๑๗

เมืองบัตเตเวีย

วันที่ ๒๕ พฤษภาคม

เวลาเช้าผ่านเกาะหมู่ใหญ่ ๆ แลเกาะไลต์เฮาส์เข้ามาจนถึงที่อ่าว ก่อใหม่ตำบลตันยองเปรียก เรือคาตชีปแลเรือรบวิลันดาสลุต ที่บนตลิ่งก็มีสลุตอิก เรือรบมีอยู่น้อยไป อยู่ที่อจินเสียโดยมาก เมื่อคราวก่อนมี ๗ ลำ รองเจ้าท่าแลนำร่องกับไวสกงซุลแลผู้ช่วย มิศเตอร์เกฮีเนียดพี่ชายสิเกรตารีทูตที่เบอลินลงไปในเรือก่อน นำหนังสือพิมพ์ที่เขาแต่งขึ้นใหม่ว่าด้วยเมืองไทยลงไปส่ง แล้วเจ้าท่าลงไปนำโปรแกรม ในการที่เจ้าพนักงารจะลงมารับเปนหมายรับสั่งไปให้ดู เวลาสายหรือเที่ยงพวกดิปุเตชั่นเปนขุนนางผู้ใหญ่บ้างผู้น้อยบ้าง ๘ คน แต่งเต็มยศลงไปรับ มีแอเดรศแลตอบแม่เล็กออกรับด้วย ขนของขึ้นบกก่อน มีพวกที่ให้ไปดูที่อยู่ก่อนหลายคน มีไชยันต์^๓๓เปนต้น เวลาบ่าย ๓ โมงครึ่งขึ้นบก ที่ตันยองเปรียกนี้ห่างจากที่เราขึ้นแต่ก่อนมาก แลเห็นเรือนตะเกียงไกล ๆ คันที่ก่อไว้เตี้ย ๆ ไม่สูงกว่าน้ำนัก น้ำในนั้นก็ลึกแต่ต้องโกยอยู่เสมอ เพราะปากแม่น้ำลงที่นั้น น้ำไหลมาแต่เขาเชี่ยวมากโคลนลงไปเกรอะ การที่ทำนี้เสียเงินมาก แลคนตายตั้งพัน เพราะที่นี้เปนที่ลุ่มน้ำท่วม ไข้มลาเรียชุมนัก จนถึงเวลานี้บรรดาคนที่ลงมาทำงารต้องกลับขึ้นไปอยู่เมืองบัตเตเวียหมด มีแต่คนยามเฝ้าของอยู่เท่านั้น บรรดาเรือที่จอดในอ่าวนั้นมีข้อห้ามไม่ให้นอนบนดาดฟ้าเพราะเวลาดึกลมพัดผ่านที่ลุ่มนั้นมาก็จับไข้ เข้าไปข้างในเมื่อจวนจะถึงสเตชั่นรถไฟมีโรงไว้สินค้าหลังยาว ๆ เรียงเปนแถว ๕-๖ โรง มีอู่ลอยอยู่ในที่นั้นแต่ไม่ได้ดู เมื่อเวลาลงเรือสลุตอีกทุกแห่ง ที่ตพานคนแน่นทั้งฝรั่งทั้งแขก เซียติดต่อกันไม่ใคร่มีเวลาหยุด แต่คนมุ่งหน้าดูพระยาอภัยรณฤทธิ์มากกว่าผู้อื่น เพราะแกแต่งยุนิฟอมเปนเยเนราล จนเวลามาขึ้นรถไฟก็ยังตะเกียกตะกายไปหาพระยาอภัยรณฤทธิ์กันมาก คนไปอยู่ที่นั้นนับด้วยพัน คงจะหมายพระยาอภัยรณฤทธิ์มากกว่าครึ่ง รถไฟที่นี้ผิดกับปากน้ำไม่มากนัก แต่ทางที่เขาทำดีกว่า ถึงทางรถไฟโคราชก็สู้ไมได้ วิธีพูนดินใช้ขุดคลองแลทำถนนรถเคียงข้างคลอง พูนถนนรถไฟสูงขึ้นไปอีกชั้นหนึ่งอย่างเช่นคิดทำในเมืองเราเช่นนี้ร้องกันว่าเปลือง แต่ที่แท้ได้ประโยชน์ถึง ๓ อย่าง ที่ปลายคลองเหนือสเตชั่นขึ้นไปทำล้อกกั้นน้ำ เวลาน้ำทเลไหลลงแห้งแต่ตอนล่างตอนบนน้ำเต็มอยู่ เรือเข็นข้ามล้อกได้เพราะเรือในคลองนี้ใช้มาก ตามหนทางปลูกต้นมขามรายตลอด รถเราพ่วงสุดท้าย ประมาณสัก ๒๐ มินิตถึงสเตชั่นที่เมืองเก่า ลงจากรถที่นั้น เพราะถ้าจะไปลงรถที่สเตชั่นบนก็ไม่ใกล้ขึ้นกว่า ขึ้นรถมากับกงซุล ตรงมาที่เรือนซึ่งติดเนื่องกับโฮเต็ลอินเดียเรียกว่าโฮเต็ลอินดิสติเปนเดน เรือนเปนอย่างเตี้ยตามธรรมดา แต่ตกแต่งดียิ่งนัก ที่นี่ซาร์รุสเซีย เมื่อเปนซารวิส แลอาชดุกเฟอดินันด์ ที่เปนผู้จะรับราชสมบัติเมืองออสเตรียได้มาอยู่ มดำริชลิว^๓๔มาคอยรับ มีดอกไม้เต็มไปทั้งเรือน กุหลาบต่าง ๆ รวมทั้งเหลืองที่เราได้ดีใจมากเมื่อเห็นที่สิงคโปร์ มีมากยิ่งกว่านั้นหลายเท่า ยังดอกไม้ที่เปนดอกไม้ยุโรปแท้ เช่นฟอเก็ตมินอตเปนต้น มีหลายอย่างพ้นที่จะพรรณา เวลาเย็นไปเที่ยวรถกับแบรอนควาล ซึ่งเกาเวอนเนอเยเนราลจัดให้มาอยู่ด้วย ดูตามแถบเมืองใหม่ ที่ซึ่งจำได้คือคลับฮาโมเนีย วังเกาเวอนเนอเยเนราลด้านริมน้ำ สนามกิงสเปลน วอเตอลูเปลน คลับคองคอเดีย วัดโปรเตสตัน เราคิดหลบวันอาทิตย์ วานนี้ไพล่ไปโดนฮอสิเดย์เข้าอีกในวันนี้ บรรดาที่สำคัญแลห้างทั้งปวงปิดหมด ได้พบเกาเวอนเนอเยเนราล รถสวนกันที่กลางทางเมื่อเวลาพลบแล้ว พึ่งจะลงมาจากยิบปานา เปนตำบลใกล้กับสินันทาลย เพราะเกาเวอนเนอเยเนราลแลบรรดาผู้ใหญ่ทั้งปวงไม่ใคร่จะได้อยู่ที่บัตเตเวีย ลงมาทำการเปนเวลา แต่เกาเวอนเนอเยเนราลมาเดือนละครั้งเพียง ๓ วันเท่านั้น ไปอยู่บุยเตนซ็อกทั้งสิ้น แต่ในเวลานี้เกาเวอนเนอเยเนราลต้องออกจากบุยเตนซ็อกไปอยู่ยิบปานา เพราะวังที่บุยเตนซ็อกหลังคาชำรุดมากต้องรื้อลงทำใหม่ วังบัตเตเวียนี้ค่อนจะอยู่ข้างร้าง ๆ ซึ่งลงมาคราวนี้ใช่จะเปนวันกำหนด เปนอันลงมาเพื่อต้อนรับจึงพึ่งมาถึง มิศซิศวันดาไวค์ก็เจ็บไม่ได้ลงมา เพราะลงมาพ้นเวลา จึงได้กำหนดจะลงมาเยี่ยมต่อพรุ่งนี้ ที่นี้มีการเปลี่ยนแปลงมากในเรื่องก่อสร้างก็แต่อ่าวแลท่ารถไฟ นอกนั้นก็ไม่ใคร่แปลกอันใดนัก มีเอเล็กตริกไลต์ก็แต่เฉพาะเปนแห่ง ๆ เช่นที่โฮเต็ลนี้แลที่อื่นบ้าง ใช้แก๊ตหลอดแก้วโดยมาก แสงสว่างก็คล้ายกัน แต่เอเล็กตริกสีเหลืองไป แคสหลอดแสงไฟขาวงามกว่า แต่ไม่ใช้รายถนน เช่นสิงคโปร์ หรือจะใช้บ้างเรามาเวลาเดือนหงาย ยังไม่ได้เห็นจุดเลย คนดูที่สเตชั่นมากเต็มตลอดขึ้นมาจนถึงน่าเรือนที่อยู่ไม่มีเวลาเคลื่อนคลายเลย ตามธรรมเนียมที่เมืองนี้เรือนเตี้ย ๆ มักนั่งกันอยู่น่าเรือน ถึงอยู่ในเรือนคนถนนก็แลเห็นตลอด เขาว่าที่ลงไปคอยกันแต่ย่ำรุ่งก็มี มีเรือลงไปเที่ยวดูรอบ ๆ เรือมากที่น่าเรือนว่าเต็มมาแต่ ๕ โมงเช้าจนยาม ๆ แล้วยังไม่หมด ดูกันเหมือนดูละคอน แต่จะหาคนเมืองใดที่มีอัธยาไศรยดีดังคนเมืองนี้หายาก ถึงดูก็จริงแต่ไม่มีกิริยาหยาบคายเลย แสดงความเคารพเรียบร้อยทั้งสิ้น ผู้ที่ดูอย่างยิ่งนั้นเห็นจะไม่มีพวกใดขยันเท่าผู้หญิงวิลันดาที่สาว ๆ กองโต ๆ ดูพล่านเต็มไปทั้งถนน เกิดเหตุขลุกขลักหน่อยหนึ่ง ด้วยเรื่องหีบผ้าไม่มาถึง ต้องครองสำรับเดียวกันอยู่จนดึกก็มีจนสว่างก็มี คนขนของไม่ได้นอนยังรุ่ง เวลากลางวันเย็นกว่าที่สิงคโปร์ กลางคืนเย็นมากจะเรียกว่าหนาวในเมืองเราก็ได้ แต่ไม่ต้องถึงห่มผ้าหนา