ไตรยางษ์ วรรณยุต สระ
๏ กขฃคฅฆง จฉชซฌญ ฎฏฐฑฒณ ดตถทธน บปผฝพฟภม ยรลวศษสหฬอฮ ๚ะ
๏ ตอนก ๗ ตอนจ ๖ ตอนฎ ๖ ตอนด ๖ ตอนบ ๘ ตอนย ๑๑ รวม ๖ ตอน เปน ๔๔ ตัว ๔๔ นี้เรียกว่าพยัญชะนะ รวมเข้ากับสระเรียกว่าอักษร ในอักษร ๔๔ นี้ แจกออกเปน อักษรสูง ๑๑ อักษรกลาง ๙ อักษรต่ำ ๒๔ สามหมู่นี้เรียกว่าไตรยางษ์ แปลว่าสามส่วน ๚ะ
๏ อักษรสูง ๑๑ คือ ขฃฉฐถผฝศษสห ๚ะ
๏ อักษรกลาง ๙ คือ กจฎฏดตบปอ ๚ะ
๏ อักษรต่ำ ๒๔ คือ คฅฆง ชซฌญ ฑฒณ ทธน พฟภม ยรลวฬฮ ๚ะ
“จบไตรยางษ์”
“ขึ้นวรรณยุต” วรรณยุต แปลว่าของสำหรับประกอบกับตัวอักษร มี ๑๓ อย่าง ๚ะ
| ไม้เอก | ่ | $\left. \begin{array}{}\mbox{} \\\mbox{} \\\mbox{} \\\mbox{} \\\mbox{} \\\mbox{} \\\mbox{}\end{array} \right\}$ สำหรับผันอักษร ๓ หมู่ |
| ไม้โท | ้ | |
| ไม้ตรี | ๊ | |
| ไม้จัตวา | $\left. \begin{array}{}\mbox{ } \\\mbox{ } \\\mbox{ }\end{array} \right\}$ ๋ | |
| กากบาท | ||
| ตีนกา | ||
| ฝนทอง | " | สำหรับเขียนไว้บนฟองมันแลพิน ิ ฟันหนูก็เรียก |
| ฟองมัน | ๏ | สำหรับเขียนไว้ต้นวรรคและต้นบันทัด ตาไก่ก็เรียก ๚ะ |
| วิสัญชะนี | ะ | สำหรับประหลังอักษร นมนางทั้งคู่ก็เรียก ๚ะ |
| ทัณฑฆาฏ | ์ | สำหรับฆ่าอักษรไม่อ่าน หางกระแตก็เรียก เหมือนคำว่า พระองค์ บัลลังก์ เปนต้น ๚ะ |
| ไม้ไต่คู้ | ็ | สำหรับชักเสียงให้สั้น เลข ๘ ก็เรียก เหมือนคำว่า เห็น เย็น เสด็จ เผด็จ เปนต้น ๚ะ |
| นิคหิต | $\left. \begin{array}{}\mbox{ } \\[1.4ex]\mbox{ }\\[1.4ex]\end{array} \right\}$ ํ | สำหรับเขียนไว้บนสระ า ิ ุ ดั่งนี้ ำ ึ ํุ หยาดน้ำค้างก็เรียก |
| นฤคหิต | ||
| โคมูตร | ๛ | สำหรับเฃียนสุดท้าย แลที่จบเรื่องความ |
| มุสิกทันต์ | ' | $\left. \begin{array}{}\mbox{ } \\[1.4ex]\mbox{ }\\[1.4ex]\end{array} \right\}$ สำหรับเขียนบนพิน ิ คือดั่งนี้ ี ื |
| ฟันหนู | " | |
| หางกังหัน | $\left. \begin{array}{}\mbox{ } \\\mbox{ } \\\mbox{ }\end{array} \right\}$ ั | สำหรับผัดบนคือดั่งนี้ $\left. \begin{array}{}\mbox{กัน } \\\mbox{ขัน } \\\mbox{คัน }\end{array} \right\}$ เปนต้น |
| หันอากาศ | ||
| ไม้ผัด |
จบวรรณยุต
“ขึ้นสระ”
๏ สระแปลว่าเสียง ว่าเปนที่ออกเสียง คือว่าประสมกับพยัญชะนะตัวใด ก็ชักตัวนั้นให้ออกเสียงตามสระ เหมือนตัว ก ถ้ามีสระ า ก็อ่านว่า ‘กา’ มีสระ ิ ก็อ่านว่า กิ ดังนี้เปนต้น สระเปน ๒ พวก สระ ๒๐ เหมือนในนโมนั้นพวกหนึ่ง สระ ๑๕ สำหรับประสมแจกแม่ ก กา เปน ๑๖ ทั้งสระ ‘อ’ นี้พวกหนึ่ง ๚ะ
ในวิธีอักษรไทย สระออไม่มีตัวจะใช้ ต้องเอาตัว อ เคียงเข้าเหมือนอย่างกอไม้ ก่ออิฐ ไก่ก้อเปนต้น
๏ สระ ๑๕ สำหรับประกอบเข้ากับพยัญชะนะ แจกแม่ ก กา นั้นคือ
สระ อา คือลากข้าง า
สระ อิ คือพิณ ิ
สระ อี คือพิน ี
สระ อึ คือพิน ึ
สระ อื คือพิน ื
สระ อุ คือตีนอุ ุ
สระ อู คือตีนอู ู
สระ เอ คือไม้น่าอันหนึ่ง เ
สระ แอ คือไม้น่าสองอัน แ
สระ ไอ คือไม้มลาย ไ
สระ ใอ คือไม้ม้วน ใ
สระ โอ คือไม้โอ โ
สระ เอา คือไม้น่ากับลากข้าง เ า
สระ อำ คือนฤคหิตจุดบนลากข้าง ำ
สระ อะ คือวิสัญชนีข้างหลัง |ะ
$\left. \begin{array}{}\mbox{ ิ ี ุ |ะ } \\[1.4ex]\mbox{อิ อี อุ อะ }\\[1.4ex]\end{array} \right\}$ ๔ ตัวนี้ชื่อรัศสะเสียงสั้น นอกจาก ๔ ตัวนี้ ชื่อทีฆะสำเนียงยาว ๚ะ
๏ ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ ๔ ตัวนี้ ก็นับเข้าในสระมาในสังสะกฤษฎ เอาตัว ห นำไม่ได้ เพราะเปนสระเหมือน า ิ ี ๚ะ
