เรื่อง ตั้งนายมหมัดแฉรีศเป็นขุนทวีปวิวิธการ

มีพระบรมราชโองการดำรัสว่า นายมหมัดแฉรีศ แขกเทศ เป็นคนรู้ภาษาอังกฤษ เขียนอ่านอังกฤษได้ ได้มารับประฏิบัติพระยาไทรยบุรีในที่ล่ามอังกฤษมาช้านาน เป็นล่ามตามภาษาอังกฤษเมื่อเดือนเก้าปีมแมเอกศก พระยาไทรยบุรีได้ภามาด้วยที่เมืองนคร จึงได้พบปะคุ้นเคยรู้จัก เพราะได้รับเจรจาปราไศรยกับพวกแขกมลายูที่ไม่รู้ภาษาไทยครั้งหนึ่งแล้ว นายมหมัดแฉรีศกลับออกไปอยู่ที่เกาะหมาก ก็ได้ส่งสมุดต่างๆ เข้ามาหลายครั้ง มีความชอบอยู่ ครั้นมาในปีวอก โทศก นายมหมัดแฉรีศ ก็ได้เข้ามากับพระยาไทรยบุรีใช้เป็นล่ามคุ้นเคยอีก เพราะฉนั้นนายมหมัดแฉรีศควรจะได้รับบันดาศักดิ์แต่งตั้งไปแต่กรุงเทพฯ นี้อย่างใดอย่างหนึ่งให้สมควรแก่ความชอบแลคุ้นเคยฯ

เมื่อคำนึงถึงการที่ล่วงแล้วมาแต่หลังครั้งเจ้าพระยานครศรีธรรมราชคนเก่า ซึ่งเป็นบิดาเจ้าพระยานครศรีธรรมราชในกาลประจุบันนี้ เจ้าพระยาได้ขอตั้งจีนบาบากกฉายชาวเมืองเกาะหมาก เปนพระสาครพานิช คนหนึ่ง ตั้งจีนบาบาล่องถี่น้องจีนบาบากกฉาย เป็นหลวงบำรุงพานิช คนหนึ่ง ให้อยู่ที่เมืองเกาะหมาก เป็นพนักงานคอยสืบราชการเมืองพม่าบอกส่งเข้ามา เพราะเวลานั้นแผ่นดินเมืองมอญพม่าตั้งแต่แม่น้ำสตล้วนไปฝั่งตวันตกยังหาเป็นของอังกฤษไม่ แลพม่าชาวย่างกุ้ง ชาวปาซิมไปมาค้าขายอยู่ที่เมืองเกาะหมากเนืองๆ มิได้ขาด แลเมืองเกาะหมากนั้นเล่า พื้นดินเดิมก็เป็นของเมืองไทรยๆ ได้ให้กราบทูลพระบาท ให้ทรงพระอนุญาตยอมให้อังกฤษเช่าสืบมา แลเจ้าพระยาให้พระสาครพานิช หลวงบำรุงพานิช สองคนนั้นรับเป็นธุระคอยดูแลจัดซื้อแลหาสิ่งของที่ต้องพระราชประสงค์ที่ควรจะหาได้ในเมืองเกาะหมากนั้น ส่งเข้ามาใช้สอยในกรุงเทพฯ นี้ด้วย พระสาครพานิช หลวงบำรุงพานิช สองคนอยู่ที่เมืองเกาะหมากบ้าง เข้ามาอยู่ที่เมืองถลางเมืองภังงาบ้าง ช้านาน ก็หาได้มีการเกี่ยวข้องขัดขวางกับอังกฤษประการใดประการหนึ่งไม่ แลบัดนี้ พระสาครพานิช หลวงบำรุงพานิช สองคนนั้น ก็ไม่มีตัวแล้ว เพราะฉนั้น ให้นายมหมัดแฉรีศ เป็นที่ขุนทวีปวิวิธการ มีอำนาจในราชการคล้ายกันกับพระสาครพานิช หลวงบำรุงพานิชซึ่งมีแต่ก่อน คือให้เป็นผู้คอยสืบราชการเมืองพม่า แต่ลูกค้าวานิช ที่ไปมาจะกล่าวถึงราชการผู้ครองแผ่นดินเมืองพม่าประการใดบ้าง แลสิ่งใดๆ ซึ่งเป็นของควรจะสั่งให้จัดซื้อแลเสาะหาที่ในเมืองเกาะหมาก ที่กรุงเทพฯ ก็จะมีท้องตราไปถึงตัวขุนทวีปวิวิธการ ฤๅจะมีท้องตราบังคับไปให้พระยาไทรยบุรีสั่งขุนทวีปวิวิธการเสาะหา แลจัดซื้อตามกำลังทุนที่จะให้ออกไปกับท้องตรา ก็ให้ขุนทวีปวิวิธการรับราชการตามพนักงานนั้นจงทุกประการ ให้ขุนทวีปวิวิธการขึ้นอยู่ในพระยาไทรยบุรี อย่างพระสาครพานิช หลวงบำรุงพานิช ขึ้นอยู่ในเจ้าพระยาแต่ก่อนนั้น ให้ขุนทวีปวิวิธการฟังบังคับบันชาพระยาไทรยบุรี แต่สิ่งที่ชอบด้วยราชการเป็นยุติธรรมแล ฯ.

(คัดจากสมุดไทย เรื่องจดหมายเหตุ รัชกาลที่ ๔ เลขที่ ๒๒ ข้อ ๑)