กลอนสุภาพอธิบาย “อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ” “ผู้หมั่นย่อมได้ทรัพย์”

​ข้าเจ้าได้ไขธรรม์สันตุฎฐีฯ เพื่อแนะนำงำสินด้วยยินดี เป็นวิธีกอบการสำราญใจ มีบางท่านค้านว่าพาให้คร้าน มัวเบิกบานทรัพย์เก่าทำเนาใหม่ ไม่ตั้งหน้าหาเติมเพิ่มขึ้นไป เหมือนทำให้เหินห่างทางเจริญ จึงขอสืบอนุสนธิ์นิพนธ์ต่อ เพื่อกันข้อสงสัยเข้าใจเผิน ขยายขยันอันเป็นข้อท่านยอเยิน เป็นทางเดิรดลทรัพย์นับอนันต์ แต่ขอกล่าวแก้กันเรื่องสันโดษ ว่าไร้โทษในทางต่างขยัน เพราะสันโดษเพาะปลูกให้ผูกพัน แต่ในสรรพ์ทรัพย์ผองเป็นของตน กันเขย่งเพ่งปองของผู้อื่น ซึ่งเป็นพื้นทุจริตอนิฏฐผล ให้รู้ใช้รู้งกรู้อดทน บำรุงผลผาสุกทุกเวลา ใช่ท่านจักห้ามปรามความขยัน ซึ่งผิดธรรโมวาทศาสนา อันสอนให้พากเพียรเรียนวิชชา ให้อุตส่าห์กอบกิจเป็นนิจกาล ซึ่งมีข้อคู่กันกับสันโดษ บรรเทาโทษทางให้ฤทัยคร้าน แม้ผู้ใดใฝ่ฝันขยันงาน ทรัพย์ก็เกิดตามการสถานควร เมื่อได้ทรัพย์ก็ต้องมั่นในสันโดษ เพื่อประโยชน์ยั้งจิตต์ไม่ผิด​ผวน ไม่ละโมภเมามัวเครื่องยั่วยวน ตามสำนวนที่นิพนธ์ข้างต้นมา

แต่นี้จักจรรจาแก้ภาษิต “ผู้หมั่นกิจกอบทรัพย์” ตำรับว่า ชั้นต้นขอชักนำธรรมดา แห่งโลกมาหนุนคำข้อจำนรรจ์ ธรรมดาสิ่งที่มีชีวิต สองชะนิดพืชสัตว์ท่านจัดสรร มีหน้าที่เลี้ยงตัวทั่วทุกพรรณ์ ส่วนพืชนั้นเกาะแน่นกับแผ่นดิน แต่ใบรากรู้สูดดูดอาหาร ไม่รู้คลานเคลื่อนออกไปนอกถิ่น แต่สัตว์รู้ไคลคลาเที่ยวหากิน รู้เดิรบินรู้ว่ายตามสายชล บางชะนิดน่าชมสั่งสมเหยื่อ ไว้กินเมื่อ อัตคัดยามขัดสน ไม่ปรากฎเกียจคร้านการเลี้ยงชนม์ ทั่วสากลย์เกิดประจำธรรมดา ส่วนมนุษยแผกสัตว์ดิรัจฉาน รู้คิดอ่านเลี้ยงกายได้หลายท่า รู้บัญญัติจัดทรัพย์นับราคา ทำสินค้าซื้อขายแจกจ่ายกัน รู้สั่งสมทรัพย์สินไว้กินใช้ เมื่อยามไร้เดือดร้อนได้ผ่อนผัน รู้บอกแขกแลกแรงรู้แบ่งปัน ผู้ใดหมั่นมุ่งหาก็ผาสุก ถ้าผู้ใดเกียจคร้านในการหา เมื่อเวลาแสบท้องก็ต้องทุกข์ ต้องพึ่งเขาเอาลูกยอาเข้าจ่อจุก เพราะหิวรุกเร่งตนต้องทนอาย นี่มนุษยดอกจึงได้พึ่งเพื่อน ถ้าเป็นเหมือนนกกาแล้วอย่าหมาย หิวมันใช้ให้ขยันหมั่นตะกาย เช้าก็ร่าย​เร่หาเย็นมารัง หาที่ไหนไม่ต้องย่อขอให้หา ธรรมดาจัดล้อมไว้พร้อมพรั่ง จงยลเยี่ยงนกกาหาลำพัง ไม่ควรนั่งคอยบุญให้จุนเจือ คนได้เปรียบสัตว์มากเลี้ยงปากท้อง เพราะสัตว์ต้องสืบเสาะฉะเพาะเหยื่อ สัตว์กินหญ้าเสาะหญ้าไม่หาเนื้อ ไม่รู้เผื่อผ่อนผันแลกกันกิน คนเราไปได้ทุกท่าอุตส่าห์เถิด เป็นต้องเกิดผลนับเป็นทรัพย์สิน จงบากบั่นหมั่นหาเป็นอาจิณ สั่งสมสินส่วนได้ให้ใหญ่โต เอาอย่างปลวกบวกดินทำถิ่นที่ มันขนทีละเท่าไรได้อักโข เราเก็บทรัพย์นับทวีเพิ่มภีย์โย คงเติบโตดุจกันเป็นมั่นคง ข้อสำคัญมากนั้นคือหมั่นหา เพราะเวลาไม่ตามความประสงค์ บัดเดี๋ยวถึงเดือนปีดังนี้ ตรง ไม่ช้าคงเข้าวัยใกล้ชรา หมดโอกาสพยายามเสาะความสุข เพราะสิ้นยุคยามเหมาะที่เสาะหา กำลังลดถดถอยน้อยปัญญา โรคก็มาเยี่ยมเข้าเป็นเจ้าเรือน ได้แต่นั่งนึกตามเรื่องความเก่า “พุทโธ่! เราเหลวใหลใครจะเหมือน ทิ้งเวลาหาแต่เครื่องแชเชือน จนวัยเลื่อนล่วงมาเข้าตาจน” ชาวเราเอ๋ย! เวลานั้นหายาก มีค่ามากมุ่งใช้ให้ได้ผล สมด้วยภาษิตอ้างไว้ข้างบน ใครหมั่นธนมีมาพาเจริญ สรูปความตามในสอนให้เพียร เมื่อเด็กเรียนอย่าร้างคิดห่างเหิน ได้​วิชชาพาพะยุงให้มุ่งเมิล ทางดำเนิรเลี้ยงกายสบายตน เมื่อเติบใหญ่ใฝ่ฝันขยันหา ทรัพย์จักมาเหมือนอ้างไว้ข้างต้น ใช้เครื่องมือคือวิชชาเสาะหาธน จักสบผลพูนศรีอันดีงาม.

ขอจง หมั่น! หมั่น! หมั่น!! ทั่วกันเถิด คงจักเกิดเศรษฐีทวีหลาม อุปถัมภ์บ้านเมืองให้เรืองนาม ประสพความไพบูลย์พูนสราญ คนมีทรัพย์แก่เฒ่าก็เบาจิตต์ ทรัพย์เปลื้องปลิดทุกข์คลายหลายสถาน เช่นฟันหักใส่ใหม่พอใช้การ เมื่ออยากอ่านหนังสือซื้อแว่นตา เดินไม่ไหวใช้รถหมดลำบาก ถึงโรคมากหาหมอพอรักษา ทั้งหลานลูกผูกใจเวียนไปมา คงหลับตานอนตายสบาย เอย.

----------------------------