วันที่ ๑๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๖๑ ดร

​วันที่ ๑๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๖๑

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

หม่อมฉันมาอยู่บ้านแป้ง ตรวจหนังสืออยู่ ๒ เรื่อง ซึ่งคิดว่าจะเลือกให้เขาพิมพ์ ในงานศพพระเจ้านครเมืองน่าน คือ มหาชาติสำนวนเก่า แต่งในมณฑลภาคพายัพ หม่อมฉันคิดจะเรียกชื่อว่ามหาชาตคำเฉียง เรื่อง ๑ พงษาวดารเมืองน่าน พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช ใช้แต่งไว้เรียกชื่อว่าเรื่องราชวงษ์สรรพกรณ์ เรื่อง ๑ จดหมายฉบับนี้ จะทูลแต่เฉภาะสักศัพท์ ๑ ซึ่งพบใช้มากในหนังสือ ๒ เรื่องนั้น คือ ศัพท์ว่า “เมื่อนั้น” ใช้ในความเรียง เวลาขึ้นข้อความใหม่ มักจะขึ้นว่า เมื่อนั้น ทุกแห่ง หนังสือมหาชาตความนี้ มีศักราชที่ตัวคัมภีร์ว่าจารย์ครั้งกรุงเก่า เห็นได้ว่าลักษณที่ใช้คำเมื่อนั้น เขาใช้มาแต่โบราณแล้ว จึงเกิดความคิดเห็นขึ้นว่า แบบนี้จะเปนต้นของ เมื่อนั้น บัดนั้น ครานั้น ที่ข้างใต้เอามาใช้ในบทลครและเสภา อนุโลมตามแบบเรียงหนังสือข้างเหนือ คิดต่อไปอีก ว่าข้างเหนือเอาแบบใช้คำเมื่อนั้นมาแต่ไหน เห็นว่า ทำนองจะมาแต่แปลหนังสือภาษามคธ ซึ่งมักขึ้นว่าอะฐะ ข้างใต้เราแปลว่าที่นั้น เห็นว่าเรื่องมันจะมาอย่างนี้เอง จึงทูลมาให้ทรงวินิจฉัย

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด