- คำนำ
- แจ้งความพิมพ์ครั้งที่ ๒
- กลอนดอกสร้อย ‘รำพึงในป่าช้า’
- กลอนสุภาพ ‘ความรัก’
- กลอนสุภาพ ‘มนุษย์เรา มีดีที่ตรงไหน ?’
- กลอนสุภาพ อธิบาย ‘สนฺตุฏฐี ปรมํ ธนํ’
- กลอนสุภาพ อธิบาย ‘อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ’
- กลอนสุภาพ ‘พ่อแม่รังแกฉัน’
- กลอนสุภาพ ‘หญิงไทย’
- ลิลิตดั้น มาตาปิตุคุณคาถาบรรยาย
- ลิลิตดั้น สดุดีบ้านบางระจัน
- ลิลิตสุภาพ สดุดีพระราชบัญญัติประถมศึกษา
- โคลงดั้นวิวิธมาลี อธิบาย ‘อตฺตาหิ อตฺตโน นาโถ’
- คำกาพย์ เรื่องพระศิวประติมา
- คำฉันท์ สามัคคีบรรยาย
- คำฉันท์ ยอเกียรติชาวนครราชสีมา
- คำฉันท์ เทวธรรมบรรยาย
- คำอธิบายศัพท์
ลิลิตสุภาพ สดุดีพระราชบัญญัติประถมศึกษา
ร่าย
ศรีสิทธิ์พิพิธพิพัฒน์ สยามรัฐรมเยศ พิเศษเกษมพิสัย ไพศาลเกษตรสมา ไพบูลย์มหาสมบัติ ไพจิตรจรัสเจริญจรุง กรุงเทพมหานคร อมรรัตน์โกสินทร์ มหินทรายุธยา กอบป้อมปราการกั้น เขื่อนคูชั้นนอกใน มนเทียรไทยเถือกถ่อง ก่องแก้วเก็จแกมกาญจน์ โอฬารเล่ห์เมืองแมน ส่ำราษฎร์แสนสำราญ พึ่งสมภารทรงภพ พระเดชลบแดนหล้า เฉกสูรย์จ้าแจ่มแสง แรงพระคุณคือธาร มานพระเกียรติยศ ปรากฎไกรเกริกหล้า ต่างเทศทั่วทิศอ้า โอษฐ์ซ้องสดุดี พระนา
โคลง ๔
จักรีพงศ์บพิตรเรื้อง | รามินทร ราชเอย |
ฉัฎฐมนรินทร์ | ร่มเกล้า |
ณ กรุงรัตนโกสิน- | ทรเทพ นครแฮ |
เป็นประมุขสยามเจ้า | เจิดไท้ ทรงธรรม. |
นำสยามข้ามสู่พื้น | ภูมิอารย์ |
ปลุกกมลเพื่อมาน | มนัสเอื้อ |
ชาติศาสน์กษัตริย์ฐาน | ถิ่นเกิด |
รังสฤษฏิ์ลูกเสือเกื้อ | กิจพร้อมเพรียงสรรพ์ |
เป็นเอกบัณฑิตทั้ง | เอกวี- รราชเอย |
ยิ่งพระญาณคัมภี- | รภาพพ้น |
เอกอัจฉริยะศรี | กษัตริย์มิ่ง เมืองแฮ |
เหล่าราษฎร์ภูมิจิตต์ล้น | เลิศด้วยปรีดี. |
โคลง ๓
งามโยธีทุกพรรค์ | ยลยรรยงยิ่งผู้ |
พร้อมสรรพเพื่อต่อสู้ | เศิกให้ห่างหนี |
งามนาวีไวว่อง | ท่องพิทักษ์น่านน้ำ |
กำจัดศัตรูล้ำ | ล่วงเข้าทางชล- มารคนา. |
งามพลอากาศยาน | ชาญหนเวหาสกล้า |
ท่องพิทักษ์ทางฟ้า | เฟื่องด้วยกลรำ- บาญนา |
งามตำรวจผึ่งผาย | รายพิทักาถิ่นท้อง- |
ที่, ดับความขุ่นข้อง | ขัดข้อกฎหมาย ท่านนา. |
งามนิกายเสือป่า | โอ่อ่าเครื่องแบบพร้อม |
ฝึกหัดมนัสนอม | ชีพเอื้ออำรุง ชาตินา. |
งามจรุงจิตต์เหลือ | ลูกเสือสบเหล่าล้วน |
เด็กเด็กฝึกหัดถ้วน- | ถี่ด้วยความขยัน ยิ่งนา. |
โคลง ๔
พลขันธ์เตรียมถี่ถ้วน | ทุกประการ ฉะนี้นา |
งามเงื่อนเทพทวยหาญ | เหิ่มห้าว |
พิทักษ์ซึ่งทิพยสถาน | เทศถิ่น สรวงแฮ |
ลุล่วงเพราะเดชท้าว | ท่านผู้เรืองรณ. |
โคลง ๓
งามพลเรือนร่มเกล้า | มวลอมาตย์ดาษเฝ้า |
ใฝ่เกื้อกิจสนอง คุณแล. | |
งามผองเสวกไท้ | ทั้งราชบริพารใต้- |
ฝ่าเบื้องบาทบงสุ์ ท่านแล. | |
งามพระวงศ์แวดล้อม | งามดุจดวงดาวพร้อม- |
พรั่งล้อมรัชนี- กรแล. | |
งามชีพราหมณ์พรตเรื้อง | พึ่งพระอุปถัมภ์เปลื้อง- |
ปลดร้ายแรงความ- เจริญแล. | |
งามนักเรียนรักรู้ | เรียนเพื่อจักเป็นผู้ |
ใหญ่เบื้องอนา- คตแล. | |
งามประชาแช่มช้อย | ต่างกอบอาชีพน้อย |
ใหญ่แล้วแต่กำ- ลังแล. |
โคลง ๔
บำเทิงทวยราษฎร์เรื้อง | รมย์สราญ ฉะนี้นา |
ด้วยเดชพระสมภาร | ผ่านเกล้า |
ทุกข์สุขพระวิจารณ์ | เจนจบ |
รังสุขรอนโศกเศร้า | สิทธิ์ด้วยปรีชา พระแล. |
ร่าย
กาละเมื่อพุทธศก ตกสองพันสี่ร้อย สร้อยเคยหกสิบสี่ ที่หนึ่งตุลาคม สมเด็จภูบดี มีพระราชโองการ มานสุรสีหนาท ประกาศกฤษฎีกา ตราพระราชบัญญัติ จัดประถมศึกษา ทั่วอาณาจักรสยาม ตามบำรุงดรุณ สืบสกุลชาวไทย ในอนาคตกาล เพื่อไพศาลส่ำราษฎร์ ในศาสตร์ศิลปวิทยา สมเป็นอารยชน เชิดภูวดลแดนสยาม งามเกียรติเกริกไกรกาล นานคู่ดินคู่ฟ้า โอ้! พระคุณท่านอ้า จักอ้างอันใด เทียมนา.
โคลง ๔
ในเมื่อพระมิ่งเจ้า | จอมประชา สยามเอย |
แผ่ประถมศึกษา | สบหล้า |
เฉกพระสุริยา | ทิตย์ส่อง ทวีปแฮ |
ลอดเมฆลบมืดจ้า | แจ่มแจ้งแสงฉัน. |
อัศจรรย์ประจักษ์โอ้! | อานุภาพ พระเอย |
กอบพระการุณย์อาบ | เอิบเกล้า |
ทวยราษฎร์ต่างแปล้ปลาบ | ปลื้มพระ คุณนา |
เซ็งแซ่สรรเสริญเร้า | เร่งซ้องสาธุการ |
ปานพระสัมพุทธเจ้า | จอมมุนี นาถเฮย |
แสดงพระธรรมจักรศรี | สิทธิ์พร้อง |
แก่ปัญจวัคคีย์ | เป็นประ- ถมแฮ |
ไตรโลกบันลือก้อง | กึกด้วยอัศจรรย์. |
อันส่ำสมณะทั้ง | พรหมณา จารย์เฮย |
ทวยเทพมารพรหมอา- | นุภาพเรื้อง |
ใครใครทั่วถิ่นสา | กลโลก |
ไป่อาจคัดค้านเบื้อง | บทไท้บัณฑูร แท้แล. |
ร่าย
ปูนประถมศึกษา ฉะนั้นแล ปรากฏคุณโอฬาร ฉะนั้นแล ธประทานทวยราษฎร์ ฉะนั้นแล กัมปนาทกึกก้อง ฉะนั้นแล ซ้องสรรเสริญอุทโฆษ ฉะนั้นแล โชติช่วงทั่วชาตรี ฉะนั้นแล เพียงรพีส่องภพ ฉะนั้นแล ลบเมฆหมอกคือมาร ฉะนั้นแล อันรำบาญบารมี ฉะนั้นแล ทวีพระคุณ โอภาส ฉะนั้นแล ส่อพระราชการุณย์ ฉะนั้นแล เด่นอดุลแก่ด้าว ชูพระเกียรติยศท้าว เทิดฟ้าเฟื่องขจร ฉะนั้นแล
โคลง ๔
ภูธรพระผู้สฤษฎิ์ | ศึกษา ฉะนี้แล |
บำบัดโฉดเขลาคลา | คลาดพ้น |
โอ้ ! เป็นพระคุณหา | ใดเปรียบ เล่าเอย |
คือพระผู้เลิศล้น | “พระเจ้าศึกษา.” |
รามินทร์พระผู้สฤษฎิ์ | ศึกษา ฉะนี้แล |
คือพระอวยวิทยา | ยิ่งแก้ว |
โอ้! เป็นพระคุณหา | ใดเทียบ เล่าเอย |
คือพระผู้เลิศแล้ว | “พระเจ้าวิทยา” |
ราเมศวร์พระเจ้าสฤษฎิ์ | ศึกษา ฉะนี้แล |
ประสาทอารยธรรม | ทั่วหล้า |
โอ้ ! เป็นพระคุณหา | ใดเท่า เล่าเอย |
คือพระผู้เลิศฟ้า | “พระเจ้าอารยธรรม.” |
โคลง ๓
ชนกบำรุงลูก | ปลูกศึกษาสิ่งรู้ |
พระใช้อื่นไกลผู้ | “พระเจ้าชนกสยาม” ยอดแล |
ครูมีความรักศิษย์ | อวยพิทยายิ่งแก้ว |
พระใช่อื่นไกลแล้ว | “พระผู้ครูสยาม” ยิ่งแล |
ราชมีความรักราษฎร์ | ปกครองชาติร่มด้าว |
พระใช่อื่นไกลท้าว | “พระเจ้าจอมบาล- เมือง” แล. |
โคลง ๔
เจ้าปราณพระโปรดเอื้อ | อุปถัมภ์ |
พระพุทธศาสน์จำ | รัสไซร้ |
พระมนัสหน่วงในธรรม | ทศพิธ เพ็ญแล |
ปรากฎพระนามไท้ | “พระเจ้าทรงธรรม์.” |
โคลง ๒
หนักใดฉันหนักด้าว | คือหนักพระคุณท้าว |
เทียบอ้างอุปมา เหมือนแล. | |
พาลุกาเกลื่อนล้วน | เหลือจักนับเม็ดถ้วน |
เทียบด้วยคุณธรรม ท่านแล. |
โคลง ๔
ขอเดชอำนาจเรื้อง | ไตรรัตน์ |
ขอเดชทวยเทพชัช | วลิตฟ้า |
ขอเดชอดีตกษัตริย์ | สยามราช โพ้นนา |
ขอเดชบุญเจ้าหล้า | พระผู้เพ็ญกุศล. |
ดลพิทักษ์พระเจ้า | จอมธรร มิกเทอญ |
เสวยราชย์มไหศวรรย์ | สวัสดิ์เรื้อง |
สรรพสิ่งอุปัทวัน- | ตรายเริด ร้างเทอญ |
สรรพ์พิพัฒน์เพียบเบื้อง | บาทได้ทวีคูณ. |
พูนพระชนม์ยิ่งร้อย | ขวบปี |
เพิ่มพระฉวีผ่องใส | อย่าเศร้า |
เสริมสุขเกษมศรี | อย่าเสื่อม |
พระพละพระเจ้า | อย่ารู้โรยลง. |
พระประสงค์จงสิทธิ์ได้ | ดังประสงค์ พระเทอญ |
พระชยสิทธิคง | คู่ฟ้า |
พระเกียรติยศยง | อยู่ยั่ง ยืนเทอญ |
พระเดชกะเดื่องหล้า | แหล่งพื้นปฐพี. |
ร่าย
ศรีสิทธิ์รจิตพจน์ ยอพระยศพระบาท ราชรามาธิบดี ศรีไผทไทยเทศ ด้วยเจตนาหน่วงรัก ภักดีดูดดื่มกมล ณยุคลบัวบาท จึงถวายวาทสดุดี พระกรณีย์อำนรรฆ ตามลักษณะปัญญา โดยฐานานุรูป แทนเทียนธูปมาลา ถวายบูชาทรงชัย อยู่ยืนไปชั่วกัลป์ ผลอันนี้จงนำ อำนวยสิริสวัสดิ์ สรรพ์พิพัฒน์มงคล ศุภผลแก่ชาติ สยามราษฎร์ทั่วหล้า สมดั่งคำตูข้า พร่ำพร้องทุกประการ นี้เทอญ.
สำเร็จวันที่เก้า | เดือนก- รกฏเฮย |
สองสี่หกห้าพ. | ศกไซร้ |
นามผู้แต่ง อ. น. | ก. บอก ไว้นา |
บกพร่องแห่งใดได้ | โปรดเอื้ออภัย |