เดือน ๔ จุลศักราช ๑๒๕๗

​วัน ๓ ๖ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๑๘ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระยาราชวรานุกูลราชปลัดทูลฉลอง^๑ กระทรวงมหาดไทย นำขุนไผทไทยพิทักษ์ ซึ่งกลับมาจากราชการมณฑลลาวกาวเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท มีพระราชดำรัสไต่ถามตามสมควร แล้วดำรัสถามกรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิธาดา^๒ ว่าการประชุมเจ้าท่าตกลงกันฤๅยัง กรมหมื่นพิทยลาภกราบบังคมทูลว่าอีกสักห้าหกวันเห็นจะตกลงได้

เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๔ ๗ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๑๙ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลาเช้าโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าโสมาวดี^๓ เสด็จทรงจุดเทียนนมัสการ พระสงฆ์ได้รับพระราชทานฉัน ๆ แล้วถวายผ้าจำพรรษา มีผ้าฃาวของหลวง ๕ พับ ในการนี้ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ พระเจ้าน้องยาเธอ พระเจ้าพี่นางเธอ พระเจ้าน้องนางเธอ ได้ถวายกับปิยภัณฑ์เป็นมูลค่าแห่งการปฏิสังฃรณ์ เช่นทุกปีมา

เวลาบ่ายมีการเจริญพระพุทธมนต์ที่วัดราชบพิธ^๔

​เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระสฤษดิ์พจนกร นำบอกฃ้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลพิศณุโลกย์ ขึ้นอ่านกราบบังคมทูล ๖ ฉบับ

ความต้องกันว่า ถวายพระราชกุศลในการเฉลิมพระชนม์พรรษาสมเด็จพระนางเจ้า พระอรรคราชเทวี^๕ แลสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช^๖

แล้วพระนรินทราชเสนี กระทรวงกระลาโหม นำหลวงพิทักษ์นฤเบศร์ ผู้บังคับการ ๑ ว่าที่นายร้อยตรีนายมิก ๑ กองทหารมณฑลพระพิศณุโลกย์ ๒ นายว่าที่นายร้อยเอกขุนพิศาลยุทธกิจ ยกรบัตรกอง ๑ ว่าที่นายร้อยตรี หม่อมหลวงชิต เกียกกายกอง ๑ ว่าที่นายร้อยโท นายนาค ประจำกอง ๑ ว่าที่นายร้อยโท หม่อมราชวงษ์แดง ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายศิริ ๑ กองทหารมณฑลนครราชสีห์มา ๕ นาย นายร้อยเอกขุนแผลงสรสาตร ปลัดกอง ๑ นายร้อยโท นายจิดเล็กบังคับกอง ๑ ว่าที่นายร้อยโทนายแดงประจำกอง ๑ ว่าที่นายร้อยโท นายกลิ่น ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายเหลือง ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายพิน ๑ กองทหารมณฑลลาวกาว ๖ นาย

ว่าที่นายพันตรีฃุนพิศลยุทธการ ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายหรุ่นเกียกกายกอง ๑ ว่าที่นายร้อยเอก นายจงบังคับกอง ๑ นายร้อยโทนายหลำ ๑ ว่าที่นายร้อยโท นายสั้น ๑ นายร้อยโทนายฉุน ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายถึก ๑ นายร้อยโท นายกล่ำ ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายหรัง ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายเป้า ๑ ร้อยตรี นายเสม ๑ ว่าที่นายร้อยตรี หม่อมราชวงษ์กระจ่าง ๑ กองทหารมณฑลเมืองลาวพวน ๑๒ นาย

ว่าที่นายร้อยตรี นายเกิด ยกรบัตรกอง ๑ ว่าที่นายร้อยโท นายแดง บังคับกอง ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายผาดประจำกอง ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายช้อย ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายชมคำ ๑ ว่าที่นายร้อยตรี นายหร่าย ๑ กองทหารมณฑลลาวเฉียง ๖ นาย รวมทั้ง ๕ มณฑล ๓๑ นาย ฃอพระราชทานกราบถวายบังคมลา ออกไปประจำรักษาราชการตามมณฑล

​ดำรัสว่าไม่ทรงทราบว่าใครเป็นใคร ให้เดินเฃ้ามาเฝ้าทีละคน แล้วสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษ์ กรมพระภาณุพันธุวงษ์วรเดช^๗ ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการออกมาทรงจัดให้เดินถวายตัวออกช่องเก้าอี้หว่างกลางขุนนาง เลี้ยวข้างเก้าอี้ข้างขวามือที่กระทรวงกระลาโหมเฝ้า สมเด็จกรมพระกราบทูลฉลองรายชื่อ มีพระราชดำรัสด้วยตามสมควร

เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๕ ๘ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๐ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลาเช้าโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เสด็จไปทรงจุดเทียนนมัสการ พระสงฆ์ได้รับพระราชทานฉันแล้ว ถวายผ้าจำพรรษาในการนี้ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ พระเจ้าลูกเธอ ได้ถวายกับปิยภันเปนมูลค่าแห่งสงฆิกเสนาสน์เช่นทุกปีมา

วัน ๖ ๙ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระยาจ่าแสนบดีกระทรวงมหาดไทย^๘ นำพระยาสุนทรบุรีศรีพิไชยสงคราม^๙ ผู้ว่าราชการเมืองนครไชยศรี ๑ หลวงอุดมภักดี ผู้ช่วยราชการเมืองสงขลา ๑ กราบถวายบังคมลาออกไปรักษาราชการบ้านเมือง พระราชทานผ้าพรรณนุ่งห่มตามสมควร

แล้วฃุนอักษรสมบัติเสมียนตรา กระทรวงว่าการต่างประเทศ นำนายฉาก^๑๐​มหาดเล็กเวรสิทธิ์ ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ออกไปเล่าเรียนวิชาทำการบาญชี ณ ประเทศยุโรป กลับเข้ามาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท

มีพระราชดำรัสถามนายฉากว่า ออกไปเรียนเมืองไหน นายฉากกราบบังคมทูลว่าเมืองอังกฤษ

แล้วดำรัสถามกรมหมื่นนเรศรว่า^๑๑ ความเรื่องฆ่ากันตายที่ไม่มีโจท ทำไมยังค้างอยู่สองเรื่อง กรมหมื่นนเรศร์กราบบังคมทูลว่าไม่มี จึงดำรัสต่อไปว่าในบาญชีมหาดเล็กเฃามี กรมหมื่นนเรศร์กราบบังคมทูลยืนอยู่ว่าไม่มี แล้วดำรัสถามหม่อมเจ้าฃาวว่า ทำไมจึ่งขาดศาลไม่ใคร่มา มหาดเล็กไปตรวจพบแต่พระยาธรรมสรวิชกับเสมียนสองสามคน หม่อมเจ้าฃาวกราบบังคมทูลว่ามาเสมอ แล้วดำรัสต่อไปว่าบาญชีมหาดเล็กเฃาว่าไม่มาถ้าอย่างนั้นต้องวิวาทกันเอากับมหาดเล็ก

เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๗ ๑๐ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๒ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระสฤษดิ์พจนกร^๑๒ กระทรวงมหาดไทย นำศุภอักษรเมืองนครเชียงใหม่ ๑ บอกพระศักดาพิเดชกรฤทธิ ฃ้าหลวงใหญ่เมืองพระตะบอง ๑ รวม ๒ ฉบับ ขึ้นอ่านกราบบังคมทูล ในศุภอักษรว่ามีตราส่งแฃกกรมการเมืองปหัง ไปไว้เมืองนครเชียงใหม่ ได้รับไว้แล้วแลได้จัดที่พักให้อยู่ตามสมควร

บอกพระศักดาพิเดชกรฤทธิว่า มีตราออกไปให้จัดการซ่อมแซมบ้านเจ้าพระยาอภัยภูเบศรถวายเปนหลวง พระศักดาได้ไปวัดที่แลจัดการซ่อมแซมรักษาต่อไปตามท้องตราแล้ว

จึ่งดำรัสถามกรมหมื่นดำรง^๑๓ว่า อ้ายพวกแฃกขึ้นไปถึงเมืองเชียงใหม่เปนการเรียบร้อยดีฤๅอย่างไร กรมหมื่นดำรงกราบบังคมทูลว่า หลวงคเชนทรามาตย ที่นำพวกแฃกขึ้นไปก็ยังลงมาไม่ถึง ศุภอักษรนี้ก็มาตามทางไปรสนีย์

​แล้วดำรัสถามพระยาเพชพิไชยว่า เปิดศาลฤๅยัง พระยาเพชพิไชยกราบบังคมทูลว่า จะเปิดเวลาพรุ่งนี้

เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๑ ๑๑ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๓ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง ดำรัสกับกรมหมื่นพิทยลาภว่าไฟฟ้าที่จุดอยู่ในพระบรมมหาราชวังมันใช้ไม่ได้ แดง ๆ เหมือนบูชาเทวดา กรมหมื่นพิทยลาภกราบบังคมทูลว่า เวลานี้ต่อสายมากไฟฟ้าจึงเดินไม่เต็มที่ แลอินเชอเนียคนนี้ชำนาญแต่ไฟฟ้าเท่านั้น การอินเชอเนียหาชำนาญไม่ ได้คิดไว้ว่าจะให้พระยามหาโยธาจัดส่งเข้ามาใหม่ จึงดำรัสต่อไปว่า การอินเชอเนียเครื่องจักรไฟฟ้าก็เหมือนกับเครื่องจักรเรือไฟเหมือนกัน หาเอาในนี้ก็ได้ไม่ต้องสั่งออกไปนอก

แล้วโปรดเกล้า ฯ พระราชทานสัญญาบัตร ให้นายจิตรมหาดเล็กเวรสิทธิ์ บุตรพระยามนตรีสุริยวงษ์ (ชุ่ม) เป็นหลวงรำไพพงษ์บริพัฒ มีตำแหน่งราชการในกรมรถไฟขึ้นกระทรวงโยธาธิการ ถือศักดินา ๖๐๐ ให้ขุนรถนาประดับ^๑๔ เป็นหลวงรถนารังสรรค์ จางวางกรมช่างประดับกระจก ถือศักดิ์นา ๕๐๐ ให้หมื่นสะสับลายแก้ว^๑๕ เป็นหลวงรจนาประดับ เจ้ากรมช่างประดับกระจกซ้าย ถือศักดิ์นา ๕๐๐ ให้เลื่อนขุนวิจิตรแว่นฟ้า เปนหลวงวิจิตรแว่นฟ้า เจ้ากรมช่างประดับกระจกขวา ถือศักดิ์นา ๔๐๐ ให้เลื่อนหมื่นจำนงไพจิตร เปนขุนจำนงไพจิตร ปลัดกรมช่างประดับกระจกขวาถือศักดิ์นา ๓๐๐

เวลายามเศษเสด็จขึ้น

​วัน ๒ ๑๒ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลาบ่ายโมงเศษ ทรงรถพระที่นั่งเสด็จไปประทับที่สุนันทาไลย^๑๖ ทอดพระเนตรทั่วแล้ว เสด็จทรงรถพระที่นั่งไปตามถนนพาหุรัด กลับมาประทับรถพระที่นั่งที่น่ายุทธนาธิการ^๑๗ แล้วเสด็จทรงรถแตรมเว^๑๘ ไปจนถึงถนนตกเวลายามเศษ เสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง

วัน ๓ ๑๓ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง โปรดเกล้า ฯ พระราชทานสัญญาบัตรให้หม่อมราชวงษ์ประยูร บุตรหม่อมเจ้าเฃม ในเจ้าฟ้าอิศราพงษ์^๑๙ เปนหม่อมอุดมพงษ์เพ็ญสวัสดิ์ ราชนิกูล ถือศักดิ์นา ๘๐๐

เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๔ ๑๔ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระสฤษพจนกรณ์ กระทรวงมหาดไทย นำบอกพระวิจิตรวรศาสน์^๒๐ ผู้แทนฃ้าหลวงหัวเมืองฝ่ายทเลตวันตก ขึ้นอ่านกราบบังคมทูลฉบับ ๑ ความว่าได้ปฤกษาแลชี้แจงกับพระยาวิเชียรคีรี ผู้สำเร็จราชการเมืองสงขลา ตามข้อบังคับที่จะตั้งด่านอำเภอเสร็จแล้ว

​จึงดำรัสถามกรมหมื่นดำรงว่า พระวิจิตรออกไปเปนการเรียบร้อยดีฤๅอย่างไร กรมหมื่นดำรงกราบบังคมทูลว่าเป็นการเรียบร้อยดี แล้วกรมหมื่นดำรงกราบบังคมทูลต่อไปว่า พระวิจิตรบอกเข้ามาว่าที่เมืองสงขลาผู้ที่จะตัดสินความไม่มี กรรมการตัดสินกันที่เมืองสงขลา ก็ไม่ถูกในกฎหมายคดีความอไร แต่พระวิจิตรไม่สู้จะเข้าใจในกระบวนความก็ยังรู้ว่าไม่ถูก อยากจะขอรับพระราชทานผู้พิพากษาออกไปสักคนหนึ่ง เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๕ ๑๕ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๗ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

ไม่เสด็จออก ไม่มีราชการอไร

วัน ๖ ๑ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมสัปตศก ๑๒๕๗

วันที่ ๒๘ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๒๘ศก ๑๑๔

วันนี้เจ้าพนักงานจัดการสมโภชศิริราชสมบัตร ส่วนทางพระราชอุทิศ พระราชกุศลถวายในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์ ในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย พระสงฆ์ ๗๓ รูป เท่าจำนวนพระชนมพรรษา ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์ มีพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรสนำเปนประธาน พระสงฆ์ ๗๓ รูป มีกำหนดแบ่งเปนสองส่วนๆหนึ่ง ๒๘ รูป เท่ากับพระชนม์พรรษาเมื่อเสด็จดำรงอยู่ในศิริราชสมบัติ อีกส่วนหนึ่ง ๔๕ รูป เท่ากับพระชนม์พรรษา เมื่อยังไม่ได้เถลิงถวัลราชสมบัติปราบดาภิเศก รวมทั้งสองส่วนเปน ๗๓ รูป

เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จออก ทรงทอดผ้าไตร พระสงฆ์ ๗๓ รูปนั้นสดัปกรณ์ ทรงประเคนพัดรองแก่พระสงฆ์ ๒๘ รูป แล้วโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอทรงประเคนต่อไป พระสงฆ์รับไตรแล้วออกมาครองกลับเข้าไปนั่งตามลำดับ แต่พระ​สงฆ์ ๒๘ รูปนั้นไตรแพร พัดตราสำหรับรัชกาลที่ ๑ ปักด้วยดิ้นแลไหมต่างสี ส่วนที่พระสงฆ์ ๔๕ รูปนั้น ไตรผ้าพัดพื้นแพรตามธรรมดา แล้วเสด็จทรงจุดเทียนเครื่องนมัศการ พระสงฆ์ก็เจริญพระพุทธมนต์

แล้วโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญญาบัตร ให้เจ้าราชสัมพันธ์เปนเจ้าอุปราชเมืองนครลำปาง ให้พระยาอุตรการโกศล เปนเจ้าราชภาติกวงษ์ เมืองนครลำปาง ให้นายน้อยบุญฤทธิ เป็นเจ้าสุริยวงษ์ เมืองนครลำปาง ให้พระยาอุปราช เปนพระยาประเทศราชอุตรทิศ เจ้าเมือง ขึ้นเมืองนครลำปาง โปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์ มงกุฎสยามชั้นที่ ๓ มัณฑนาภรณ์แก่เจ้าอุปราชเมืองนครลำปางพร้อมกับสัญญาบัตร

แล้วโปรดเกล้าฯ พระราชทานเหรียญที่รฤกในการสมโภชศิริราชสมบัติ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์^๒๑ แด่พระบรมวงษานุวงษ์แลข้าราชการ

เวลา ๕ ทุ่มเศษ พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์จบ พระสงฆ์ถวายอติเรก ถวายพระพรลา เสด็จพระราชดำเนินเข้าประทับในพระฉาก พอเวลา ๗ ทุ่มเศษ เสด็จสู่ที่สรงมูรธาภิเศก ที่น่าพระที่นั่งราชฤดี ในการจันทรุปราคา ครั้นเสร็จสรงทรงเครื่องแล้ว เสด็จเฃ้ามาประทับในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย โปรดเกล้า ฯ พระราชทานเงินแก่พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงษ์วโรประการ^๒๒ กรมหมื่นสมมตอมรพันธุ์^๒๓ ขุนทิพยไพรพยนต์ ตามที่คำนวนจันทรถูก แล้วพระราชทานโหรพราหมณ์

แล้วโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูรนารถ พระราชทานมหาดเล็ก สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษ์กรมพระภาณุพันธุวงษ์วรเดช แลพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าไชยันตมงคล^๒๔ พระราชทานฃ้าราชการที่มาประจำซองสืบต่อไป

เวลา ๘ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น