คำนำ

พระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จประพาสเกาะชวา ๓ ครั้ง เสด็จประพาสครั้งแรกเมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๑๓ ครั้งที่ ๒ เมื่อรัตนโกสินทรศก ๑๑๕ (ตรงกับปีวอก พ.ศ. ๒๔๓๙) ครั้งที่ ๓ เมื่อรัตนโกสินทรศก ๑๒๐ (ตรงกับปีฉลู พ.ศ. ๒๔๔๔) จดหมายเหตุเรื่องเสด็จเกาะชวา เมื่อเสด็จประพาสครั้งแรกมีแต่จดหมายเหตุเจ้าพนักงารแต่ง ซึ่งหอพระสมุดฯ ได้รวบรวมพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๐ เสด็จประพาสครั้งที่ ๓ มีจดหมายเหตุเจ้าพนักงาร (คือกรมพระสมมตอมรพันธุ์ทรง) แต่งลงหนังสือราชกิจจานุเบกษาเรื่อง ๑ แลยังมีพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงแต่งเปนรายวันตามระยะทางอิกเรื่อง ๑ เรื่องก่อนหอพระสมุด ฯ ได้รวบรวมพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๓ เรื่องหลังที่เปนพระราชนิพนธ์นั้น สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน ฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร ได้ถวายฉบับไว้ในหอพระสมุดสำหรับพระนคร จึงได้พิมพ์ในงารพระเมรุพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์นั้น เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๖ จดหมายเหตุเสด็จประพาสเกาะชวาครั้งที่ ๒ ก็มีทั้งที่กรมพระสมมตอมรพันธุ์ทรงแต่งลงราชกิจจาฯ และมีพระราชนิพนธ์ทรงแต่งเปนรายวันตามระยะทางอิกเรื่อง ๑ เหมือนอย่างเสด็จประพาสครั้งที่ ๓ ซึ่งกล่าวมาแล้ว หอพระสมุดฯ ได้รวมส่วนจดหมายเหตุในราชกิจจาฯ พิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๓ แต่เรื่องที่เปนพระราชนิพนธ์นั้น หอพระสมุดสำหรับพระนครยังหาฉบับไม่ได้ จึงมิได้พิมพ์ให้ปรากฎแก่มหาชนอยู่จนบัดนี้

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวผู้ทรงพระคุณธรรม์อันมหาประเสริฐ ทรงพระราชปรารภจะให้พิมพ์หนังสือเปนของพระราชทานในงารพระเมรุพระศพสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสิมา โปรด ฯ ให้ค้นหาพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงเรื่องเสด็จประพาสชวาครั้งที่ ๒ ซึ่งยังไม่ได้พิมพ์นั้น พบต้นฉบับมีอยู่ในกรมราชเลขาธิการ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้คัดสำเนาส่งมายังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร และดำรัสสั่งให้กรรมการหอพระสมุด ฯ ตรวจฉบับจัดการพิมพ์พระราชทานในงารพระเมรุท้องสนามหลวงครั้งนี้

พระราชนิพนธ์เรื่องนี้ เมื่อพิเคราะห์ดูในท้องสำนวน เห็นเค้าเงื่อนดูเหมือนพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงจะได้ทรงพระราชดำริห์ไว้ ว่าจะให้พิมพ์เปนหนังสือเรื่อง ทำนองเดียวกับเรื่อง “ไกลบ้าน” ซึ่งทรงพระราชนิพนธ์ภายหลังมาช้านาน จึงพระราชทานชื่อเรื่องไว้ว่า “ระยะทางเที่ยวชวากว่าสองเดือน” และความที่ในพระราชนิพนธ์บางแห่งทรงหมายสำคัญไว้ว่า “ตรงนี้ควรตัดออกเสีย” ดังนี้ การที่พิมพ์จึงได้ตรวจจัดให้เปนไปตามที่เข้าใจว่าพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงได้ทรงเจตนาไว้แต่เดิมทุกอย่าง ทั้งได้เติมคำอธิบายหมายเลข และรวบรวมรูปฉายาลักษณ์ซึ่งฉายเมื่อเสด็จประพาสครั้งนั้น อันมีอยู่ในหอพระสมุดฯ บ้าง ผู้ที่ตามเสด็จได้รวบรวมรักษาไว้บ้าง เอามาเลือกได้รูปซึ่งเห็นสมควรจะพิมพ์ ๒๙ รูปด้วยกัน ให้จำลองพิมพ์ไว้ในสมุดเล่มนี้ด้วย.

กรมพระยาดำรงราชานุภาพสภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๒๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๖๘

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ