมงจึงได้กลับ รวมทั้งไปมา ๓ ชั่วโมงกลับมาถึงบ้านเกือบทุ่มหนึ่ง