เดือน ๗ จุลศักราช ๑๒๕๘

วัน ๓ ๑ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๒ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้าอยู่ในแขวงเมืองตรังกานู เวลาเช้า ๓ โมงเศษตรงเมืองตรังกานู เวลาค่ำตรงเมืองปาหัง อนึ่งในวันนี้ เปนวันตรงกับวันประสูตรมงคล ในสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้มีการเลี้ยงเวลาค่ำในเรือพระที่นั่งนั้นด้วย

วัน ๔ ๒ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๓ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาย่ำรุ่งตรงไปเมืองยะโฮ เวลาเช้า ๔ โมงเห็นประภาคาร ตำบลศิลาขาว ที่เรียกตามภาษาอังกฤษว่า ฮอสเบิกไลต์เฮาส์ เรือพระที่นั่งแล่นเข้าในช่อง ไปจนเวลาบ่าย ๒ โมงครึ่ง ถึงน่าเมืองสิงคโปร์ ทอดสมอเรือพระที่นั่งห่างจากน่าเมืองสิงคโปร์ประมาณ ๔๐๐ เส้น ฤๅ ๑๐ ไมล์ ครั้นทอดเรือพระที่นั่งแล้ว พระยารัษฎานุประดิษฐ์^๑ ซึ่งเป็นผู้มาจัเการรับเสด็จแลมิสเตอยอนแอนเดอซัน^๒ กงซุลสยามทีเมืองสิงคโปร์ กับ​จีนตันบูเลียด หลานพระยาอนุกูลสยามกิจ ลงมาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในเรือพระที่นั่ง มีพระราชปฏิสันฐานตามสมควรแล้ว เรือพระที่นั่งทอดประทับแรมอยู่ ณ ที่นั้น เวลาค่ำมีการเลี้ยงในเรือพระที่นั่งเป็นการส่งเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถซึ่งจะเสด็จไปประเทศยุโรปนั้นด้วย

วัน ๕ ๓ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๔ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้าออกเรือพระที่นั่งไปทอดที่ท่าเรือจอดเมืองสิงคโปร์ เซอชาลส์มิเชลคอเวอเนอร์ ไปเฝ้าในเรือแล้ว เสด็จขึ้นเยี่ยมตอบคอเวอเนอที่คอเวอนแมนต์เฮาส์ แล้วเสด็จไปประทับเฮอริเคนเฮาส์^๓ บ่าย ภรรยาเจ้าเมืองมาเฝ้าสมเด็จพระอรรคราชเทวี

วัน ๖ ๔ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๕ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาบ่าย เสด็จทอดพระเนตรฮองกงแบงก์แล้ว เสด็จทอดพระเนตรห้างยอนลิตตล เวลาเย็นเสด็จเยี่ยมตอบเยเนอราลทหาร แล้วเสด็จสวนโบตานิคเกลการเดน

​วัน ๗ ๕ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๖ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้าทรงรับคนมาเฝ้า บ่ายเสด็จเยี่ยมตอบสุลต่าลยะโฮ แลเสด็จที่ฃังน้ำ เวลาค่ำเสด็จดินเนอ ที่คอเวอนเมนต์เฮาส์

วัน ๑ ๖ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๗ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้าเสด็จฉายพระรูปห้างเลนส์^๔ แล้วเสวยกลางวันที่เยอรมันคลับ แล้วเสด็จห้างยอนลิตตล เสด็จกลับบ่าย เย็นเสด็จบ้านกงซุล

วัน ๒ ๗ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๘ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า เสด็จทอดพระเนตรศาลชำระความ แลเสด็จห้าง เวลาบ่ายมีการ์เดนปาตี ที่คอเวอนเมนต์เฮาส์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าพระอรรคราชเทวีไป ณ ที่นั้น ผู้ที่มาในการปาตีเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทเรียงตัวทุกคน เสด็จกลับย่ำค่ำ

วัน ๓ ๘ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑๙ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรชาเตอแบงก์ แลเสด็จทอดพระเนตรห้างขายหนังสือแลของต่าง ๆ เวลาบ่าย ๓ โมง สมเด็จกรมพระองค์น้อย^๕ ทูลกระหม่อมเล็ก^๖ พระองค์เพ็ญ^๗ พระองค์นิพันธ์^๘ ชายวิบุลย์^๙ ชายถาวร^๑๐ เฝ้าทูลลาเสด็จไปยุโรปพระราชทานน้ำสังข์แลทรงเจิม แล้วพระยาอนุรักษ์นำข้าราชการถวายบังคมลา พระบริรักษ์จัตุรงค์ เลขานุการ ๑ หม่อมราชวงษ์สท้าน^๑๑ องค์รักษ์ ๑ ไปในกองสมเด็จกรมพระองค์น้อย เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์^๑๒ ๑ มิศเตอร์กาเตอร์ ๑ มิศเตอร์เลวิส ๑ นายนกยูง ๑ ไปในกองสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ พระราชทานพรแก่ผู้ที่ไปตามสมควร แล้วเสด็จทรงรถพร้อมด้วยสมเด็จพระอรรคราชเทวี และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ไปประทับที่ตำบลนิวฮาเบอ ซึ่งเปนที่เรือเมล์จอด เรือที่เสด็จนี้เปนเรือฝรั่งเศส ชื่อสฆาเลียน เสด็จลงในเรือเมล์ ประทับตรัสด้วยนายเรือแลผู้อื่นซึ่งเป็นผู้โดยสารแลเอเยนต์ผู้จัดการเรือแล้วทอดพระเนตรที่ต่าง ๆ ในลำเรือนั้น เวลาบ่าย ๔ โมง เสด็จขึ้นจากเรือ ๆ ออกจากท่า แล้วเสด็จทอดพระเนตรที่ถลุงแร่ที่เกาะแห่งหนึ่ง เสด็จกลับค่ำ

​วัน ๔ ๙ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๐ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้าเสด็จทอดพระเนตรโรงต้มกลั่นน้ำโซดา แลเสด็จโรงพิมพ์สเตรตซ์แลออฟฟิศหนังสือพิมพ์ฟรีเปรส เวลาบ่ายมีการเดนปาตี ที่เฮอริเคนเฮาส์ เกาวนาแลเลดีมิเชล แลฝรั่งผู้ดีชายหญิงมาประชุมเปนอันมาก เวลาประชุมนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แลสมเด็จพระนางเจ้าพระอรรคราชเทวีทรงปลูกต้นโพธิที่เฮอริเคนเฮาส์พระองค์ละต้น เปนที่ระลึกในการที่เสด็จประทับคราวนี้ เวลาค่ำเสด็จไปรเวตดินเนอที่บ้านเคาวนา แลเวลาค่ำวันนี้พระราชทานสัญญาบัตรเลื่อนให้มิศเตอยอนแอนเดอเซนกงซุล เปนกงซุลเยอเนอราล แลพระราชทานสัญญาบัตรให้เปนที่ พระพิเทศพานิชสยามวิชิตภักดี กงซุลเยเนอราลสยาม ณ เมืองสิงคโปร์ ถือศักดิ์นา ๑๐๐๐

วัน ๕ ๑๐ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๑ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๓ โมงครึ่ง เสด็จเมืองยะโฮ เสด็จลงเรือกลไฟของคอเวอนเนอร์ชื่อ ซิเบล ไปขึ้นที่เมืองยะโฮ สุลต่านจัดการรับเสด็จที่ในวัง แลมีเลี้ยงกลางวัน แล้วเสด็จทรงรถทอดพระเนตรบ้านเมือง เสด็จกลับข้ามช่องยะโฮขึ้นเกาะสิงคโปร์ด้านหลัง ทรงรถมาทางบก มาลงเรือท่ายอนซันเปีย เวลาทุ่มเศษ ประทับเรือพระที่นั่งมหาจักรกรี คอเวอนเนอร์ลงมาเฝ้าด้วย เปนการส่งเสด็จ แล้วกงซุลแลข้าราชการหลายคนลงมาเฝ้า พระราชทานสัญญาบัตรจีน ๓ นาย ให้จีนตันบูเลียด มหาดเล็กเวรศักดิ์ หลานพระยาอนุกูลสยามกิจ เปนหลวงพิพัฒน์พนิชการ มีตำแหน่งราชการในกรมท่าซ้าย ถือศักดินา ๔๐๐ จีนคอยูเกียด เปนหลวงนครกิจบำรุง ผู้ช่วยราชการเมืองตรัง ถือศักดินา ๕๐๐ จีนหยองเบงหลิน เปนหลวงขจรจีนสกล อำเภอจีนเมืองภูเก็จ ถือศักดินา ๔๐๐ และพระราชทานตราฝรั่ง ๓ คน

​วัน ๖ ๑๑ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๒ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

รุ่งเช้า มิศเตอสวีเตนฮัมคอลอเนียลสิเครตารี ลงมาที่เรือพระที่นั่งเปนการส่งเสด็จ โมงครึ่งออกเรือพระที่นั่งจากท่าจอดเรือเมืองสิงคโปร์ เรือรบอังกฤษ ๒ ลำ ยี่ปุนลำหนึ่ง ยิงสลูต เรือพระที่นั่งเดินทางช่องเมืองเรียว ไม่มีคลื่นลมตลอดวัน

วัน ๗ ๑๒ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๓ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๔ โมง เรือพระที่นั่งเข้าช่องเกาะบังกา เลี้ยวแหลมถึงตำบลมุนต๊ก^๑๓ เปนเมืองเล็กอยู่ในเกาะบังกา ทอดเรือพระที่นั่งที่นั้น เวลาบ่าย ๓ โมงเศษ เสด็จขึ้นประพาศไปตามทางตลาด แลประทับคลับแห่งหนึ่ง เสด็จกลับลงเรือพระที่นั่งเวลาค่ำ ประทับแรมที่นี้

วัน ๑ ๑๓ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๔ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลารุ่งเช้าออกเรือพระที่นั่งไปในช่องเกาะบังกา เวลาค่ำพ้นช่วงเกาะบังกาออกทเลชวา

วัน ๒ ๑๔ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๕ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๕ โมงเศษ ถึงต้นหยงเปรียก เปนท่าเรือเมืองปัตเตเวีย เรือพระที่นั่งเข้าทอด ในที่ทอดมีศิลาบังคลื่นสองข้าง เรือรบฮอลันดาซึ่งทอดอยู่ในที่นั้นยิงปืนใหญ่สลุต แล้วที่เรือพระที่นั่งสลุตตอบ แลที่บนบกสลุตอีกคราวหนึ่ง มิศเตอร์​มิตชเล ผู้ว่าการแทนกงซุลสยามเมืองปัตเตเวีย และหลวงสุนทรโกษา^๑๔ ซึ่งมาจัดการรับเสด็จอยู่ที่นี้ ลงมาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในเรือพระที่นั่ง กราบบังคมทูลการต่างๆ แล้วข้าราชการผู้ใหญ่ในเมืองปัตเตเวีย คือที่ปฤกษาราชการ แลนายทหารรวม ๑๒ นาย แต่งตัวเตมยศ ลงไปเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทรับเสด็จในเรือพระที่นั่ง มีพระราชปฏิสันฐานตามควร เมื่อพวกนั้นกราบถวายบังคมลากลับไป ที่เรือพระที่นั่งยิงสลุต ครั้นเวลาบ่าย ๓ โมงครึ่ง เสด็จลงเรือพระที่นั่งเล็ก เรือกลไฟจูง ออกจากเรือพระที่นั่งมหาจักรกรี เรือรบต่างๆ ยิงสลุตอีกครั้งหนึ่ง เรือพระที่นั่งประทับท่าต้นหยงเปรียก มีผู้คนพลเมืองมาคอยดูเปนอันมาก เหลือที่จะประมาณ เสด็จขึ้นที่สเตชั่นรถไฟ ผู้จัดการรถไฟรับเสด็จอยู่ มีพระราชปฏิสันฐานตามควร แล้วเสด็จขึ้นประทับรถไฟพระที่นั่ง ซึ่งจัดเปนรถพิเศษ ออกจากสเตชัน ทาง ๑๕ นาที ถึงสเตชันเมืองปัตเตเวีย เสด็จขึ้นทรงรถพระที่นั่งเทียบม้า ไปตามถนนใหญ่อีกประมาณ ๑๕ นาที ถึงโฮเตนเดสอินเดส ซึ่งจัดเปนที่ประทับ เสด็จขึ้นประทับอยู่จนเวลาเย็น เสด็จทรงรถพระที่นั่งประพาศทอดพระเนตรบ้านเมืองประมาณชั่วโมงหนึ่งเสด็จกลับ

วัน ๓ ๑๕ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๖ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๒ โมง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรมิวเซียมเมืองปัตเตเวียประมาณชั่วโมงหนึ่งเสด็จกลับ เวลาเช้า ๔ โมง ยองเกียแวนเดอไวก์ คอเวอนเนอร์เยเนอร์ราลเมืองนิเทอแลนด์อินเดีย ซึ่งอยู่ในเมืองปุยเตนซอร์ค แลลงมาคอยรับเสด็จอยู่ที่เมืองปัตเตเวียนั้น มาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในที่ประทับ สมเด็จพระนางเจ้าพระอรรคราชเทวีเสด็จออกทรงรับด้วย ครั้นคอเวอนเนอร์เยเนอราลกลับแล้วโปรดเกล้า ฯ ให้กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ เชิญเครื่องราชอิศริยาภรณ์ มหาสุราภรณ์ไปพระราชทานคอเวอนเนอร์เยเนอราล ต่อไปพวกที่ปฤกษาราชการเมืองบัตเตเวีย แลนายทหารผู้ใหญ่มาเฝ้า เวลาเช้า ๕ โมง เสด็จเยี่ยมตอบคอเวอนเนอร์เยเนอราลที่ที่พัก ​ซึ่งเรียกว่าวังใหม่ ประมาณครึ่งชั่วโมงเสด็จกลับ เวลาบ่าย ๔ โมง เสด็จทรงรถพรที่นั่งไปประพาศเมืองไยกะกรา^๑๕ แลทอดพระเนตรประตูซึ่งเปนของโบราณแลที่ต่างๆ เสด็จกลับเวลาค่ำ

วัน ๔ ๑ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๗ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๓ โมง เสด็จทอดพระเนตรโรงเรียนวิชาช่าง ชื่อโรงเรียนอัมมัก ผู้จัดการโรงเรียนรับเสด็จอยู่ที่นั้น เวลานำเสด็จทอดพระเนตรห้องหัดเขียนแลห้องหัดช่างไม้ช่างเล็ก มีนักเรียนกำลังทำการอยู่ประมาณครึ่งชั่วโมงเสด็จกลับ เช้า ๔ โมงครึ่งกงซุลรูเชียเฝ้า แล้วกงซุลเตอรกีเฝ้าต่อไป เวลาบ่าย ๕ โมงเสด็จทรงรถประพาสตามถนนทอดพระเนตรที่ต่าง ๆ เสด็จกลับค่ำ เวลายามหนึ่งเสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าพระอรรคราชเทวี ทอดพระเนตรลครอาเมเชอแกรนดออปรา เป็นฃองพวกผู้ดีในเมืองนี้ซักซ้อมเล่นกันขึ้น แลได้จัดมีในวันนี้ เปนการพิเศษสำหรับทอดพระเนตร เวลา ๗ ทุ่มเสด็จกลับ

วัน ๕ ๒ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๘ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๔ โมงทรงฉายพระรูป เวลาบ่าย ๔ โมง เสด็จทรงรถพระที่นั่งไปทอดพระเนตรสวนโบตนิเคอลกาเดน แล้วเสด็จโรงทหารตำบลมีสเตอคอเนอลิศผู้บังคับการทหารรับเสด็จที่นั้น แล้วเสด็จทอดพระเนตรโรงเรียนทหารซึ่งอยู่ใกล้กัน เสด็จกลับทุ่มเศษ

​วัน ๖ ๓ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒๙ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลา ๓ โมงเศษ เสด็จทอดพระเนตรคุกขังนักโทษ เวลาบ่าย ๔ โมงครึ่งเสด็จทอดพระเนตรป้อมเก่ามีนายทหารรับเสด็จ และนำทอดพระเนตรโดยรอบ เสด็จกลับค่ำเวลายามครึ่ง เสด็จตึกฮาโมนี พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้า พระอรรคราชเทวี มีการเต้นรำเปนของกอมมิตตี แลเมมเบอในคลับนั้นจัดรับเสด็จ เสด็จประทับพระที่นั่งโธรน พวกที่รับเชิญมาประชุมพร้อมกัน พวกแตรวงสรรเสริญพระบารมีแล้วทรงพระดำเนินในตึกนั้นรอบหนึ่ง เปนการเปิดการเต้นรำ แล้วเสด็จประทับที่พระที่นั่งโธรนดังเก่า ทอดพระเนตรเต้นรำ แล้วเสด็จไปประทับที่ลานข้างตึกมีพระราชปฏิสันฐานกับผู้ที่มาประชุมในที่นั้นตามควรแล้วประทับห้องเสวย ๆ แล้วประทับอยู่จนทุ่มเสด็จกลับ

วัน ๗ ๔ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๓๐ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๔ โมง เสด็จทอดพระเนตรวังเก่าซึ่งเปนที่ว่าราชการ แลประชุมปฤกษาราชการ อุปนายกของที่ประชุมปฤกษาราชการ แลสภาเลขานุการรับเสด็จอยู่ที่นั้น ทอดพระเนตรทั่วแล้ว เสด็จทอดพระเนตรโรงพิมพ์ของคอเวนเมนท์ แล้วเสด็จทอดพระเนตรศัลลักษณ์สถาน แล้วเสด็จทอดพระเนตรมิวเซียมปัตเตเวียอีกครั้งหนึ่ง ด้วยเมื่อวันก่อนยังทอดพระเนตรไม่ทั่ว เสด็จกลับเวลาบ่ายโมงหนึ่ง เวลาเยนเสด็จทรงรถทอดพระเนตรห้างขายของต่าง ๆ เสด็จกลับเวลาทุ่มเศษ วันนี้ ที่คลับคองคอเดีย^๑๖ เปนคลับของทหาร มีการประชุมเพื่อเปนที่เฉลิมพระเกียรคิยศ เวลายามเศษ ​เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้า พระอรรคราชเทวี ประทับ ณ คองคอร์เดียคลับ มีการตกแต่งซุ้มจุดไฟแลมีแตรวง เสด็จพระราชดำเนินประทับ ณ พระที่นั่งโธรน ผู้บังคับการทหารบกเปนผู้รับเสด็จ มีพระราชปฏิสันฐานแก่ผู้ที่มาประชุมตามควร แล้วเสด็จพระราชดำเนินโดยรอบลานที่เปนสวน แลทอดพระเนตรแตรวงแล้วเสด็จมาประทับพระที่นั่งโธรนดังเก่า จนเวลา ๒ ยามเสด็จกลับ

วัน ๑ ๕ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๓๑ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๓ โมง เสด็จพระราชดำเนินที่วัดโรมันคาทอลิก ทอดพระเนตรบาดหลวง สวดตามวิธีสาศนาซึ่งเปนธรรมเนียมเคยทำในวันอาทิตย์ แล้วเสด็จทอดพระเนตรโรงหลวงชีสอนสัตรีใช้เรียนวิชาต่าง ๆ เสด็จกลับเาลา ๕ โมงเช้า เวลาบ่ายเสด็จทอดพระเนตรที่สนามชื่อวอเตอลูเปลนแล้วเสด็จกลับเวลาทุ่มหนึ่ง พวกข้าราชการทหารแลพลเรือนพร้อมด้วยภรรยามาเฝ้าที่ๆ ประทับ เสด็จออกรับพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าพระอรรคราชเทวี มีการเลี้ยงน้ำร้อนน้ำชา ครั้นแวลา ๒ ทุ่มเลิก พวกเหล่านั้นกลับไป เวลายามเศษเสด็จพร้อมกับสมเด็จพระนางเจ้าพระอรรคราชเทวี ไปประทับที่คองคอเดียคลับ ทอดพระเนตรพวกฝรั่งเล่นเสก็ดริงก์^๑๗ คือติดล้อที่รองเท้าแล้วเดินไปทั้งหญิงชาย มีคนมาเล่นเสก็ดริงก์แลมาดูมาก เวลา ๕ ทุ่มเศษเสด็จกลับ

วัน ๒ ๖ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๑ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เช้า ๔ โมง เสด็จจากเมืองปัตเตเวียโดยรถไฟถึงเมืองบุยเตนซอร์คทางชั่วโมงหนึ่ง ประทับแรมที่โฮเตลชื่อ เบลเลวูอยู่บนเนินเขาใกล้ลำธาร แลเห็นเขาใหญ่เปนที่งดงามมาก^๑๘ เวลาบ่ายเสด็จประพาศสวนโบตานีเก็ล สวนนี้ใหญ่โตแลมีต้นไม้​ใหญ่น้อยสารพัดทุกอย่างเหลือที่จะพรรณา^๑๙ เวลาค่ำเสด็จทอดพระเนตรออปราที่คลับแห่งหนึ่งในเมืองนั้น

วัน ๓ ๗ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๒ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๔ โมงเศษเสด็จตำบลโกตาบาตูตามทางผูกซุ้มใบไม้รับเสด็จ ๒ แห่งและมีพิณพาทย์แขกประโคมรับเสด็จตามระยะทางหลายแห่ง เสด็จถึงที่โกตาบาตูอยู่ใกล้เชิงเขาเปนสวนของฝรั่งๆ เจ้าของสวนรับเสด็จ ๒ คน ที่นั้นมีบ่อน้ำพุขึ้นจากแผ่นดิน เขาขุดสระไว้ ๒ สระ มีกำแพงล้อมรอบ มีท่อไขน้ำมาลงสระสำหรับคนลงอาบกล่าวว่าถ้าใครได้ลงอาบแล้วไม่มีโรค ทอดพระเนตรทั่วแล้วเสด็จกลับ เวลาเย็นเสด็จสวนโบตานีเกล ทรงพระดำเนินประพาศแล้วทรงม้าพระที่นั่งประพาศในสวนนั้น เสด็จกลับค่ำเวลายามหนึ่งมีบอลที่คลับอีกแห่งหนึ่ง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตร

วัน ๔ ๘ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๓ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้าโมงหนึ่งเสด็จทรงรถไฟจากสเตชันบุยเตนซอร์คระยะทาง ๒ ชั่วโมง ถึงสะเตชันจิอันด์ยูร เสด็จทรงรถม้าต่อไปอีก ๒ ชั่วโมงเศษถึงตำบลจิปานัส ในเวลานี้คอเวอนเนอร์เยเนอราลพักอยู่ที่นั่น ประทับเสวยกลางวันที่บ้านคอเวอนเนอเยเนอราล แล้วเสด็จจากที่นั้นไปประพาศที่ตำบลสินดังละยะแล้วเสด็จกลับโดยทางรถม้า ระยะทางไกลถึงโฮเตลเบลเลวูที่ประทับแรมเมืองบุยเตนซอรค์ ประมาณ ๔ ทุ่ม

​วัน ๕ ๙ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๔ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาบ่าย เสด็จประพาศสวนโบตานีเก็ลการ์เดน แล้วประทับแรมที่โฮเต็ลเบลเลวูตามเดิม

วัน ๖ ๑๐ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๕ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

ประทับแรมอยู่เมืองบุยเตนซอรค์อีกคืนหนึ่ง เสด็จประพาศที่สวนแลที่โรงพยาบาลคนเสียจริตแลที่ต่างๆ ในตำบลนั้น

วัน ๗ ๑๑ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๖ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาเช้า ๒ โมงเสด็จทรงรถไฟออกจากสเตชันบุยเตนซอร์คถึงสเตชันศุขภูมีมีการตกแต่งผูกใบไม้ผูกธงรับเสด็จ แลมีคนพลเมืองมาอยู่ที่สเตชันเปนอันมาก ถึงสเตชันจิอันด์ยูรแลบันดุง มีผู้คนมาอยู่ที่สเตชันมากเหมือนกัน ระยะทางรถไฟตัดเลียบเชิงเขาลดเลี้ยวมีลอดภูเขาเข้าที่มืดแห่งหนึ่งประมาณ ๒ มินิต ตามระยะทางมีหมู่บ้านแลเมืองตลอดมาเปนแห่ง ๆ แลมีสเตชันรถไฟหลายแห่ง สองข้างระยะทางเปนที่สูงบ้างต่ำบ้าง มีห้วยน้ำลำธารแลไร่นาตลอดมา เวลาบ่าย ๓ โมงครึ่งถึงสเตชันเมืองคารุต^๒๐ แอสสิสเตนต์ เรสีเดนต์เมืองคารุต แลระเด่นอธิบดีแขกแต่งตัวเต็มยศคอยรับเสด็จ เสด็จขึ้นทรงรถพระที่นั่งจากสเตชันมาตามถนนทางประมาณห้าเส้นถึงโฮเต็ลแวนฮอกซึ่งจัดเปนที่ประทับแรม สองข้างทางปักธงแลมีคนถือไม้ไผ่เปนเครื่องประโคมอย่างแขกเรียกว่าอุงคลุง^๒๑ ประโคมกึกก้องสองข้างทาง มีผู้คนเบียดเสียดกันเปนอันมากคอยดู เสด็จพระราชดำเนิน ประทับแรมในที่นี้

​วัน ๑ ๑๒ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๗ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เวลาบ่าย ๕ โมงเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรน้ำพุร้อนตำบลจิปานัสแล้วเสด็จขึ้นยังที่แลบนเนินเขา เสด็จกลับค่ำ เวลาทุ่มเศษเสด็จคลับชื่อเองครามองเตส ซึ่งอยู่ใกล้ที่ตำบลประทับแรม ทอดพระเนตรเด็ก ๆ เต้นรำถวายเสด็จกลับ ๒ ทุ่ม

วัน ๓ ๑๔ฯ ๗ ค่ำ ปีวอกอัฐศก ๑๒๕๘

วันที่ ๙ มิถุนายน รัตนโกสินทร๒๙ศก ๑๑๕

เช้า ๕ โมงเศษ เสด็จสรงน้ำพุน้ำร้อนแล้ว เสวยที่นั้นอย่างวันก่อน เวลาจวนค่ำเสด็จทรงรถเที่ยวประพาศตามถนน