คำนำ

ด้วยพลตรี หม่อมหลวงจวง เสนีวงศ์ มีหนังสือมายังราชเลขาธิการ ขอให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตพิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ฉบับปีรัตนโกสินทร์ศก ๑๑๔, ๑๑๕, ๑๑๖, และ ๑๑๗ รวม ๔ ปี เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพ นางเฉลยพร เสนีวงศ์ ณ อยุธยา เป็นกรณีพิเศษ ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต

สมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีฉบับเก็บรักษาไว้ที่สำนักราชเลขาธิการตั้งแต่ ปี พ.ศ. ๒๔๒๐ เป็นต้นมา แต่บางปีก็ขาดหายไปค้นหาไม่พบเช่นปี ร.ศ. ๑๑๒ เป็นต้น

สมุดจดหมายเหตุเหล่านี้เป็นสมุดสำหรับจดบันทึกรายวันซึ่งสมเด็จ ฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทูลเกล้า ฯ ถวายในการขึ้นปีใหม่ เล่มแรกคือ เล่มปี พ.ศ. ๒๔๒๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบันทึกเองเกือบตลอดทั้งเล่ม ต่อจากนั้นจึงโปรดให้ผู้อื่นบันทึกถวาย

ครั้นถึงสมัยรัชกาลที่ ๖ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ตรัสสั่งให้คัดจดหมายเหตุเหล่านี้เป็นอักษรพิมพ์ดีดขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีจำนวน ๑๐ เล่ม ตั้งแต่ปีฉลู จุลศักราช ๑๒๓๙ (พ.ศ. ๒๔๒๐) ถึงปีกุนจุลศักราช ๑๒๔๙ (พ.ศ. ๒๔๓๐) เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตแล้วพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานหนังสือที่คัดจากพระราชกิจรายวันดังกล่าวแก่หอพระสมุดหลวง และเป็นสมบัติของหอพระสมุดสำหรับพระนคร (หอสมุดแห่งชาติ) ในที่สุด และหอสมุดแห่งชาติได้อนุญาตให้จัดพิมพ์ขึ้นในโอกาสต่าง ๆ เป็นลำดับมาจนหมดฉบับที่ได้ไปนั้น

ครั้นต่อมามีผู้ประสงค์จะพิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันต่อไปอีก ได้มาขอฉบับจากสำนักราชเลขาธิการอยู่เนือง ๆ ทางสำนักราชเลขาธิการเห็นประโยชน์ที่จะรักษาต้นฉบับและทำให้จดหมายเหตุนี้ได้รู้จักแพร่หลาย จึงได้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตพิมพ์จดหมายเหตุดังกล่าวเรียงตามลำดับปีที่มีต้นฉบับมาจนถึงเล่มนี้ และปรากฏว่าผู้จัดพิมพ์ได้พยายามทำหนังสือให้ดีที่สุด เป็นต้นว่าจัดพิมพ์ภาพที่หายากมาประกอบเรื่องและช่วยจัดทำเชิงอรรถเท่าที่เห็นสมควรและมีเวลาตรวจสอบได้ในเวลาจำกัด ทำให้หนังสือน่าอ่านขึ้นอีกเป็นอันมาก

จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันชุดนี้ ผู้ที่ได้เคยอ่านมาแล้วย่อมจะมองเห็นพระราชกรณียกิจ รัฐประศาสโนบายทั้งในส่วนที่เกี่ยวกับการต่างประเทศและภายในประเทศว่า พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงนำประเทศหลบลัดเกาะแก่ง และมรสุมมาด้วยความลำบากยากยิ่งเพียงไร สมควรที่จะเป็นทิฏฐานุคติของอนุชนชั้นหลังได้อย่างดี นอกจากนี้ยังเป็นหลักฐานทางด้านประวัติศาสตร์โบราณคดีและประเพณีต่าง ๆ ซึ่งไม่มีจดเป็นหลักฐานไว้ในที่อื่นอีกด้วย

จึงหวังว่าหนังสือนั้คงจะเป็นที่พอใจและอำนวยประโยชน์แก่ผู้ที่ได้รับ

สำนักราชเลขาธิการ

วันที่ ๒๓ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๒๕