| แต่นั้นมาห้าเจ้าค่อยเบาโศก |
คลายวิโยคยากยับซึ่งทับถม |
| ปลื้มพระทัยในเล่ห์เสน่ห์ชม |
สนิทสนมในเจ้าเท๎ราปที |
| พึ่งบรมสมภารบัญจาลราช |
อยู่ปราสาทสุขเสริมเฉลิมศรี |
| หมดวิตกห่วงใยกลัวไพรี |
ซึ่งต่างมีมุ่งมาดอาฆาตเคือง |
| จะขอกล่าวข่าวพระทุรโยธน์ |
ประจักษ์โสตเนตรสิ้นระบิลเรื่อง |
| ว่าปาณฑพหนีได้จากในเมือง |
จักก่อเรื่องร้อนจิตต์บิตุรงค์ |
| ตั้งคะนึงพรึงพรั่นคิดหวั่นไหว |
ด้วยกลไม่สำเร็จเสร็จประสงค์ |
| จักระบือลือลั่นเป็นมั่นคง |
เพราะภ๎ราดาห้าองค์ทรงแพร่งพราย |
| ซ้ำไปได้พระธิดาปัจจามิตร |
คงร่วมคิดแก้แค้นเป็นแม่นหมาย |
| ด้วยความคิดริษยาไม่คลาคลาย |
หวังทำลายล้างเหล่าเจ้าภ๎ราดา |
| ทราบถึงพระบิตุรงค์ทรงประกาศ |
ประชุมราชมนตรีที่ปรึกษา |
| ในพระโรงรัตนาสน์ราชสภา |
มนตรีมาพร้อมสรรพด้วยฉับพลัน |
| ธฤตราษฎร์บพิตรสถิตนั่ง |
เหนีอบัลลังก์ราชรัตน์พระฉัตรกั้น |
| บริวารแวดล้อมอยู่พร้อมกัน |
สมเด็จองค์ทรงธรรม์ก็บรรยาย |
| “ดูก่อนท่านมนตรีที่ปรึกษา |
ผู้ตั้งหน้าจงรักสมัครหมาย |
| มุ่งประกอบราชการไม่คร้านกาย |
ดังแขนซ้ายขวาเราเจ้าแผ่นดิน |
| บ้านเมื่องเราบัดนี้ก็มีท่าน |
เป็นหลักฐานแห่งเราดังเสาหิน |
| จะเสื่อมทรามหรือจะงามดังเมืองอินทร์ |
ก็อาศัยท่านสิ้นทุกสิ่งไป |
| ความรุ่งเรืองเริงร่าด้วยผาสุก |
แห่งราษฎร์ทุกถิ่นจบสบสมัย |
| ก็เพราะท่านมนตรีมีแก่ใจ |
ฝักใฝ่ในราชกิจไม่บิดเบือน |
| ความสัตย์ซื่อถือมั่นแห่งท่านสิ้น |
ต่อแผ่นดินต่างดีไม่มีเหมือน |
| เราเห็นใจจงรักไม่ชักเชือน |
ในเราเหมือนจิตต์แท้ไม่แปรปรวน |
| น้ำจิตต์ท่านบริสุทธิ์ประดุจมาศ |
ธรรมชาตินพคุณพิบุลล้วน |
| ปราศจากมลทินสิ้นทั้งมวล |
มีคุณควรบูชาทุกหน้าไป |
| “เราให้เชิญท่านมาณครานี้ |
ด้วยคดีเหลือคิดวินิจฉัย |
| ลำพังเราเล่าก็แหนงระแวงใจ |
กลัวจะไม่หมดสิ้นคำนินทา |
| ท่านผู้มีสามารถฉลาดเลิศ |
เร็วเข้าเถิดช่วยกันขบปัญหา |
| อย่าหน่ายแหนงแคลงจิตต์คิดระอา |
เห็นแก่ราชสีมาอีกสักคราว |
| “ท่านคงทราบเรื่องหลานเจ้าปาณฑพ |
อพยพจากบุรีเกิดมี่ฉาว |
| ไปผูกมิตรปฏิพัทธ์กษัตริย์ชาว |
บัญจาลด้าวแดนผู้ศัตรูเดิม |
| จักเป็นเหตุอันตรายณภายหน้า |
แก่อาณาจักรนี้ทวีเสริม |
| ท้าวบัญจาลได้หลานเราเพิ่มเติม |
จะเห่อเหิมหักหาญรำบาญเรา |
| อันความแตกสามัคคีนี้เป็นต้น |
ให้เกิดผลร้อนใจดังไฟเผา |
| จะคิดแก้แปรผันผ่อนบรรเทา |
ให้หมดเค้าเงื่อนภัยฉันใดดี” |
| พระทุรโยธน์ลุกยืนอื้นพระโอษฐ์ |
“ประทานโทษข้าเห็นเป็นฉะนี้ |
| ติดสินบนพวกมหาเสนาบดี |
แห่งไพรีเพื่อให้ผิดใจกัน |
| เมื่อเขาแตกสามัคคีป่นปี้แล้ว |
เราก็แคล้วอันตรายดังหมายมั่น |
| นี้อุบายธรรมดาเป็นสามัญ |
ยังอุบายสำคัญนั้นยังมี |
| คือใส่ร้ายบ้ายผิดกฤษณา |
ให้หมดท่าแก้ตัวจนผัวหนี |
| คงบำราศขาดรักสามัคคี |
ต่อไปนี้เมืองเราจักเบาใจ |
| เบื่อยาพิษตัวดีภีมเสน |
อ้ายตัวเวรฮึกฮักคือยักษ์ใหญ่ |
| ให้มันตายวายชนม์จักพ้นภัย |
หมดลำบากยากใจเป็นแน่นอน” |
| ทุรโยธน์ทรุดนั่งยังพระที่ |
พระกรรณ์ยืนทูลคดีอดิสร |
| “ขอเดชะ พระนรินทร์ปิ่นนคร |
ขออุทธรณ์แย้งคำที่รำพัน |
| ข้าพระบาทเห็นมีวิธีแก้ |
อย่างเดียวแต่แรงรณพลขันธ์ |
| จงโปรดส่งพลไกรไปประจัญ |
อย่าให้ทันศัตรูได้รู้ตน |
| เข้ารุกรบไพรีซึ่งมีน้อย |
ให้แตกย่อยยอมแพ้เสียแต่ต้น |
| อย่าให้ทันเมืองเพื่อนได้เคลื่อนพล |
มาช่วยรณรุกรบสมทบกัน |
| เช่นราชากฤษณะ, คุชราต |
ไม่ทันได้โอกาสเข้ากางกั้น |
| ข้าบาทเห็นอย่างนี้แหละดีครัน |
แล้วแต่องค์ทรงธรรม์จะโปรดปราน” |
| ต่อนี้ไท้ธฤตราษฎร์ประภาษให้ |
พระภิษม์เฒ่าเจ้าใหญ่ทรงไขขาน |
| พระภิษม์จึงทูลชี้คดีการณ์ |
“ขอประทานโทษทูลมูลคดี |
| เมื่อมีพระโองการบรรหารให้ |
ข้าบาทไขความเห็นมาเช่นนี้ |
| ต้องกราบทูลตามสัตย์อรรถคดี |
ซึ่งบางทีจักแคลงแหนงกมล |
| ปาณฑุราชครองรัฐหัสดิน |
ประชาสิ้นรู้แพร่มาแต่ต้น |
| ปาณฑุราชล่วงลับดับพระชนม์ |
สมบัติดลบุตรห้าพระภ๎ราดร |
| ยุธิษเฐียรควรได้ไอศวรรย์ |
เพื่อสืบสันตติวงศ์พระทรงศร |
| ย่อมประจักษ์ทั่วหน้าประชากร |
พระภูธรโปรดจงทรงวิจารณ์ |
| แม้พระองค์อาลัยมิให้หมด |
ก็ควรลดกึ่งเท่าให้เจ้าหลาน |
| เพื่อพะยุงยุกติธรรมจำประทาน |
ให้จัดการตามคำข้ารำพัน |
| แม้ไม่แบ่งปันส่วนหลานควรได้ |
ผูกพระทัยขึ้งเคียดเฝ้าเดียดฉันท์ |
| คงเกิดความย่อยยับขึ้นฉับพลัน |
กระหม่อมฉันท้วงทักด้วยภักดี |
| ความลโมภเกินไปพาให้ชาติ |
และเหล่าญาติขุ่นข้องได้หมองศรี |
| เรื่องบุตรไท้ทุจจริตคิดมิดี |
หวังคลอกพี่น้องให้บรรลัยลาญ |
| ข่าวขจายพรายแพร่งทุกแห่งหน |
ประชาชนทราบสิ้นทุกถิ่นฐาน |
| ว่าทุรโยธน์หยาบช้าแสนสามานย์ |
เอาไฟผลาญพี่น้องปองสมบัติ” |
| พระกรรณยืนขึ้นกล่าวเป็นคราวสอง |
ตอบสนองโวหารพูดค้านคัด |
| “คำพระภิษม์เพ้อพร้องเห็นข้องขัด |
ฟังน่าบัดสีหูแก่ผู้คน |
| ใจพระภิษม์บิดผันด้วยฉันทะ |
จักษุเซอะเงอะงะอกุศล |
| ไม่เห็นทางยุกติธรรมนำกมล |
ให้ดื้อด้นเดาคิดที่ผิดธรรม์ |
| คงจะมีโรคภัยอย่างไรแน่ |
มาปรวนแปรปรุงจิตต์ให้บิดผัน |
| เป็นหน้าที่ที่ปรึกษาทั่วหน้ากัน |
ช่วยแก้ปัญหาให้ด้วยใจเย็น |
| ไม่ควรหวั่นพรั่นในสิ่งใดหมด |
แถลงพจน์ตามการพิจารณ์เห็น |
| ผู้พูดเพ้อเผลอพล้ำมักลำเค็ญ |
เพราะว่างเว้นหว่านล้อมโดยพร้อมมูล |
| ย่อมทำให้บ้านเมืองได้เคืองแค้น |
ความปึกแผ่นโค่นหักยศศักดิ์ศูนย์” |
| โท๎รณพราหมณ์ฟัง ‘กรรณ์’ จึงพลันทูล |
เพราะเห็นมูลเพิ่มให้ผิดใจกัน |
| จึงห้ามว่า “หยุดพลันเถิดกรรณ์เอ๋ย ! |
หยุดเฉลยลิ้นลมอันคมสัน |
| ลิ้นที่หยิ่งโยโสโอ้จำนรรจ์ |
กระดิกมันเมื่อยเปล่าไม่เข้าการ |
| หรือจักให้ราชวงศ์ดำรงราชย์ |
แห่งเราขาดศูนย์สิ้นเพราะลิ้นท่าน |
| สิ่งทิ่ทำด้วยปากไม่ยากนาน |
ยากอยู่ที่ทำการให้สมคำ” |
| วิทูรพลันค้านพระทุรโยธน์ |
“ประทานโทษข้าขอค้านข้อขำ |
| เพราะหน้าที่ข้าพเจ้าเร้าให้ทำ |
เสนอนำแจ้งสิ่งที่จริงใจ |
| ผลจะเป็นเช่นไรณภายหลัง |
เหลือกำลังจักคิดวินิจฉัย |
| เรื่องนี้จัดตามเห็นให้เป็นไป |
โดยรุนแรงแล้วไซร้, ข้าไตรตรอง |
| วงศ์กษัตริย์เรานี้จักปี้ป่น |
ที่สุดจนแผ่นดินสิ้นทั้งผอง |
| เหตุฉะนี้น้ำจิตต์ข้าคิดปอง |
ควรปรองดองคืนมีไมตรีเธอ |
| ด้วยอุบายตามจิตต์พินิจเห็น |
ควรให้เป็นยุกติธรรมสม่ำเสมอ |
| ศานติสุขจักขาดจากญาติเกลอ |
เพราะไม่เอออวยรักสมัครกัน” |
| พอสิ้นถ้อยโต้เถียงกันเพียงนี้ |
ภูบดีเห็นจริงทุกสิ่งสรรพ์ |
| จึงมีพระสีหนาทเด็ดขาดพลัน |
ให้เปนอันปรองดองโดยคลองธรรม |
| รับพระหลานผ่านซึ่งกึ่งประเทศ |
พระทรงเดชจักชุบอุปถัมภ์ |
| ให้หมดความทุกข์ยากที่ตรากตรำ |
ให้ต่างบำรุงรักสามัคคี |
| ต่อไปนี้ไม่นานโองการสั่ง |
ให้แต่งตั้งทูตพลันขมันขมี |
| คุมบรรณาการไปผูกไมตรี |
กับบุรีบัญจาลรับหลานยา |
| เมือเหล่าทูตถึงด่านบัญจารัฐ |
ก็แจ้งอรรถแก่ตัวท่านหัวหน้า |
| นายด่านทราบส่งทอดตลอดมา |
จนถึงพาเข้าเฝ้าเจ้าบัญจาล |
| ขณะนั้นปาณฑพครบทั้งห้า |
เผ้าราชาธิบดินทร์ปิ่นสถาน |
| อยู่ในราชสำนักอัครอุฬาร |
เกษมศานต์สนทนากันร่าเริง |
| ท้าวท๎รูบทตรัสถ้อยด้วยพลอยโศก |
“ยุธิษเฐียรเอ๋ย ! โลกนี้ยุ่งเหยิง |
| มีวิโยคโศกศัลย์มีบรรเทิง |
อาศัยเพลิงแห่งกิเลสเป็นเหตุการณ์ |
| ไม่มีเรื่องแห่งใครในปวัตติ์ |
สารพัตรขุ่นข้องเช่นของท่าน |
| อนิจจา ! ญาติชิดกลับคิดพาล |
น่าสงสารท่านนักน่าหนักใจ” |
| ยุธิษเฐียรทูลว่า “อานุภาพ |
กับทั้งลาภ,สองนี้กลีใหญ่ |
| มันทำพี่กับน้องให้หมองใจ |
มันทำให้พ่อลูกไม่ถูกกัน |
| อนึ่ง ทรัพย์, อำนาจ, ชาติผู้หญิง |
ของสามสิ่งนี้ใครเฝ้าใฝ่ฝัน |
| ย่อมเสื่อมถอยย่อยยับโดยฉับพลัน |
เพราะว่ามันเป็นมารผลาญประชา” |
| ท้าวท๎รุบทฟังคำ ‘ธรรมบุตร’๗ |
พระพักตร์ผุดผ่องพรรณด้วยหรรษา |
| “ข้าเจ้ากล่าวยิงยันให้สัญญา |
ถึงแม้ว่าท่านไซร้ไม่ไยดี |
| ในยศศักดิ์ศฤงคารตามท่านแจ้ง |
แต่ควรได้ส่วนแบ่งบุรีศรี |
| แม้ไม่แบ่งปันให้ด้วยไมตรี |
พวกเรานี้ช่วยแบ่งด้วยแรงรณ” |
| พอประภาษขาดคำมีอำมาตย์ |
บังคมบาททูลเรื่องแต่เบื้องต้น |
| เพื่อนำทูตเฝ้าราชบาทยุคล |
พระจุมพลให้หามาข้างใน |
| ทูตเข้าไปบังคมบรมบาท |
มีพระราชดำรัสทรงปรัศรัย๘ |
| ทูตก็ทูลตอบองค์พระทรงชัย |
ที่สุดได้กราบทูลมูลคดี |
| “พระราชาข้าบาทประภาษสั่ง |
ให้ข้าทั้งมวลมาณครานี้ |
| เพื่อนำข่าวพระพิพัฒน์สวัสดี |
ซึ่งทรงมีปราโมทย์แสนโปรดปราน |
| ทรงทราบความเกี่ยวดองสองประเทศ |
พระทรงเดชห่วงใยในพระหลาน |
| พร้อมด้วยองค์เทวีศรีสคราญ |
พระวงศ์วานไพรฟ้าประชากร |
| ต่างยินดีเตรียมสรรพรับเสด็จ |
กษัตริย์เจ็ดคืนวังดังแต่ก่อน |
| ท้าวท๎รุบททรงฟังดังจะรอน |
เอาพระกรขาดวิ่นเป็นสินไป |
| เสียดายเขยปาณฑพครบทั้งห้า |
ทั้งธิดาดวงจิตต์พิสมัย |
| ไม่รู้ที่ห้ามปรามต้องตามใจ |
ตัดพระทัยอนุญาตให้คลาดคลา |
| ให้เตรียมพลจตุรงค์ส่งเสด็จ |
ให้สรรพเสร็จสมมาดปรารถนา |
| เสนามาตย์จัดสรรดังบัญชา |
ต่างคอยท่าเจ้าเจ็ดเสด็จจร |
| ฝ่ายปาณฑพภ๎ราดามารดานาถ |
ทั้งพระราชบุตรีศรีสมร |
| ขึ้นเฝ้าองค์ภูบดีศรีนคร |
เพื่อลาจรจากด้าวแห่งท้าวไท |
| พระราชาราชินีศรีสลด |
แถลงพจน์โอวาทประภาษไป |
| อำนวยพรเจ็ดองค์ให้ทรงชัย |
บำราศภัยผาสุกทุกพระองค์ |
| แต่พระราชชนนีนารีนาถ |
ทรงวาบหวาดหฤทัยแทบใหลหลง |
| พร่ำสั่งสอนเท๎ราปทีศรีอนงค์ |
เพราะเหตุทรงห่วงใยในพระนาง |
| แต่นี้เจ้าจำพรากจากชนก |
และจากอกแม่คลาดนิราศร้าง |
| จงถือพระภรรดาอย่าระคาง |
เสมือนต่างพระชนกผู้ปกครอง |
| จงถือพระแม่ผัวดังตัวแม่ |
จงดูแลปฏิบัติอย่าขัดข้อง |
| จงถือธรรมสุจริตจิตต์ประคอง |
เสมอของเครื่องทรงอลงกรณ์ |
| อันโอวาทภัสดาเป็นภาระ |
ที่เจ้าจะเชื่อฟังเขาสั่งสอน |
| คำติชมบรรดาประชากร |
ให้บังอรเลือกเชื่อที่เนื้อธรรม |
| อันว่าการติชมเป็นลมปาก |
แม้เชื่อมากเกินควรชวนถลำ |
| ทุกสิ่งในสากลไม่พ้นคำ |
แห่งชนตำนิชี้หาที่ทราม |
| ดอกกุหลาบกลิ่นสีเป็นที่รัก |
มีผู้ทักท้วงที่กิ่งมีหนาม |
| การถนอมสามัคคีให้ดีงาม |
เป็นยอดความสุขใหญ่ในครอบครัว” |
| ถึงเวลาจวนเสด็จเจ็ดกษัตริย์ |
ก็ลาขัตติยวงศ์ทุกองค์ทั่ว |
| เสด็จจากโรงคัลคิดพันพัว |
ให้หมองมัวหฤทัยจำไคลคลา |
| ขึ้นทรงช้างสัปคับระยับย้อย |
ทหารคอยแห่แหนออกแน่นหนา |
| ท๎รุบทราชราชินีทรงลีลา |
พร้อมเสนาอำมาตย์ญาติวงศ์ |
| ทั้งประชาชาวราษฎร์ออกดาษดื่น |
ยัดเยียดยืนพร้อมหน้ามุ่งมาส่ง |
| ครั้นได้ฤกษ์รีบรัดจัตุรงค์ |
เคลื่อนพลตรงมารัฐหัสดิน |
| จากบุรีแรมพักสำนักป่า |
นอกสีมาบัญจาลสถานถิ่น |
| ดำเนิรตามมัคคุเทศก์สังเกตชิน |
ข้ามโขดหินหุบผาในป่าดง |
| ชมลำเนาเขาไม้ในพนัส |
เป็นขนัดแน่นหนาป่าระหง |
| พฤกษชาติสดชุ่มเปนพุ่มพง |
ฝูงนกส่งเสียงแซ่อยู่แจจัน |
| เสียงผู้คนช้างม้าที่คลาคลาด |
กัมปนาททั่วไปทั้งไพรสัณฑ์ |
| ฝูงสัตว์ป่าแตกตื่นตั้งหมื่นพัน |
แล่นถลันโลดโผนโจนทะยาน |
| ฝูงลิงค่างต่างวิ่งบนกิ่งไม้ |
ด้วยตกใจซ่อนซุกอยู่พลุกพล่าน |
| ชะนีโหนโยนตนหนีลนลาน |
ตัวบ่างผ่านโผซุ่มตามพุ่มพง |
| ดำเนิรพลผ่านมาในป่าชัฏ |
พ้นพนัสแนวไม้ไพรระหง |
| ลุหัสดินกรุงไกรดังใจจง |
ทราบถึงองค์บพิตรบิตุลา |
| โองการให้เตรียมสรรพรับพระหลาน |
แต่งสถานที่ทางอย่างสง่า |
| ปักธงฉัตรเฉิดฉันริมมรรคา |
และตามปราการพร้อมป้อมทวาร |
| เหล่าพระญาติและมหาเสนามาตย์ |
ประชาราษฎร์ปรีดิ์เปรมเกษมศานต์ |
| มาคอยรับรอท่าหน้าพระลาน |
ต่างเบิกบานในกมลทุกคนไป |
| เมื่อปาณฑพภ๎ราดาเธอมาถึง |
อึงคะนึงนี่นันสนั่นไหว |
| ด้วยสำเนียงราษฎรอวยพรชัย |
หมอช้างไสช้างประทับเทียบกับเกย |
| ต่างลงจากช้างทรงอลงกต |
งามพระยศโอ่อ่าดูผ่าเผย |
| เสียงประชาปรารมภ์แต่ชมเชย |
จนล่วงเลยครรไลเข้าในวัง |
| อำมาตย์ใหญ่ต้อนรับคำนับน้อม |
นำครรไลแวดล้อมอยู่พร้อมพรั่ง |
| ผ่านผู้คนเรื่อยมาดาประดัง |
จนเข้ายังโรงคัลพรรณราย |
| พระราชายุรยาตรจากอาสน์รัตน์ |
มาจงหัตถ์หลานขวัญให้ผันผาย |
| พระเทพีศรีนาฏทรงยาตรกราย |
จูงสองนางย่างย้ายเสด็จจร |
| พระราชาส้วมสอดกอดพระหลาน |
ทั้งห้ากรานกราบองค์พระทรงศร |
| มีพระราชโองการประทานพร |
ให้ภ๎ราดรหลานไท้ด้วยไมตรี |
| สมเด็จไท้เทพีกุนตีนาถ |
นำพระราชสุณิสามารศรี |
| บังคมบาทราชาราชินี |
สองไท้มีพจนารถประสาทพร |
| พระญาติหญิงยินดีศรีสะใภ้ |
ต่างปราศรัยรับรองสองสมร |
| ในพระยศยอดชั้นฐานันดร |
ร่วมอาสน์องค์บังอรราชินี |
| ธฤตราษฎร์ทรงธรรม์ตรัสบรรหาร |
เพื่อสมานมัวหมองแห่งน้องพี่ |
| ซึ่งอาฆาตแค้นใจเป็นไพรี |
ให้ตั้งหน้าปราณีประนอมกัน |
| จึงตรัสแก่ทรงฤทธิ์ยุธิษเฐียร |
“ลุงนี้เพียรผูกรักสมัครมั่น |
| เพื่อไมตรีหลานลูกได้ผูกพัน |
สนิทฉันก่อนเก่าให้เนานาน |
| ลุงหวังให้วงศ์เราคือเการพ |
กับปาณฑพพี่น้องปองสมาน |
| ผูกสมัครรักกันนิรันดร์กาล |
ให้พระหลานครองซึ่งกึ่งสีมา |
| หลานจงตั้งกรุงใหม่ในจังหวัด |
‘ปาณฑพปรัสถ์’ หรือที่ไหนตามใจหา |
| ตั้งเป็นเมืองพี่น้องสองภารา |
เพื่อรักษาเกียรติคุณสกุลวงศ์ |
| ต่อนี้ไปหัสดินบูรินทร์รัฐ |
ก็ได้จัดแบ่งตามความประสงค์ |
| ยุธิษเฐียรได้รัฐอัสดง |
เป็นป่าพงว้าเหว่ทะเลทราย |
| ตะวันออกของพระทุรโยธน์ |
ธัญญโภชชาหารตระการหลาย |
| มีบ้านเมืองคับคั่งตั้งกระจาย |
กันเรียงรายเรื่อยไปไม่กันดาร |
