วันที่ ๑๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๑ น

​บ้านปลายเนอน คลองเตอย

วันที่ ๑๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๑

กราบทูล กรมพระดำรงราชานุภาพ ทราบฝ่าพระบาท

ร่างตำนานวังน่า ซึ่งโปรดประทานมาให้ตรวจนั้น ได้อ่านตรวจแล้ว รเบียบความเหนว่าดีตลอด แลทางพงษาวดารก็ดูไม่มีตำนิ เว้นแต่ทางวินิจฉัยคำ “วังน่า” เท่านั้น ความที่อนุมานดูอยู่ข้างจะขลุกขลัก ความเหนเกิดขึ้นแก่เกล้ากระหม่อมมีดั่งจะกราบทูลต่อไปนี้

คำว่า “วัง” ฤๅ “ฝ่าย” นั้น เปนแต่คำประกอบ คำหลักอยู่ที่ “น่า” “หลวง” แล “หลัง” เหนว่ามาจากชื่อกองทัพแลแม่ทัพ คือวังน่าเปนตำแหน่งแม่ทัพน่าของประเทศ วังหลวงเปนแม่ทัพหลวงของประเทศ วังหลังเปนแม่ทัพหลังของประเทศ การตั้งทัพนั้น ทัพน่าก็ต้องตั้งน่าต้านสตรู ทัพหลวงตั้งกลาง ทัพหลังตั้งรวังหลัง การตั้งวังในพระนครก็ตั้งตามแผนตั้งกองทัพนั้นเอง ด้านไหนเปนที่หมิ่นแก่สตรูก็ตั้งวังน่าลงตรงนั้น ตามน่าที่รับน่าศึก ไม่ใช่บังเอิญพลัดไปอยู่น่าโดยมิได้เจตนา ถ้าหากเปนการมิได้เจตนาจะตั้งอย่างกองทัพแล้ว วังหลวงน่าจะเรียกว่าวังกลางมากกว่าวังหลวง คำ “ฝ่ายน่า” ตรงกับแม่ทัพน่า “วังน่า” ตรงกับที่ตั้งทัพน่า ความเหนประการนี้ จะได้ขัดกับพระดำริห์ที่ทรงเรียบเรียงไว้แล้วหามิได้ เปนแต่เสริมให้ความอนุมาณกว้างออกไป จะเปนพม่าลาวไทใครตั้งเปนแบบขึ้นก่อน แล้วเอาอย่างกันต่อไปก็ดี คงจะตั้งด้วยหลักอย่างนี้ จะเปนความเหนที่เฃ้าทางฤๅไม่ ทูลถวายเพื่อทรงพระดำริห์

ในที่สุดตอนมีลายพระหัถจดต่อไว้ ว่ากรุงธนไม่มีวังน่า ทำให้สดุดใจนึกขึ้นมาได้ ว่าในพระราชวิจารณมีเรียกเจ้าหอน่า ไปถูกเฃ้ากับคำเรียกวังน่าฃ้างลาว เจ้าหอน่าในพระราชวิจารณจะเปนใครก็ยังมืดมัว แต่ดูรัวเตมที เหนจะไม่เกี่ยวกับที่จะมีความหมายว่าเปนวังน่า

ได้ถวายต้นร่างคืนมาแล้ว

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรส