- คำนำ
- แจ้งความพิมพ์ครั้งที่ ๒
- กลอนดอกสร้อย ‘รำพึงในป่าช้า’
- กลอนสุภาพ ‘ความรัก’
- กลอนสุภาพ ‘มนุษย์เรา มีดีที่ตรงไหน ?’
- กลอนสุภาพ อธิบาย ‘สนฺตุฏฐี ปรมํ ธนํ’
- กลอนสุภาพ อธิบาย ‘อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ’
- กลอนสุภาพ ‘พ่อแม่รังแกฉัน’
- กลอนสุภาพ ‘หญิงไทย’
- ลิลิตดั้น มาตาปิตุคุณคาถาบรรยาย
- ลิลิตดั้น สดุดีบ้านบางระจัน
- ลิลิตสุภาพ สดุดีพระราชบัญญัติประถมศึกษา
- โคลงดั้นวิวิธมาลี อธิบาย ‘อตฺตาหิ อตฺตโน นาโถ’
- คำกาพย์ เรื่องพระศิวประติมา
- คำฉันท์ สามัคคีบรรยาย
- คำฉันท์ ยอเกียรติชาวนครราชสีมา
- คำฉันท์ เทวธรรมบรรยาย
- คำอธิบายศัพท์
ฉันท์ เทวธรรมบรรยาย
จุณณิยบท คาถาเทวธรรม
| หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา | สกฺกธมฺมสมาหิตา |
| สนฺโต สปฺปุริสา โลเก | เทวธมฺมาติ วุจฺจเร. |
สัททุลลวิกกีฬิต ๑๙
| ตูข้าขออภิวาทพระพุทธะพระประทาน | |
| ธรรมเพื่อประสพศาน- | ติบท |
| ตูข้าขออภิวาทพระธรรมะพระสุคต | |
| สอนสัตว์ขจัดหมด | อธรรม์ |
| ตูข้าขออภิวาทพระสงฆ์สุปฏิบันน์ | |
| สืบพุทธศาสน์อัน | รุจี |
| ตูข้าขออภิวาทชนกและชนนี | |
| ครูกอบพระคุณศรี | วิศิษฏ์ |
| ตูข้าขออภิวาทพระบาทวรนริศร์ | |
| จอมราษฎร์สยามิศ | รศรี |
| ทรงปกเกล้านรไทยอุทัยสุขทวี | |
| พูนเพิ่มพิพัฒน์ปรี- | ดิผล |
| ด้วยเดชแห่งอภิวาทประสาทนกมล | |
| พุทธาธิคุณดล | สวัสดิ์ |
| จงปลดเปลื้องอุปสรรคและสรรพ์ภยพิบัติ | |
| ในการนิพนธ์อรรถ | ประพันธ์ |
| เพื่อบูชาวรคุณพระบาทบรมธรร- | |
| มิกฉัฏฐรามอัน | อุฬาร์ |
| บำรุงราษฎรกอประด้วยพระกรุณา- | |
| คุณทั้งพระเมตตา- | ธิธรรม์ |
| สบคาบคล้ายศุภวารสมภวณพรรษ์ | |
| สิบหก๑ฉนำถวัล- | ยราชย์ |
| เพื่อเป็นมงคลฤกษ์วราศิรประกาศ | |
| เกื้อเกียรติโอภาส | พระองค์ |
----------------------------
ฉะบัง ๑๖
| ข้าขอไขธรรม์บรรจง | บรรยายอรรถองค์ |
| พระทรงพระภาคหากสอน | |
| ถึงข้อมารยาทราษฎร | ผู้ทวยนาคร |
| ควรผ่อนผันประพฤติตาม | |
| เพื่อให้ทวยราษฎรชาติสยาม | ลุธรรม์อันงาม |
| ได้นามว่า ‘อารยชน’ | |
| ขอเชิญ ‘เทวธรรม’ ล้ำผล | เป็นพจน์พิมล |
| ทศพลชินศรีชี้ไข | |
| เพื่อหมู่มนุษย์เวไนย | มีธรรมอำไพ |
| แผกไปจากดิรัจฉาน | |
| กล่าวคือมรรยาทชาติอารย์ | ถือทั่วถิ่นฐาน |
| ไม่ผ่านพ้นไปได้เลย | |
| ตามข้อคาถาเฉลย | สงฆ์สวดแผ่เผย |
| ผู้เคยกับพระจะเห็น | |
| เวลาพระสวดมนตร์เย็น | ลงท้ายไม่เว้น |
| ท่านเป็นต้องสวด ‘เทวธรรม’ | |
| คือว่าคาถาที่นำ | มาจดประจำ |
| เป็นคำคุณจุณณีย์ชี้ไข | |
| ท่านหวังให้ฟังร่ำไป | เพื่อน้อมน้ำใจ |
| เป็นไปตามพุทธพจี | |
| แต่กลายเป็นกิจพิธี | น้อยนักจักมี |
| ผู้ที่ฝักใฝ่ในความ | |
| ขอแปลแต่เค้าเอาตาม | พากย์พจน์สยาม |
| เห็นงามอย่างไรไขขาน | |
| คาถาว่าสั้นบรรหาร | มีสามประการ |
| ควรมานมนัสคัดจำ | |
| ”หนึ่ง-ให้ขวยเกรงบาปกรรม | หนึ่ง-ให้เพียรบำ- |
| เพ็ญธรรมที่ชอบใส่ตน | |
| หนึ่ง-ให้รำงับอกุศล | ซึ่งกลั้วกมล |
| ให้พ้นสันดานผ่านไป | |
| อันว่าบุทคลผู้ใด | ประพฤติดังไข |
| นับได้ว่ามี ‘เทวธรรม’” | |
| แผกชนกลดิรัจฉานอัน | ป่าเถื่อนเลื่อนชั้น |
| สู่สัญชาติอารย์ปานสรวง | |
| เราพุทธสาวกปวง | ควรตั้งฝังดวง |
| จิตต์หน่วงน้อมนบอบรม | |
| เพื่อสมเกียรติชาติศาสน์สม- | ที่ได้อุตดม- |
| ราชสมบูรณ์ลักษณ์อุฬาร | |
| ต่อนี้ข้าขอต่อสาร | สาธกนิทาน |
| อาจารย์ท่านปลูกผูกพัน | |
| เพื่อหวังฝั่งธรรมสำคัญ | ซึ่งนิยมกัน |
| ในชั้นโบราณท่านสอน | |
| แต่ขอย่อสั้นบั่นรอน | เลือกคัดตัดตอน |
| ผันผ่อนพอเข้าเค้าความ |
อินทรวิเชียร ๑๑
| ปางพุทธบพิตร | พระสถิต ณ อาราม |
| เรียก ‘เชตวัน’ นาม | พระวิหารณเขตต์ ‘สา |
| วัตถี’ นครใหญ่ | ณ สมัยบุราณมา |
| เขตต์ราชอาณา | ชนบทโกสล |
| มีท่านกุฎุมพี | สุขศรีพิพัฒน์ผล |
| ภรรยามลายชน- | ม ระทดสลดใจ |
| จึงบรรพชาน้อม | มนะพร้อมประพฤติใน |
| ศรีศาสนาไท | วระทศพลญาณ |
| เธอมีอเนกภัณ- | ฑ อนันต์บริกขาร |
| นุ่งห่มมิซ้ำนาน | ณ ทิวาและราตรี |
| ทรายถึงพระสัมพุท- | ธพิสุทธชินศรี |
| ตรัสเรียกกุฎุมพี | นวภิกษุทรงสอน |
| เพื่อให้ละอวดโอ่ | และละโลภขาดรอน |
| ฝ่ายภิกษุเคืองค้อน | พระสุคตและหมดอาย |
| เปลื้องผ้ามิคลุมอง- | ค สะบงแหละติดกาย |
| ในที่ประชุมหมาย | จะประชดพระศาสดา |
| ทรงตรัสประโลมใจ | อุปไมยนิทานสา- |
| ธกเรื่องอดีตชา | ดกเทียบแถลงธรรม์ |
| “โอ้ ! ภิกษุผู้หมาย | ‘หิริ’ อาย ณ บาปสรรพ์ |
| ‘โอตตัปปะ’ หวาดหวั่น | มนะเกรง ณ บาปผอง |
| ไป่ควรจะดาลโกรธ | ทุรโทษมิตรึกตรอง |
| ทิ้งธรรมะเคยครอง | และประพฤติทุราจาร |
| ท่านหา ‘หิโรตตัป- | ปะ จะนับประมาณนาน |
| สิบสองฉนำกาล | ณ อดีตชาติมา |
| บัดนี้ประพฤติพรต | ณ สุคตศาสนา |
| ควรกอประจรรยา | มุนินาถประศาสน์สาร |
| ควรครอง ‘หิโรตตัป- | ปะ’ ระงับทุราจาร |
| เพื่อสมเกษมศานติ์ | ดุจมุ่งณเดิมที” |
| ฝ่ายภิกษุฟังฟัง | มนคลั่งก็คืนดี |
| ขวยใจก็หยิบจี- | วรครองเสงี่ยมตน |
| จึงภิกษุทั้งนั้น | อภิวันท์พระทศพล |
| ทูลเพื่อแสดงสน- | ธิปวัตติ์อดีตกาล |
สุรางคนาง ๒๘
| พระพุทธ์นายก | |
| เทศนาชาดก | สาธกนิทาน |
| โพธิสัตว์อัน | สืบขันธ์สันดาน |
| ในครรภ์นงคราญ | มารดาเทวี |
| ผู้แก้วกัลยา | |
| จอมราษฎร์ราชา | พาราณสี |
| นาม ‘มหิสสาส’ | ราชบุตรหัวปี |
| พระน้องนามมี | ศรี ‘จันทกุมาร’ |
| มิช้าชนนี | |
| ดับชีพรีบหนี | สามีภูบาล |
| ทรงตั้งมหิษี | แทนที่นงคราญ |
| เกิดพระกุมาร | โปรดปรานหนักหนา |
| ทรงนามขนาน | |
| สุริยกุมาร | ปานเนตรราชา |
| พระประทานพร | ก่อนนึกตรึกตรา |
| จึงพระมารดา | ขอราไชศวรรย์” |
| ให้โอรสนาง | |
| เหลือตรัสขัดขวาง | หมดทางบิดผัน |
| จำสละรัชช์ | ตามตรัสทรงธรรม์ |
| ส่งสองบุตรนั้น | ดั้นเต้าเนาไพร |
| ทรงสั่งโอรส | |
| เมื่อพ่อสวรรคต | หมดพรพ่อไซรื |
| เจ้าจงกลับหลัง | มายังกรุงไกร |
| ครอบครองเวียงชัย | สืบไอศวรรย์ |
| ฝ่ายสองโอรส | |
| ลาองค์ทรงยศ | บทจรตามกัน |
| มาพบพระน้อง | ร่ำร้องใฝ่ฝัน |
| ขอจรจรัล | ผันเต้าตามไป |
| เหลือห้ามปรามน้อง | |
| ครวญคร่ำร่ำร้อง | จำต้องตามใจ |
| ยอมให้ผายผัน | พากันครรไล |
| จากปราสาทชัย | หมายไปอรัญ |
| เดิรตัดลัดทุ่ง | |
| ล่วงฐานย่านกรุง | ต่างมุ่งผายผัน |
| เข้าในไพรกว้าง | แรมค้างในวัน |
| ลุสระมหันต์ | ชวนกันพักกาย |
| ใต้ร่มรุกขชาติ | |
| มีเทินเนินลาด | เป็นอาสน์สบาย |
| จึงโพธิสัตว์ | ตรัสแก่น้องชาย |
| สุริยะเพื่อผาย | ผันสู่สระศรี |
| “แน่ ! น้องสุริยะ | |
| จงจู่สู่สระ | ชำระอินทรีย์ |
| ครั้นเสร็จเด็ดใบ | บัวใส่วารี |
| มาฝากสองพี่ | ขมันขมีหน่อยรา” |
| สุริยกุมาร | |
| ได้ฟังสั่งสาร | ลยลานรรีบมา |
| เดิรด้นจนปะ | เห็นสระโศภา |
| มีบัวนานา | วารีเย็นใส |
| ผลัดผ้าคลาลง | |
| ชำระสระสรง | ทรงดื่มปลื้มใจ |
| เที่ยวหักฝักบัว | มามั่วสุมไว้ |
| ครั้นเสร็จเด็ดใบ | บัวใคร่ใส่ชล |
| สระนี้มียักษ์ | |
| เสื้อน้ำสำนัก | รักษาวังวน |
| ได้พรเวสสวัณ | กินบรรดาคน |
| ผู้ลงสรงชล | มืดมน “เทวธรรม์” |
| ครั้นสบพบพาน | |
| สุริยกุมาร | สรงสนานอยู่นั้น |
| เสแสร้งแปลงตน | เป็นคนฉับพลัน |
| กล่าวถาม ‘เทวธรรม์’ | นั้นคือสิ่งไร ? |
| สุริยกุมาร | |
| ไร้ตริวิจารณ์ | ขานตอบทันใด |
| ว่า ‘เทวธรรม์’ | คือจันทร์สูรย์ไซร้ |
| ยักษ์นั่งฟังไข | เห็นไม่ถูกตรง |
| อิ่มใจได้อา- | |
| หารอันโอชา | โลดคว้าพระองค์ |
| “ดูก่อนมนุษย์ | บริสุทธิ์เชื้อวงศ์ |
| แต่ใจไม่ยง | คงอันธพาล |
| เราไซร้ได้พร | |
| ใครหมดบทจร | พักผ่อนในย่าน |
| สระศรีนี้จัก | เป็นภักษาหาร |
| เว้นเหล่าเผ่าอารย์ | เชี่ยวชาญ ‘เทวธรรม์’ |
| เสียดายกายไย | |
| คนปานท่านไซร้ | ไร้ผลทั้งนั้น |
| ให้เราเข้าปาก | ผลมากอนันต์” |
| พลางคร่าห์พาผัน | สู่ครรภ์คูหา |
อินทรวงศ์ ๑๒
| ฝ่ายโพธิสัตว์คอย | มนะพลอยระอิดระอา |
| ห่วงน้องพระปองหา | หฤทัยพะวักพะวน |
| สงสัยจะไผล้เผล | จรเตร่ระเหระหน |
| เที่ยวหาสระเวียนวน | บมิพบตลบตะแลง |
| ให้น้องกุมารจันทร์ | จรผันเสาะสืบแสวง |
| ด้วยในพระทัยแคลง | ภยน้องจะพ้องจะพาน |
| ฝ่ายว่ากุมารจันทร์ | จรดั้นละลนละลาน |
| ไม่ช้าก็ถึงย่าน | สระก็ค้นทุรนทุราย |
| ลงดื่มอุทกล้าง | มุขสร่างกระวนกระวาย |
| ถูกยักษ์ถามทาย | ณพระ ‘เทวธรรม์’ กะเธอ |
| ตอบ “เทวธรรมนี้ | ทิศสี่แหละถูกละเกลอ” |
| ยักษ์ออกอุทาน เฮอ ! | และสลดระทดระทวย |
| “ใจท่านมิสมกาย | และมิหมายจะเขินจะขวย |
| อยู่ไปก็ไม่อวย | คุณแก่ประชานิกาย |
| สิ้นชนม์สกนธ์เน่า | คุณเปล่ากระจัดกระจาย |
| มอบร่างกะเราตาย | ขณะนี้สิมีกุศล |
| พลางจับพระจันทร์จู่ | จรสู่ณครรภะตน |
| ขังร่วมพระน้องกล | ปศุสัตว์จะกัดจะกิน |
| บ้างโพธิสัตว์ตั้ง | มนะหวังจะรู้ระบิล |
| คอยคอยละห้อยจิน- | ตนะแคลงระแวงพระทัย |
| จึงต้อมเสด็จมา | ลุสระน่าฉงนกระไร |
| เห็นรอยพระน้องไป | ณ สระนี้มิเห็นพระกาย |
| ทราบด้วยพระปัญญา | อนุชาลุอันตราย |
| ยั้งองค์มิทรงผาย | จรสู่สระสรงสนาน |
| รากษสสะกดใจ | เพราะจะให้ประเวศน์ณย่าน |
| คอยท่าก็ช้านาน | บมิเห็น ธ ล่วงถลำ |
| แปลงเป็นมนุษย์ไคล | จรใกล้และกล่าวแนะนำ |
| “ท่านยากและตรากตรำ | ณ พนัสระหกระเหิน |
| โน่นแน่สระบัวใหญ่ | จรไปสนานสิเชิญ |
| ดื่มน้ำและว่ายเพลิน | มนะชมปทุมอนนต์” |
| ฝ่ายโพธิสัตว์ทราบ | บมิอายเพราะแจ้งณกล |
| รู้ว่ามิใช่คน | ก็ประภาษขมีขมัน |
| “ท่านหรือนะคือยัก- | ษ พิทักษ์ ณ ถิ่นอรัญ |
| จับกุมพระน้องอัน | จรมาจะทำอะไร ?” |
| ยักษ์รับพระวาจา | บมิกล้าเถลไถล |
| แล้วเลยเฉลยไข | กรณีย์มิปิดมิบัง |
| ทราบเรื่องก็บรรหาร | “ผิวท่านประสงค์จะฟัง |
| ซึ่ง ‘เทวธรรม’ ตั้ง | สติเถิดจะขานจะไข” |
| ยักษ์ฟังก็ปลื้มปรี- | ดิฤดีและเชิญคระไล |
| อาบดื่มอุทกใน | สระระงับกระวนกระวาย |
| เสร็จเชิญประทับอา | สนะผา ณ พฤกษฉาย |
| จึงโพธิสัตว์ผาย | พจนารถ ณ ‘เทวธรรม์’ |
| เป็นบาทพระคาถา | ดุจจ่า ณ ต้นประพันธ์ |
| ยักษ์ฟังเกษมสันต์ | ณ พระธรรมเทศนา. |
ภุชงคประชาต ๑๒
| กมลกอประชื่นบาน | ฤดีซ่านประกาศสา- |
| ธุการศัพท์มินับครา | แถลงซ้ำมิหนำใจ |
| “กระแส ‘เทวธรรม’ นี้ | ขยมมีกมลใฝ่ |
| ทวาทศพรรษ์ได้ | ประจักษ์ฟัง ณ ครั้งนี้ |
| มนุษย์เอ๋ยไฉนขาด | สุมรรยาทประเสริฐศรี |
| ผิไร้ ‘เทวธรรม’ มี | สกนธ์เป็นมนุษย์ไย |
| กนิษฐ์ท่านมิรู้ ‘เท | ธรรม’ เล่หสัตว์ไพร |
| ก็สมกับจะจับไป | กระทำเป็นสะเบียงเรา |
| ขยมปรีดิเลื่อมใส | จะคืนให้กนิษฐ์เจ้า |
| จะชอบใครก็เลือกเอา | เถอะคนหนึ่งจะยอมปล่อย” |
| บรมโพธิสัตว์ต้อง | ประสงค์น้องกนิษฐ์น้อย |
| และยักษ์ได้สดับถ้อ | ประภาษเพ้ยเฉลยไข |
| แน่ะ ! ท่านปราชญ์ฉลาดเล่ห์ | แถลง ‘เทวธรรม’ ไพ |
| เราะแต่ปากมิอยากใฝ่ | ประพฤติ ‘เทวธรรม’ เลย |
| มนุษย์ควรจะถือา- | ยุแก่กว่าสิท่านเอ๋ย ! |
| กนิษฐ์รองสิเฉยเมย | มิช่วย, ช่วยกนิษฐ์น้อย |
| พระองค์โพธิสัตว์ตรัส | เฉลยอรรถสนองถ้อย |
| กะยักษ์ผู้ประสงค์คอย | สดับข้อระแวงใจ. |
วสันตดิลก ๑๔
| “ตูนี้มิมีกมลเปร | สละ ‘เทวธรรม’ ไป |
| แม้นทราบปวัตต์ประถมไซร้ | ก็จะทราบระแสธรรม์” |
| เราร่วมพระราชชนนี | มหิษีพระราชัน |
| กับน้องพระนามกรจัน- | ทกุมาระภักดี |
| สิ้นบุญพระแม่ก็พระชนก | ธก็ยกพระเทวี |
| อื่นเป็นพระราชมหิษี | ธประสูติพระน้องชาย |
| คือน้องกุมารสุริยะองค์ | บิตุรงค์ประสงค์หมาย |
| มอบรัชชะตามพรธผาย | พจนารถกะมารดา |
| ให้เราและน้องจรปเวศน์ | วนเขตต์สถิตป่า |
| ฝ่ายน้องกุมารสุริยะอา- | ลยเราและเฝ้าตาม |
| เราแสนจะหนักอุระระลวง | มนะห่วงพยายาม |
| ป้องกันประชานิกรหยาม | ครหามิคลาคลาย |
| ทั้งเพื่อพิทักษ์พระประสงค์ | บิตุรงค์ธจงหมาย |
| ชีพเราและจันทร์ผิวมลาย | ก็มิสู้จะเป็นไร |
| แม้นเราจะคืนนครเรา | และจะเล่าแถลงไข |
| “ยักษ์กินกุมารสุริยะ” ใคร | น๋ะจะเชื่อณวาจา |
| “เชิญจงวิจารณคดี | ดุจชี้เฉลยมา |
| เรานี้และมีกมลสา- | ธุประพฤติณสัทธรรม” |
| ฝ่ายยักษ์สดับพระพจนารถ | ก็ประสาทณถ้อยคำ |
| จรสู่ชลาลัยและนำ | พระกุมาระสององค์ |
| มาคืนถวายฉะเพาะพระพักตร์ | บริรักษ์พระบาทบงสุ์ |
| เชิญเนาณมณฑลสระปลง | มนะกอประอารี |
| องค์โพธิสัตว์และพระกนิษฐ์ | ก็สถิตสวัสดี |
| สอนยักษ์ณเบญจวรศี- | ลประพฤตินิรันดร์กาล |
| ตราบเท่าพระราชบิตุรง- | คธทรงมลายปราณ |
| จึงกลับประเวศน์นครผ่าน | สิริราชมไหศวรรย์ |
| ตั้งน้องพระจันทร ณ มหา | อุปราชฐานันดร์ |
| ตั้งน้องกุมารสุริยะอัน | จรตามณที่เป็น |
| เสนาบดีอดุลศักดิ์ | ทะนุยักษเพื่อนเข็ญ |
| ให้บรรลุเกียรติคุณเพ็ญ | ยศลาภอเนกนอง |
| ทรงกอบพระราชกรุณา | ณประชานิกรผอง |
| ให้น้อมมนัสนิยมปอง | ปฏิบัติ ณ สัทธรรม. |
----------------------------
ฉะบัง ๑๖
| เมื่อพระพุทธองค์ทรงสำ- | แดงอรรถตรัสนำ |
| บุรพกรรมก่อนเก่าเล่าไข | |
| “อันยักษ์กักขฬะยังใฝ่ | เสาะธรรมอำไพ |
| และใคร่ถือธรรมอำพาน | |
| ไฉนมนุษย์บุทคล | ซ้ำผนวชตน |
| ปานกลท่านไซร้ไร้อาย | |
| เปลื้องปลดจีวรล่อนกาย | จิตต์โกรธโหดร้าย |
| จักหมายมุ่งผลกลใด | |
| อันผู้เสาะธรรมอำไพ | ควรอบรมใจ |
| ห่างไกลทุจริตมิจฉา | |
| อันการเปลือยปลดงดผ้า | ไว้ผมชฎา |
| หรือว่าคลุกเกลือกเปือกตม | |
| งดกินนอนดินหมักหมม | กายด้วยโสมม |
| ยืนงมกระเหย่งเพ่งธรรม์ | |
| ล้วนกิจผิดพรหมจรรย์ | ไม่ยังสัตวสรรพ์ |
| ให้บรรลุผลกลหมาย | |
| จบตรัสสัทธรรม์บรรยาย | ภิกษุทั้งหลาย |
| ต่างถวายศัพท์สาธุการ | |
| ย่อเรื่อง ‘เทวธรรม’ ตำนาน | เพื่อเป็นสะพาน |
| ทราบสารซึ้งในใจความ | |
| เชิญปราชญ์ตริตรึกนึกตาม | ซึ่งอรรถอันงาม |
| ทั้งสามข้อเทวธรรม | |
| จักเห็นเป็นธรรม์อันจำ- | เป็นจักต้องบำ- |
| เพ็ญสำหรับราษฎร์ชาติอารย์. |
หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา
| ข้อต้นฝึกฝนสันดาน | ให้ขวยเกรงการ |
| ทางพาลทุจริตผิดผัน | |
| ยั้งใจประพฤติยึดธรรม์ | ตั้งอยู่ในมรร- |
| ยาทอันสุภาพอำไพ | |
| อันว่าความคิดจิตต์ใจ | ส่ำสัตว์ใดใด |
| ตรงไปตามจิตต์คิดหมาย | |
| อยากกินก็กินสิ้นอาย | อยากสมพาสผาย |
| ผันกรายกรีดเข้าเคล้าคลึง | |
| ยามโกรธโลดตามความขึ้ง | ไป่คิดคำนึง |
| นึกถึงผิดพ้องคลองธรรม์ | |
| นี้เป็นธรรมดาสามัญ | แห่งสัตว์ทุกพรรณ์ |
| ไม่ฝันใฝ่ธรรมอำพน | |
| มนุษย์สันดานปานกล | กล่าวนี้พึงยล |
| ไม่พ้นภูมิดิรัจฉาน | |
| ดังยักษ์ไขในนิทาน | ข้างต้นย่นขาน |
| ช่วยการเห็นคุณหนุนนำ | |
| ใน “หิโรตตัปปะ” ธรรม | ควรถือประจำ |
| ชาติส่ำมนุษย์แน่นอน. |
----------------------------
อินทรวิเชียร ๑๑
สุกฺกธมฺมสมาหิตา
| ข้อสอง, แสวงกิจ | สุจริตนิรันดร |
| เพื่อให้นิกรนร | ประลุสุขเกษมศานติ์ |
| คือใฝ่ณกิจกอบ | คุณชอบนิรันดร์กาล |
| ทางโลกและธรรมมาน | มนะใฝ่พิพัฒน์ผล |
| อันสัตว์ดิรัจฉาน | บมิมานกมลชวน |
| ขวายเพิ่มพิพัฒน์ตน | แหละขยับเจริญเชาวน์ |
| รังนกกระจายสร้าง | ขณะปางอดีตเอา |
| เทียบกันกะรังเนา | ขณะนี้มิผิดผัน |
| ความประพฤติสัตว์ | ปฏิบัติ ณ กัปป์กัลป |
| อย่างใดก็อย่างนั้น | บมิมีทวีผล |
| ฝ่ายว่ามนุษย์เรา | มนะเฝ้าประพฤติตน |
| ดำเนิรเจริญพ้น | คติสัตว์ดิรัจฉาน |
สนฺโต สปฺปุริสา โลเก
| ข้อสามประคองตั้ง | สติยั้ง ณ ทางพาล |
| คอยหักปหานราน | บมิให้ประจำตน |
| ส่ำสัตว์ดิรัจฉาน | บมิมานมนัสยล |
| สังเกต ณ เหตุผล | ดุจหมู่มนุษย์เรา |
| ฉันใดจะรู้ใฝ่ | มนะใคร่จะบรรเทา |
| บาปได้, เพราะไร้เข้า | วนะนึกคะนึงการณ์ |
| จึง ‘เทวธรรม’ นี้ | บมิมี ณ สันดาน |
| แห่งสัตว์ดิรัจฉาน | ดุจพรรณนามา. |
เทวธมฺมา ติ วุจฺจเร
| สามนี้มนุษย์ใด | มนะใฝ่แสวงหา |
| บำเพ็ญ ณ อาตมา | ปฏิบัตติครบครัน |
| ปราชญ์ชมนิยมนับ | นรสัปบุรุษอัน |
| มี ‘เทวธรรม’ ชั้น | นรอารย์ณโลกแล |
| นี้ข้อประสงค์บัณ- | ฑิตสรรวิธีแผ่- |
| เผยกรรมมนุษย์แท้ | กะมนุษย์ผะดุงฐาน |
| ไม่ให้ประพฤติทาง | คติอย่างดิรัจฉาน |
| เพื่อให้ประพฤติอาร- | ย นิยมประจำตน. |
มานวก ๘
| ควรนรผอง | ปองวรธรรม |
| ปลื้มมนะบำ | เพ็ญ ณ กุศล |
| สมนิติของ | ผองนรชน |
| เพิ่มวรผล | เพื่อนรผอง |
| เราปฏิสนธิ์ | ดลนรชาติ |
| ควรทะนุอาตม์ | มุ่งมนะปอง |
| ในคติธรรม | ส่ำนรครอง |
| สมคติคลอง | ผองนรอารย์ |
| เราคณะไทย | ได้วรลาภ |
| ปลื้มมนะอาบ | ปรีดิสราญ |
| มีวรราช | ปราชญ์วรญาณ |
| ทรงคุณสาร | สอนคติสรรพ์ |
| เปรียบพระชนก | ปกศิรเกล้า |
| นำนรเต้า | สู่คติธรรม์ |
| เทียมปรเทศ | เขตตมหันต์ |
| คุณพระอนันต์ | แก่นรไทย |
| ทรงอุปถัมภ์ | นำชินศาสน์ |
| บรรลุวิลาส | วุฑฒิวิไล |
| ทรงคุณธรรม | ล้ำภพตรัย |
| ควรนรไทย | ใฝ่ปฏิการ |
| คือปฏิบัติ | ดัดมนะตน |
| ตามพระยุบล | ทรงบริหาร |
| ตั้งมนะภักดิ์ | รักบทมาลย์ |
| ยอมสละปราณ | เป็นพลีกรรม. |
สัทธรา ๒๑
| จองพจน์ใน ‘เทวธรรม’ นำ | พระชินพจนบำ- |
| บวงพระคุณธรรม พระจอมปราณ | |
| นับว่าสิ้นเสร็จกระแสสาร | ประดุจสุรภิมาลย์ |
| กรองมิชำนาญ มิน่าดู | |
| แต่ยังคงคันธรสชู | มนะ คณะ นร, ตรุ |
| ธรรมบรมครู ประภาษไข | |
| ด้วยผลแห่งจิตต์ประสาทใน | พระคุณรตนตรัย |
| ขอพระจอมไทย เกษมศานติ์ | |
| ขอทวยไทยทั่วทวีอารย์ | ลุบรมสุขมาน |
| ‘เทวธรรม’ ปาน ภะเทพเทอญ. |
----------------------------
-
๑. แต่งเพื่อพิมพ์ในการพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา ปีที่ ๑๖ แห่งรัชชกาลที่หก แต่เผอิญพระองค์เสด็จสวรรคตเสียก่อน. ↩
